Otandyq animasiia tyŋ jaŋalyqtar kütedı

Basşylyqqa alatyn mäsele­ler­dıŋ qa­ta­rynda aldymen multiplikasiia şeŋ­berındegı kon­kurstardy söz etkenımız dūrys. Jalpy, otandyq animasiia bel­sendı damyp keledı jäne bızdıŋ mamandarymyzdyŋ jetıstıkterı halyqaralyq arenada da top jaru­da. Mäselen, jas rejis­ser-animatorlar Tūrdybek Maidan men Tılek Töleuǧazy tüsırgen «Mūzbalaq» tolyqmetrlı ani­­­­ma­siialyq filmı nemıs ani­ma­­siia­lyq film­der institu­tynan (DIAF) Schlingel balalar men jasöspırımder film­derınıŋ 24-şı Halyqara­lyq­ kinofestivalınde jäne İz­railde ötken Near Naza­reth Festival-ınde «Üzdık anima­siia­lyq film» jüldelerıne ie boldy. Bügınde bızdıŋ mult­­­filmderge otandyq telearnalarmen qatar şeteldık (Türkiia, İran, Europa elderı) prodiuserler qyzy­ǧuşylyq tanytyp otyr. Osyǧan orai Mädeniet jäne sport mi­nis­trlıgınıŋ baspasöz hat­şysy Əsel Jeŋıs­pek­qyzy mi­nis­trlık tarapynan elımızde qazaq animasiiasynyŋ damuyna serpın berıp, jas daryndardy qoldau maqsatynda «ÁMEN Animation Film Festival» biyl ekınşı ret ūiym­­dastyrylǧanyn tılge tiek ettı. «Festivalde qazylar alqa­sy­nyŋ qūra­myna älemge äigılı ja­pondyq animator Aşino Ioşi­ha­rudyŋ onlain-formatta qaty­suyn qam­tamasyz etıp, qoldau bıldırıp otyrmyz», dedı vedom­stvonyŋ bas­pasöz hatşysy. Degenmen 3D animator Ashat Şülenbaev būl pıkırge kelıspei­tının alǧa tartty. «Osyn­­dai igı ıstıŋ qolǧa alynyp jatqany menı de qatty quantty. Alaida fes­tivalde re­jis­serlerdıŋ jas erekşelıkterıne şekteu qoi­mau kerek se­kıldı. Mäselen, menıŋ jasym būl konkursqa sai kelmeidı. Soǧan säikes jas aiyrmaşylyq­ty 35-40 jasqa deiın ūzartyp, ärbır jastyŋ özındık erekşelıgıne qa­rai baǧalansa dūrys bolar edı. Būl elımızde animasiialyq baǧytta ūiymdastyrylyp jatqan jal­ǧyz baiqau. Onyŋ özınde de jül­de qory öte az. Sebebı bır ani­masiialyq dü­nienı jaryqqa şyǧaruǧa ailap, tıptı onyŋ sa­paly ärı tanymdyq material­ bolyp şyqqanyn qala­saŋyz jyldardy ketıruge bolady. Son­dyqtan eŋbekke ketken öl­şeusız uaqyt pen material öz ba­ǧasyn aluy tiıs. Qoǧamda bä­se­kelestık köbeise, sūra­nys art­qan önımnıŋ sapasy da beki tüse­tınıne senımım mol», deidı Ashat Şülenbaev. Jas örkennıŋ bolaşaǧyn oila­ǧan memleket animasiia salasynyŋ damuyna jete köŋıl audaruy kerek. Otandyq animasiiany damytuǧa baǧyttalǧan memlekettık qoldau − osy sözdıŋ dälelı. Jalpy, ani­ma­siialyq film­nıŋ maqsaty qa­zaq­tyŋ salt-dästürı men önerın, mädenietı men ädet-ǧūrpyn ba­la­ǧa tüsınıktı ärı qyzyqty etıp jet­kızu desek, adamgerşılık, meiı­rımdılık, dostyq, Otanyn süiu jäne taǧy basqa qasietterdı – bala ani­­masiialyq filmder arqyly sana­syna sıŋı­redı, sondai-aq qazaq tılındegı kontenttı kö­bei­tıp, kün tärtıbındegı kelelı mä­selelerdıŋ bırazy oŋ şeşımın tabar