Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna úndeýin jarııalady. Onda 2021 jyldyń 10 qańtarynda Májilis jáne máslıhat depýtattary saılaýyn taǵaıyndaý týraly aıtylǵan.
Naqty aıtar bolsaq, Qazaqstan parlamentarızmi men parlamenttik saılaý tarıhynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń bul úndeýiniń mańyzy óte zor bolǵaly tur. Óıtkeni Prezıdent atap kórsetkendeı, bul jolǵy saılaýdyń jóni bólek.
Dál ýaqytynda ótkeli otyrǵan Májilis saılaýynyń partııalar tarıhynda alar orny orasan. Bul bir. Ekinshiden, Májilis máslıhat saılaýymen birge bolmaq. Aıta keter bir jaıt, máslıhat saılaýy tarıhymyzda tuńǵysh ret partııalyq tizim boıynsha ótedi. Sol úshin tańdaýda qatelespegenińiz abzal.
Qazaqstanda tirkelgen partııalardyń, atap aıtqanda, alty partııa qatysaıyn dep otyrǵan bul saılaýdyń burynǵydan ereksheligi bar ma? Bar bolsa, ol qandaı?
Qazaqstannyń memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 21 qazan kúni jasaǵan halyqqa úndeýinde saılaýdan soń belgili mejede halyqtyń daýsyn alǵan partııanyń jeńisinen keıin «parlamenttik oppozıııa ınstıtýty» qurylatynyn málim etti. Ony qaı partııa ıelenedi, ony 10 qańtar kúngi halyqtyń tańdaýy sheshedi. Prezıdent aldaǵy Májilis saılaýynyń ereksheligi týraly aıta kelip, bylaı dedi:
– «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» konstıtýııalyq zańǵa jáne «Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń komıtetteri men komıssııalary týraly» zańǵa túzetýler engizý arqyly parlamenttik oppozıııa ınstıtýtyn qurý máselesin qarastyratyn jáne onyń qyzmetin reglamentteıtin ózgerister men tolyqtyrýlar jasaldy. Endi Parlament Májilisi turaqty komıtetteriniń bir tóraǵasy men eki hatshysy parlamenttik oppozıııa depýtattary arasynan saılanady. Sonymen qatar, parlamenttik oppozıııa bir sessııa kezinde keminde bir ret parlamenttik tyńdaý ótkizý jóninde bastama kóterý quqyǵyn ıelenedi, –dedi memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev.
Aqıqatyn aıtý kerek, parlamenttik oppozıııa ınstıtýty partııalarǵa berilip otyrǵan óte úlken múmkindik. Endi saılaýǵa túsken árbir partııa osy berilgen múmkindikti barynsha paıdalanyp qalýǵa tyrysady. Ol úshin jeńiske jetýi tıis. Al elimizde saıası básekelestikke barlyq jaǵdaı jasalǵan. Ártúrli elderden keletin baıqaýshylar bar. Ózimizdiń de baqylaýshylar saılaý pýnkterinde kirpik qaqpaı qarap otyrady. Bas prokýratýra da zańsyzdyqqa jol bermeıdi. Jalpy saılaý partııalarǵa ne beredi, qoǵamdy damytýda partııalardyń róli qandaı? Ony jiktep aıtar bolsaq, tómendegideı:
1. Ár partııanyń óz jaqtastary men múddelesteri bar. Ol halyqtyń ár bóligi bolýy da múmkin. Biraq bar partııa bir ustanymǵa qyzmet etedi. Ol – elimizde parlamentarızmniń damýy, Qazaqstannyń kórkeıgen memleket bolýy.
- Al partııanyń kóptiginen halyq ta, bılik te, parlament te utylmaıdy. Eń bastysy, partııalardyń kóptiginen Májilis tutastyqqa negizdelgen pikirtalas alańyna aınalady.
- Elimizde demokratııa damıdy, kóppartııalyq júıe paıda bolady. Al kóppartııalyqtyń kórinisi ol pikir alýandylyǵyn damytady.
- Bul jolǵy saılaýda jastar men áıelderge mol múmkindik berileıin dep otyr. Naqty aıtqanda parlamenttegi orynnyń 30 paıyzy jastar men áıelderdiń úlesine tımek.
- Partııa ne úshin kerek desek, halyq óz partııasyna daýys berý arqyly eldegi bolyp jatqan qoǵamdyq saıası ómirge belsene aralasady. Sóıtip, azamattardyń qoǵamdaǵy ómirge qatysý aıasy keńeıedi.
- Osydan kelip, sıası partııalardyń jumysy jandana túsedi. Al partııalardyń jumysyn alǵa súırep, jandandyratyn qoǵamnyń, partııanyń belsendi azamattary. Al belsendi azamattardyń sany artqan saıyn qoǵamdy turaqtandyratyn ozyq jobalar júzege asa bastaıdyy.
- Partııa jumysynyń belsendiliginiń arqasynda adam sanasynda da saıası jańǵyrýlar paıda bola bastaıdy. Mundaı jaǵdaıda sanadaǵy nemquraılyq nemese qoǵamdaǵy masyldyq joıylady.
- Májilistegi áıelder men jastarǵa arnalǵan 30 paıyzdyq kvota olardyń qoǵamdyq saıası ómirde belsendi jumys isteýine septigin tıgizedi.
- Eger aldaǵy parlamentte belsendi partııa ókilderi kóbeıse, elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıyn jaqsartatyn sapaly zańdar shyǵa bastaıdy. Sóıtip, olar sapaly zańnamalyq bazany qalyptastyrýǵa kúsh salady.
Sondyqtan da Qazaqstan halqy qazirgi ýaqytta aldaǵy bolatyn Májilis jáne máslıhat saılaýynyń mańyzy zor ekendigin túsinip otyr. Sol úshin saılaýǵa barýy kerek. Óıtkeni seniń tańdaýyń - partııanyń tańdaýy.
Al halyqtyń alaman báıgede ózi qalaǵan saıası partııaǵa jasaǵan tańdaýy eń aldymen Parlamentke aparatyn jol. Al Májilis minberinen halyq qalaýlysy depýtattyq saýalnama jasap, el ishindegi túıtkildi máseleniń sheshýin izdeıdi, saýalnamany Úkimetke joldaıdy. Halyq tańdaǵan partııa ókili sóıtip, eldiń problemasyn úkimet arqyly tezirek sheshýge múmkindik jasaıdy. Sondyqtan pikirler jıyntyǵy ár alýan bolsa da, elimizdegi barlyq partııalar memlekettiń irgetasynyń myǵym bolyp, ortaq Qazaqstannyń gúldenýi úshin jumys isteıdi. Sondyqtan qoǵamdaǵy partııalyq júıeniń kerek ekendigin, el men demokratııanyń damýynda úlesi úlken bolatynyn qoǵamdyq ómirde bárimiz túsinýimiz kerek.
Erkin Qaldan
