Belarus oppozisiiasynyŋ jetekşısı Svetlana Tihanovskaia Aleksandr Lukaşenkony bilıkten ketıruge baǧyttalǧan jalpyūlttyq ereuıl «endı ǧana bastaldy jäne barǧan saiyn auqymy keŋeie beredı» dep mälımdedı, dep habarlaidy Azattyq radiosy. Belarusiadaǧy bilık pen halyqtyŋ arasyndaǧy teke-tıres nemen aiaqtalady?
26 qazanda elde myŋdaǧan jūmysşy, student, zeinetker oppozisiia şeruın qoldap, köşege şyqqan. «Bügın batyldyq tanytyp, ereuılge şyqqan ärbır beloruspen maqtanamyn» degen Tihanovskaia «eldegı barlyq adam köşedegı narazylyqqa qosyluy tiıs» dedı. Sondai-aq ol «Jalpyūlttyq ereuılge qosyl. Būl rejimdı qūlatudyŋ jalǧyz joly jäne belorus halqy, bärımız, bırıgıp, jaŋa ärı erkın, qauıpsız memleket qūramyz» dep mälımdedı.
Qazırgı taŋda Belearusiia elındegı narazylyq jaŋa satyǧa köterılgen tärızdı. Halyqaralyq sarapşy Jūmabek Sarabekovtıŋ Belarusiiadaǧy qalyptasqan jaǧdaiǧa bailanysty pıkırın bılgen edık.
– Tymazdyŋ 9 bastap Belarus halqy Lukaşenkonyŋ otstavkasyn talap etıp, mitingke şyǧyp jatyr. Al 26 qazannan bastap Svetlana Tihanovskaia halyqty jalpyūlttyq narazylyqqa şaqyryp otyr. Oppozisiianyŋ ultimatum jasauy qanşalyqty nätije beredı?
– Äu bastan Svetlana Tihanovskaianyŋ ultimatumyn Lukaşenkonyŋ oryndamaityny belgılı bolatyn. Qazannyŋ 26-nan bastap Belarusiiadaǧy saiasi daǧdarys odan ärı uşyǧa beredı. Sebebı Svetlana Tihanovskaianyŋ ştaby «ereuıl jalpyūlttyq sipat alady» dep mälımdegen bolatyn. Būdan bölek belarus azamattaryna memlekettık zauyt şyǧaratyn önımderden bas tartu turaly ündeu tastaldy. Būl qadam eldıŋ ekonomikalyq jaǧdaiyn uşyqtyryp, salyqtyŋ tüsımın azaitady. Sondyqtan da jaqyn arada qaqtyǧys jaŋa deŋgeige köterıledı.
Şyny kerek qazırgı saiasi daǧdarystan şyǧudyŋ joly qandai degen öte kürdelı sūraq bolyp otyr. Būǧan deiın bilık pen oppozisiianyŋ arasynda dialog qūruǧa qandaida bır keŋıstık bolǧan. Alaida qazannyŋ 26-nan keiın özara tıl tabysu mümkındıgı azaidy. Aldaǧy uaqytta ortaq kompramiske kelu qiyn bolyp kettı. Mysaly Tihanovskaianyŋ ştaby aitqan sözınen qaita almaitynyn, al Lukaşenko bilıktı bermeitının aşyq aityp otyr. Bır sözben aitqanda, Belarusiiadaǧy saiasi daǧdarysty kelıssözder arqyly şeşudıŋ mümkındıkterı azaiyp kele jatyr. Ärine, būl ökınıştı.
– Halyq radikaldyq jolǧa köşkende ǧana bilıktı ala ma? Mäselen Qyrǧyzstanda bır tünde mäsele şeşıldı. Al Belarusiiadaǧy miting tym ūzaqqa sozylyp kettı. Halyqtyŋ mädeniettı türde narazylyq tanytuy jaqsy. Bıraq aldaǧy uaqytta halyqtyŋ äreketı radikaldyq baǧytqa auyspai ma?
– Naqty qai baǧytta oqiǧanyŋ örbeitının döp basyp aitu qiyn. Bıraq qandaida bır qantögıske aparmaidy dep oilaimyn. Bilık te, oppozisiia da özınıŋ jauapkerşılıgın tüsınu kerek. Bıraq eger Belarus bilıgı kelıssözden tolyqtai bas tartsa, azamattar kürestı küşeite tüsedı. Naqtyraq aitsam bilık pen qoǧam arasyndaǧy qaqtyǧys bolyp, köterılıstıŋ radikaldanuy mümkın. Eger halyqpen ortaq tıl tabysuǧa ūmtylmaityn bolsa, būǧan bilık kınälı bolady. Būl bırınşı deŋgei. Ekınşı deŋgeide Minsktıŋ geosaiasi jaǧdaiyna äser etedı. Bügıngı taŋda Evopalyq odaq pen Batys memleketterı oppozisiiany qoldaitynyn aşyq aityp otyr. Aldaǧy uaqytta da basyp janşu saiasaty jalǧasa beretın bolsa, onda Minskke baǧyttalǧan sanksiialar da küşeie beredı.
– Lukaşenko bilıktıŋ oŋai jolmen bermeitının aŋǧartty. Halyq qazır öte mädeniettı türde özınıŋ pozisiiasyn bıldırıp jatyr. Qyrǧyzstanda Aq üidı basyp alǧan sekıldı rezidensiiany basyp alumen būl mäsele şeşıle me?
– Ärine būl daǧdarystyŋ küşpen şeşıletının joqqa şyǧara almaimyz. Daǧdarystyŋ qyzuy köterılıp, qaqtyǧys radikaldanuy mümkın. Bıraq oǧan deiın aparmau kerek.
– Aparmau kerek degendı Lukaşenko ketu kerek dep tüsınemız be, joq älde halyq basylu kerek dep pe?
– Daǧdarysty şeşudıŋ ärtürlı mehanizmderı bar. Mehanizmnıŋ bırı konstitusiialyq reformany jüzege asyru. Bırınşıden bilık oppozisiianyŋ ökılderın qatysumen reformany jüzege asyru kerek. Ekınşıden, saiasi daǧdarystan şyǧudyŋ bırden bır joly qaita prezidenttık sailau ötkızu. Ol turaly prezident Lukaşenkoda aitqan bolatyn. Qaita sailaudyŋ naqty merızımın oppozisiiamen bırlesıp otyryp şeşu kerek. Jaǧdai qanşa qiyndasa da mäselenı kelıssözder arqyly şeşudıŋ joly älı de bar.
– Saiasi daǧdarysty şeşudıŋ bır joly sailaudy qaita ötkızu dep otyrsyz. Al saiasi tūtqyndardy bosatu turaly ne aitasyz?
– Saiasi tūtqyndardy bosatu belgılı bır deŋgeide ıske asyryldy. Bıraq qazır ereuılşıler mūnymen şektelıp otyrǧan joq. Tūtqyndardy bosatu belgılı bır deŋgeide dialogqa kömektesedı. Bıraq daǧdarysty şeşudıŋ basty formulasy emes. Qarsylyqtyŋ basty sebebı prezident sailauynyŋ nätijesımen kelıspeu boldy.
– Pıkır bıldırgenıŋızge rahmet.
Serık Joldasbai