edı. Ashat Şülenbaev sony­men qatar baiyrǧy qazaq oiyn­darynyŋ zamanaui nūsqada je­tıluıne sep­tıgın tigızıp kele jat­qan bıre­gei ma­­man. Ol öz ke­ze­gınde kompiu­terlık baǧdar­la­­malauşy, talantty animator retınde de tanymal. Atap aitsaq, osydan bırneşe jyl būryn qazaqtyŋ ūlttyq oiyndaryn, sonyŋ ışınde «Aq süiek»/ WHITE BONE jaŋa kompiuterlık oiyn jobasynyŋ avtory atandy. Oiynnyŋ oflain nūsqasy Steam onlain-platformasynda satylsa, al onlain nūsqasy älı de jetıldırılıp jatyr. − Oiynda Tūrymtai, Qa­sym, Aldan, Be­gım jäne Kenje esımdı ­bes keiıpkerımız bar. Jobany äzır­leu kezınde ärbır detalǧa, kiım-ke­şekke, tabiǧat körınısterıne, tıptı muzy­ka­lyq ärleuge de jıtı män berıl­dı. İnterfeis däs­türlı köş­pen­dıler stilınde äzırlendı. «Aq süiek» ekı satyly oiynnan, bır­neşe deŋ­geiden jäne kö­ne qalalarǧa saiahattau­dan tūra­dy. Oiyn şarty saiys (arka­da) tü­rınde oilastyrylǧan. Son­dyqtan oiynda şapşaŋdyq pen aqyl-oidyŋ ūtqyrlyǧy köbırek qajet, − deidı Ashat Şülenbaev. Būl jūmysynan bölek, Abai Qūnanbai­ūly­nyŋ «Ǧaqliialary», Säken Maiǧazievtıŋ «Qazaǧym, qasietıŋnen ainalaiyn» jä­ne Di­maş Qūdaibergennıŋ «Ūmy­tyl­mas kün» änı, myŋ­daǧan ǧasyrdyŋ kö­ne jauhary – «Tür­kıstan» qa­lasy, sondai-aq «Mäŋgı qazaq kün­tızbesı» sekıldı tyŋ jobalary 3D ülgısımen köp­şılıkke jol tartqan bolatyn. Alaida keiıpkerımız 3D ani­ma­siiany jo­ǧary oqu orynda­ryn­da üiretetın pändık baǧ­dar­la­malardyŋ jäne kurstardyŋ az­dy­ǧyn aitady. Özı bolsa būl salany arnaiy şeteldık bılım ordalarynan üirenıp meŋgergen. Mäselen, körşıles Reseide anima­siiany üiretetın kurstardyŋ jar­nama­synan aiaq alyp jüre al­maisyz. Älemdegı eŋ üzdık 10 ani­masiialyq stu­diianyŋ ışınde de «Soiuz­multfilm» köş bastap tūr. So­lardyŋ qatarynda Walt Disney Animation Studious, Warner Bros.Cartoons, PIXAR, Studio Ghibli, DreamWorks Animation SKG, Aardman Animations, Rainbow S.r.l, «Mel­nisa» jäne Blue Sky Stu­dios-ty da atap ötuge bo­lady. Ökınıştısı, üzdıkterdıŋ qata­rynda otandyq bırde-bır studiianyŋ joq­­tyǧy. Bügıngı taŋda otandyq anima­siiaǧa ai­tar­lyqtai qarajat bölı­nude desek, onyŋ näti­jesın taiau arada körgımız keletının jasyr­maimyz. Elımızde täuelsızdık jylda­ry äzırlengen animasiialyq tuyn­dy­lardyŋ basym bölıgı mem­le­ket­tık tılde jaryq körgen. Soŋ­ǧy on jylda Mädeniet jäne sport mi­nistrlıgınıŋ tap­syrysymen 50-den astam ani­masiialyq film tüsı­rılıptı. Osy­nyŋ nätijesınde elı­mızde 10-nan astam jeke studiia boi köter­genın aita ketken jön. «Qazırde elımızdegı negızgı ani­masiialyq film­derdıŋ öndı­ru­şısı «Şäken Aimanov atyn­­da­ǧy «Qazaqfilm» AQ baza­syn­da 2009 jyl­dan qaita qū­ryl­ǧan «Animasiialyq kino» şy­ǧar­ma­şylyq-öndırıstık bır­les­tıgı eke­nı bel­gılı. Bırlestık 10 jyl ışınde 40-tan asa