«Bır beldeu – Bır jol» bastamasynyŋ bastaluy Qazaqstannyŋ astanasynda 2013 jyly bastaldy, būl bızdıŋ elımızdıŋ qazaqstandyq syrtqy saiasattyŋ maŋyzdy vektorlarynyŋ bırı – Qytai Halyq Respublikasy ūsynǧan ideiaǧa erekşe nazaryn aiqyndady. Atap aitqanda, «Bır beldeu – bır jol» baǧyttaryn ıske asyrudy neǧūrlym naqty tolyqtyru «Nūrly Jol» qazaqstandyq ūlttyq damu baǧdarlamasymen kelısımge qol qoiylǧannan keiın mümkın boldy.
2019 jylǧy säuırde Ūlt Köşbasşysy – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev qatysuymen ötken «Bır beldeu – Bır jol» forumy qatysuşylardyŋ aldyna jaŋa mındetter men jaŋa mümkındıkter qoidy.
Forum barysynda QHR Töraǧasy Si Szinpin Qytai «Bır beldeu – Bır jol» bastamasy jobalarynyŋ aşyqtyǧy men qarjylyq tūraqtylyǧyn arttyru üşın jūmys ısteitının atap öttı. Sondai-aq, Qytai odan ärı bırlesken jobalarǧa investisiia salu, şeteldık qatysuşylar üşın orasan zor Qytai naryǧynyŋ äleuetın aşu, bırlesken käsıporyndar aldyndaǧy kedergılerdı joiu, bılım beru jäne ǧylymi jobalardy ūlǧaitu nietın rastady.
Qazaqstan men Qytaidyŋ «Bır beldeu – Bır jol» bastamasyn ıske asyruy turaly naqty aitqanda, geografiialyq faktorlarǧa bailanysty QHR-men sauda bırneşe belgılı bır aimaqta ǧana mümkın bolatynyn tüsınu qajet. Osy uchaskelerdıŋ ışındegı eŋ ırısı jäne eŋ tanymaly «Dostyq» şekara ötkelı bolyp tabylady. Būl şekara ötkelı arqyly avtomobil jäne temır joldar öte tar jerde kölık klasterın qūraidy.
Qytai men Qazaqstan arasyndaǧy önımdı jobalardyŋ bırı osy kölık klasterın keŋeitu, sondai-aq osy aimaq arqyly ötetın tauarlardy internasionaldandyru bolyp tabylady. İnternasionaldandyru jäne kölık aǧynyn keŋeitu şeŋberındegı alǧaşqy qadam «Batys Europa - Batys Qytai» avtokölık dälızınıŋ qūrylysy boldy. Būl dälızdıŋ bır bölıgı Şyǧysta «Qorǧas» ŞYHO – dan Oŋtüstıkte Şymkent qalasyna deiın ötedı jäne «Bır beldeu - Bır jol» bastamasynyŋ bolaşaq bölıkterınıŋ bırın qalyptastyrady. Sodan keiın avtomagistral soltüstıkke ketıp, Qyzylorda men Aqtöbe arqyly Resei Federasiiasynyŋ jol jelısıne qosylady. Jıbek jolyn jaŋǧyrtu aiasynda Şymkentten Özbekstan men Türkımenstan arqyly İran men Türkiia baǧytynda kölık jelısınıŋ Oŋtüstık baǧytyn qalyptastyru josparlanuda.
Ädette infraqūrylymdyq jobalar strategiialyq bolyp tabylady jäne Aziia damu bankınen «tartylǧan» nesieler sekıldı qaryzdyq qarjylandyru esebınen qūrylady. Alaida, Qazaqstanda investisiialar üşın perspektivaly baǧyttardyŋ bırı infraqūrylymdyq jobalardaǧy memlekettık - jekeşelık ärıptestık bolyp sanalady. Osylaişa, infraqūrylymdyq jobalardyŋ özı Qazaqstanǧa şeteldık investisiialardyŋ maŋyzdy obektılerı bolyp tabylady. Būl äsırese Qytaidyŋ joǧary jyldamdyqty temır joldaryna qatysty. Atap aitqanda, «Almaty – Nūr-Sūltan» joǧary jyldamdyqty tarmaǧynyŋ jobasy köpten berı talqylanuda, būl Pekin – Mäskeu joǧary jyldamdyqty magistralınıŋ jahandyq jobasynyŋ bır bölıgı boluy mümkın.
Jasyryn emes, Qytaidyŋ özınde mūndai joldardyŋ sany barlyq basqa elderge qaraǧanda äldeqaida köp. Demek, QR temırjol jelısın damytu jäne keŋeitu maqsatynda jekemenşık-memlekettık ärıptestıkke TŞİ keleşegı zor serpındı joba retınde mındettı türde qoldau tabady. İnfraqūrylymdyq JMK-nyŋ tabiǧi jalǧasy Qūrylys jäne avtojol industriiasyna TŞİ bolyp tabylady, alaida mūnda investorlar QHR-da bolǧan siiaqty qaita investisiialauǧa tap boluy mümkın. Sondyqtan būl öndırıstı tek Qazaqstanǧa ǧana emes, bükıl Ortalyq Aziiaǧa da nazar audara otyryp qūru maŋyzdy bolyp tabylady.
