Elımız täuelsızdık aǧan soŋ, halyq pen aumaqtardy tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailardan qorǧau jüiesın qaita qūru qajettılıgın talap ettı. Al täuelsızdıgımızge 30 jyl juyqtaǧan uaqyt ışınde elımızdıŋ tötenşe jaǧdailardan qorǧau jüiesınde ne jasaldy, qandai şaralar qolǧa alyndy, jalpy, täuelsızdık jyldarynda ne ıstelındı degen zaŋdy sūraq tuyndauy mümkın. Osy oraida elımızdıŋ tötenşe jaǧdailardan qorǧau jüiesınıŋ qalyptasu joldaryna nazar audarǧan edık.
Jalpy, tötenşe jaǧdaidyŋ aldyn aludyŋ jäne olardy joiudyŋ tiımdı jüiesın jasau ısındegı alǧaşqy qadam «Qazaq KSR Qauıpsızdık keŋesın qūru turaly» Elbasy N.Nazarbaevtyŋ 1991 jylǧy 21 tamyzdaǧy Jarlyǧynan bastau aldy. Soǧan säikes respublika halqy men aumaǧyn apattardan jäne dülei zılzalalardan qorǧau ūlttyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu faktorlarynyŋ bırı bolyp tanyldy. Memlekettık basqarudyŋ bükıl jüiesın qaita qūru barysynda 1995 jylǧy 19 qazanda elımızdıŋ tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailar jäne Azamattyq qorǧanys salasyndaǧy uäkılettı ortalyq atqaruşy organ retınde – Qazaqstan Respublikasynyŋ Tötenşe jaǧdailar jönındegı memlekettık komitetı (TJMK) qūryldy. Sonan keiın TJMK Tötenşe jaǧdailar komitetı, odan keiın Tötenşe jaǧdailar agenttıgı bolyp qaita qūryldy. Elbasynyŋ tapsyrmasy boiynşa 2008 jylǧy 22 qaŋtardaǧy Qauıpsızdık keŋesı otyrysynda 2008-2009 jyldary TJM jüiesınde äkımşılık reforma bolyp, ol ortalyq apparat jäne oblystardaǧy dara basşylyq rölın üilestırudı barynşa küşeitıp, jaŋa, funksionaldy ūtymdy qūrylym qūruǧa mümkındık berdı. Täuelsızdık jyldarynda bırqatar ırı jobalar oidaǧydai ıske asyryldy. Olardyŋ arasynda Almatynyŋ tau bökterındegı Medeu şatqalyndaǧy sel bögetı, Oŋtüstık Qazaqstan oblysyndaǧy Syrdariia özenınde su tasqynyna qarsy Köksarai su rettegışı alǧaşqy keşenınıŋ ıske qosyluy, «Astana qalasyn Esıl özenınıŋ tasqyn suy basuynan qorǧau» keşenınıŋ jobalyq quatqa şyǧuy, Şuche-Burabai kurortty aimaǧynda üş zamanaui ört söndıru deposynyŋ jäne Astanada TJM sport keşenı qūrylysynyŋ paidalanuǧa berıluı erekşelene tüstı. Tötenşe jaǧdailarda şūǧyl medisinalyq den qoiu jüiesıne tübegeilı özgerıs engızıldı. «Qazaqstan temır joly» ŪK AQ-pen bırge «Densaulyq» jäne «Järdem» emdık-diagnostikalyq poiyzdar jıberıldı.
Bügıngı künı ört-qūtqaru bölımşelerdıŋ tehnikalyq qaita qarulanuy boiynşa belgılı nätijelerge qol jetkızıldı. Sonymen qatar, TJM-nyŋ erekşe maqtanyşy – aviasiia. Däl osy bölımşe qiyn jerlerden azamattardy köşırude, qaiyrymdylyq kömek jügın jetkızude halyqaralyq operasiialardy jürgızedı.
Elımızdıŋ ırı qalalarynyŋ biık ǧimarattaryndaǧy ört kezınde örttı söndıru jäne azamattardy qūtqaru mäselelerı bızdıŋ elımızde de jaqyn jäne alys şetelderdegıdei ört qauıpsızdıgı mäselelerı qūrylysty jobalau kezınde nazarǧa alynady, olar örtterdı uaqytyly aŋǧaru men söndıruge, halyqty qauıpsız köşıruge baǧyttalǧan. Sonyŋ ışınde tütındemeitın basqyş alaŋy, tütınge qarsy qorǧau jüiesı, kötergış sorǧymen ıştegı örtke qarsy su qūbyry, avtomatty ört dabyly jäne avtomatty ört söndıru jüiesı bar. Sonymen qatar biık ǧimarattar ört bölımşelerı jäne ört söndıru qūraldaryn joǧarǧy qabattarǧa jetkızu üşın jedelsatymen jabdyqtalǧan.
2009 jyly Jenevada 187 eldıŋ qatysuymen ötken zılzalalar qaupın tömendetu boiynşa jahandyq platformanyŋ 2-şı sessiiasynda zılzalalar qaupın tömendetu boiynşa qazaqstandyq platforma eŋ köp funksionaldy jäne tiımdılerdıŋ bırı bolyp tanylǧany tötenşe jaǧdailarǧa den qoiu salasyndaǧy Qazaqstan rölınıŋ artyp kele jatqanyn aiǧaqtaidy. Söitıp, soŋǧy jyldary respublikanyŋ ört-qūtqaru bölımşelerın innovasiialyq-tehnikalyq qaita jaraqtandyrudyŋ belgılengen nätijelerıne qol jetkızıldı. Qazırgı zamanǧy talaptarǧa sai keletın ört söndırudıŋ jaŋa jäne tiımdı tehnologiialary engızıldı. Örtke qarsy qyzmettı qaita jaraqtandyru ıs-şaralarynyŋ ıske asyryluy jedel qyzmetterdıŋ örtterge jäne basqa tötenşe jaǧdailarǧa den qoiuynyŋ ūtqyrlyǧy men jedeldıgınıŋ artuyna alyp keldı, ol öz kezegınde örtterdı oqşaulau men joiu uaqytyn qysqartuǧa, olardyŋ saldarynan adam jäne materialdyq şyǧyndardy tömendetuge mümkındık beredı.
Täuelsızdıktıŋ qysqa tarihi merzımınde Qazaqstannyŋ tötenşe qyzmetı de eleulı damuǧa qol jetkızdı. Osydan 29 jyl būryn Ministrler kabinetı janyndaǧy komissiia türındegı tötenşe vedomstvonyŋ sany 4 adamdy qūraityn. Bügınde TJM qūrylymy özınıŋ tolyqtyryluy boiynşa alǧanda keŋestık kezeŋnen keiıngı keŋıstıkte oǧan teŋeser mūndai qūrylym joq. Ministrlık qūramyna tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu jäne olardy joiu, önerkäsıptık jäne ört qauıpsızdıgı, Azamattyq qorǧanys, memlekettık materialdyq rezerv, apattar medisinasy qyzmetı, qūtqaru aviasiiasy salasyndaǧy maŋyzdy memlekettık funksiialar bırıktırılgen. Osy köp funksionaldy qūrylym memlekettıŋ azamattary men ekonomikalyq äleuetınıŋ qazırgı zamanǧy tabiǧi jäne tehnogendık qauıpterden qorǧaluyn qamtamasyz etedı.
Belgılı bolǧandai, elımızde tötenşe jaǧdailardy aldyn alu jäne olardan qorǧanu şaralary laiyqty deŋgeide damu üstınde dep aituǧa bolady.
D. AMANJOLŪLY,
“Adyrna” ūlttyq portaly