qys­qa­­metrlı jäne 3 tolyqmetrlı animasiialyq film­dı jaryqqa şyǧardy. Olar­dyŋ ışınde qa­zaq multiplikasiiasy tarihyndaǧy tūŋǧyş ūlt­tyq tolyqmetrlı «Er Töstık jäne Aidahar», bür­kıt­­pen adam dostyǧy turaly «Mūz­balaq» jäne türkı qol­bas­şy­sy turaly «Kültegın» kar­tina­laryn atap aituǧa bolady. Odan bölek, Qa­zaqstannyŋ Tūŋ­ǧyş Prezidentı – Elbasy N.Na­­zar­­­baev­tyŋ «Ǧasyrlar to­ǧy­­syn­da» atty kıtabynyŋ jelısı bo­­­iynşa «Qazaq elı», sondai-aq «Qa­­zaq­stan – bızdıŋ ortaq şaŋy­ra­ǧymyz» at­ty animasiialyq top­­­ta­malar ja­ryq kördı», deidı mi­­­nistrlıktıŋ bas­pasöz hatşysy. Odan bölek, 2016 jyly Mäde­niet jäne sport ministrlıgınıŋ tapsyrysy boiynşa «SAQ-da­la» kinostudiiasy «Qazaq elı» at­ty tarihi tolyq­metrlı anima­siia­lyq film tüsırdı. Özınıŋ ma­ŋyzdylyǧy jaǧynan airyqşa būl animasiialyq tuyndy Jänıbek pen Kereidıŋ ba­lalyq şaǧy men eseiu jyldary turaly baiandaidy. Negızınen kvazimemlekettık or­­gandarmen osy baǧytta bırşa­ma ıs-şara atqarylyp jatyr. ­Būl turaly ministrlıktıŋ ökılı: «2019 jyldyŋ 3 qaŋtarynda «Ki­ne­matografiia tu­raly» Qazaq­stan Respublikasynyŋ zaŋy qa­­byl­danyp, «Ūlttyq kinony qol­dau memlekettık ortalyǧy» kom­mer­siialyq emes aksionerlık qoǧamy qūryldy. Osy jyldyŋ basynda Ūlttyq kinony qoldau mem­lekettık ortalyǧy ekınşı pitching ötkızgen bo­latyn. Kino industriiasynyŋ tanymal käsıbi mamandarynan qūralǧan komanda Kinoortalyqqa kelıp tüsken 250 ötınımdı qaras­tyryp, qarjylai qoldauǧa ümıtker bola ala­tyn 88 jobany ırıktep aldy, sonyŋ ışınde 6 ani­masiialyq film boldy», dep tolyqtyrdy. Nätijesınde, Ortalyqtyŋ ja­nyn­­daǧy Sa­­rap­tama keŋesınıŋ aǧym­daǧy jylǧy 27 aq­pan − 6 nauryz aralyǧyndaǧy otyry­synda 5 animasiialyq kino­joba oŋ qorytyndyǧa ie bolyp, Vedomstvoaralyq komis­siianyŋ 2020 jyldyŋ 25 ma­my­ryndaǧy oty­rysynda da bırauyzdan qoldau tauyp, ke­le­sı animasiialyq kinojobalar öndırıske jıberıldı. Būl önımderdıŋ qatarynda «Altyn adam» («Şäken Aimanov atyn­da­ǧy «Qazaqfilm» AQ), «Kenje qyz» («Aday Production anima­siia­lyq studiiasy» JŞS), ­«Be­sık jyry» («Dala animation» JŞS), «Tarih keruenı» anima­siialyq seria­ly («Yrysy AQ Qazaqstan» JŞS) jäne «Er­ke­­taidy» («Art Maral» JŞS) atauǧa bolady. Al endı «Kinematografiia turaly» zaŋ aiasyn­da qabyldanǧan şeşımder bügınde tolyq ıske asy­ryluda ma degen sūraǧymyzǧa atal­ǧan ministrlıktıŋ baspasöz hat­şysy: «Ärine, köpten kütken «Ki­nematografiia turaly» zaŋ qa­byldanyp, ministrlıktıŋ kino önerı sala­syndaǧy saiasaty tū­jyrymdamalyq negızde öz­ger­­dı. Mäselen, kinojobalardy qar­jylandy­ru turaly şeşımdı uäkı­lettı organ Saraptama keŋe­sınıŋ oŋ qorytyndysy jäne Ūlttyq film­derdı memlekettık qarjy­lyq qol­dau mäselelerı jönındegı vedomstvoaralyq ko­missiianyŋ ūsynymy negızınde