Oŋtüstık Qazaqstan oblysy öte ırı himiialyq jäne metallurgiialyq äleuettı klaster bolyp tabylady. Himiia önerkäsıbı, tüstı metallurgiia jäne mūnai öŋdeu osy öŋırde ondaǧan jyldar boiy damyp keledı. Himiia önerkäsıbı käsıporyndary: «PetroQazaqstan Oil Prodakts», «PK Iýjpolimetall», «Himfarm», «Şymkentsement» jäne basqalary. Joǧary jyldamdyqty kölık magistralı men ötkızu naryqtaryna qol jetkızu dästürge ainalǧan industriialardyŋ bäsekege qabılettılıgı men investisiialyq tartymdylyǧyn arttyrady. Toqyma önerkäsıbı aimaq üşın ülken maŋyzǧa ie, onda Qytai öndıruşılerı jyldar boiy rastalǧan qūzyretterge ie. Köptegen ırı kompaniialar tamaq önerkäsıbın de bıldıredı. 2010-2018 jyldary auyl şaruaşylyǧy önımderı öndırısınıŋ ortaşa ösu qarqyny 5,7% - dy qūrady. Jalpy sol kezeŋde önerkäsıp önımınıŋ ortaşa ösımı – 5,24%, onda tau – ken öndıru käsıporyndary bölıgınde ösım 9,35% - dy, al öŋdeu önerkäsıbınde-3,52% - dy qūrady.
Jambyl oblysy sondai-aq jaŋa ötkızu naryqtaryna qoljetımdılıktı jeŋıldetu jäne jedeldetu kezınde keŋeitıluı mümkın bai önerkäsıptık äleuetke ie. Oblys himiialyq şikızatqa jäne tüstı metaldarǧa bai, būl OQO-nyŋ öndırıstık äleuetımen bırge Qazaqstan ışınde qosylǧan qūny joǧary öndırısterdı qalyptastyruǧa mümkındık beredı. Oblys agroönerkäsıptık önerkäsıptıŋ aitarlyqtai äleuetıne ie, ol jalpy öŋırlık önımnıŋ şamamen 20%-yn beredı. 2010-2018 jyldary aimaqtaǧy auylşaruaşylyq öndırısınıŋ ortaşa ösu qarqyny 3,3%-dy, al önerkäsıp önımı-6,7%-dy qūrady. Önerkäsıptıŋ tau-ken öndıru salalary ortaşa ösu qarqynymen 15,7% -ǧa, al öŋdeuşı salalar-6,1%-ǧa ūlǧaidy.
Almaty oblysy Almaty qalasymen bırge bükıl respublika boiynşa eŋ köp tūtynuşylyq sūranysty tudyruda. Auyl şaruaşylyǧy önımderın öndıru kölemı boiynşa Almaty men Almaty oblysy 2016 jyldyŋ qaŋtar-qyrküiek ailarynyŋ qorytyndysy boiynşa respublikada ekınşı orynda, tek OQO-dan keiın. Ötken jyldary oblys agroönerkäsıptık keşen öndırısınıŋ kölemı boiynşa bırınşı orynda boldy. Sondyqtan Almaty oblysynda auyl şaruaşylyǧy önımderı öndırısınıŋ ortaşa ösu qarqyny 2010-2018 jyldary 2,96%-dy qūrady. Önerkäsıp önımı bölınısınde Almaty oblysy men Almaty qalasy tiısınşe 5,34% jäne 6,68% qarqynmen östı. Öŋdeu önerkäsıbınıŋ ortaşa ösu qarqyny osy kezeŋde Almaty oblysy üşın 5,7%-dy jäne Almaty üşın 6,4%-dy qūrady. Almaty oblysynyŋ tau-ken öndıru önerkäsıbındegı öndırıs kölemı orta eseppen 9,4%-dy qūrady.
Trans-qazaqstandyq temır jol dälızı şeŋberınde Qazaqstannyŋ Ortalyq öŋırlerı arqyly ötetın qatynas joldaryn keŋeitu josparlanuda.
Osylaişa, industriialyq jäne auyl şaruaşylyǧy öndırısı tūrǧysynan «Bır beldeu – Bır jol» oŋtüstık tarmaǧymen qamtylatyn öŋırler soŋǧy jyldary aitarlyqtai joǧary ösu qarqynyn körsetıp otyr.
Önımdı tasymaldaudy jedeldetu, öŋırlerdıŋ investisiialyq tartymdylyǧyn arttyryp, ekonomikalyq ösudıŋ neǧūrlym joǧary qarqynyn qamtamasyz etedı.
Ūlttyq baǧdarlamalar aiasynda Oŋtüstık Qazaqstan oblysy men Almaty qalasy önerkäsıpke jäne infraqūrylymǧa memlekettık investisiialardyŋ resipientterı jäne JJEB men EAEO tüiındesuınen ekonomikalyq paidalardyŋ basty benefisiarlary bolatyn ekı perspektivaly aglomerasiia retınde qaralady.
«Bır beldeu jäne jol» şeŋberınde QHR - dan investisiialar tartu üşın eŋ perspektivaly obektılerdıŋ bırı «Qorǧas-Şyǧys qaqpasy» arnaiy ekonomikalyq aimaǧy bolyp tabylady. AEA üş bölıkten tūratyn keşen bolyp tabylady:
- QHR standartyndaǧy temır joldan qazaqstandyq standartqa tauarlardy jedel jükteuge mümkındık beretın qūrǧaq port;
- jalpy audany 50 myŋ şarşy metrge deiıngı köptegen köterme qoimalar men saqtau bazalarynan tūratyn logistikalyq aimaq;
- jeŋıl jäne tamaq önerkäsıbı käsıporyndary ornalasatyn nemese maşinalar men jabdyqtardy qūrastyratyn öndırıstık aimaq.
Ädıl Käukenov,
Nūr-Sūltan qalasy