qabyldaidy. Qoldanystaǧy zaŋ­namaǧa säikes, Ūlttyq ki­­nony qoldau memlekettık or­ta­ly­ǧy aşyq konkurs jariia­lau arqyly atalǧan Keŋes pen ko­mis­siianyŋ qarauyna kinojoba­lardy jinaqtap engızedı», dep naqtylap jauap berdı. Sondai-aq atalǧan zaŋnyŋ 12-ba­byna säikes, äleumettık ma­ŋy­zy bar filmder, debiuttık film­­der jäne oqiǧaly film­der memleket ta­rapynan 100% qarjy­lan­dyrylady eken. Äleu­mettık maŋyzy bar film­der − qoǧamnyŋ pat­riottyq, ruhani-adam­gerşı­lık, ziiatkerlık jäne mä­deni äleue­tın arttyruǧa, öskeleŋ ūrpaqty tär­bieleuge baǧyttalǧan özektı, so­nyŋ ışınde tarihi filmderdı vedomstvo basşylyqqa alyp otyr. Bızdı ministrlık tarapynan otandyq ani­masiialyq tuyn­dy­lardy şeteldık naryqqa şy­­ǧaruda ülken josparlar qūryp otyr­ǧan­dyǧy quantty. «Köptegen ırı festival şeŋ­be­­rınde ötetın kinonaryq baǧdar­lamasynda bızdıŋ mult­filmder mındettı türde kör­setılıp otyrady. Tıptı halyq­ara­lyq distribiutorlar otan­dyq multfilmderdı öz elde­rınde körsetu üşın rejisserlermen tıkelei bailanysqa şyq­qan bolatyn. Ökınışke qarai, pandemiiaǧa bailanysty köp­tegen josparymyz ıske aspai qaldy. Bır­neşe kinofestival älı de aşylmai jatyr. Alaida būl tek uaqyt enşısınde», dedı Əsel Jeŋıs­pekqyzy. Būdan bölek, baspasöz hatşy­sy 2019 jyldyŋ qazan aiyn­da T.Jür­genov atyndaǧy Qa­­zaq ūlt­tyq öner akademiiasynyŋ «Ani­­­masiialyq filmnıŋ rejis­su­rasy» jäne «Suretşı-ani­ma­tor» mamandyqtary boiynşa oqi­­tyn «Kino jäne teledidar» fa­­kul­tetınıŋ studentterı üşın Re­­seidıŋ jetekşı animasiialyq stu­­diialarynyŋ basşylarymen kez­desu ūiymdastyrylǧanyn eske saldy. «Soiuzmultfilm» kino­stu­­­­diia­sy­nyŋ direktory Bo­ris Maş­­kovsevpen jäne «Wizart­Ani­­mation» kompaniiasynyŋ bas pro­­diuserı Iýrii Moskvinmen kez­­desu qorytyndysy boiyn­şa ta­raptar studentterge atal­ǧan kino­­studiialarda oqu tä­jıribesınen ötu mümkındıgın beru turaly kelıs­sözder jür­gızıl­gen. Aita ketuımız kerek, öt­ken jy­­ly Şäken Aimanov atyn­daǧy «Qa­zaqfilm» kinostu­diiasynyŋ Youtube jelısındegı arnasyna är jyldary jaryqqa şyqqan multfilmder, so­nyŋ ışınde «Er Töstık jäne Aidahar», «Qazaq elı» tolyq­metrlı filmder jäne 20 qysqa­metr­lı ­multfilm («Qar­­ly­ǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?», «Aqsaq qūlan», «Aiu men­ qoian», «Jer­ūiyq», «Maq­tan­şaq­ qyz», «Timur men Jan­tik», «Qazaqstan – bızdıŋ or­taq şa­ŋyraǧymyz» siiaqty anima­siialyq filmderdıŋ toptamasy jüktelgen. Būl arnada eŋ ta­ny­maly − «Qoşqar men teke» multfilmı. Ony 700 myŋnan astam körermen tamaşalaǧan. Qoryta aitqanda, otandyq ani­masiianyŋ damuy qazaq folk­lorymen tyǧyz bailanys­ta ekenın äste ūmytpauymyz tiıs. Bolaşaqta bügını men tarihyn tarazy basyndai teŋ ūstaǧandar ǧana uaqyt talabynan ūtylmaidy degımız keledı.

Aiym DÄUIT