«Ūlttyq ǧaryştyq zertteuler men tehnologiialar ortalyǧy» qūramynda Jerdıŋ magnit örısın ölşeuge arnalǧan KazSciSat-1 nanosputnigı men 17 metr rūqsaty bar KazSTSat-1 JQZ tehnologiialyq sputnigı, sondai-aq jerüstı basqaru keşenı men aqparatty öŋdeudıŋ maqsatty keşenı bar «ǧylymi-tehnologiialyq maqsattaǧy qazaqstandyq jüienı qūruǧa qatysqandyǧyn eskermei ketuge bolmas.
2018 jylǧy 4 jeltoqsanda AQŞ-tyŋ Vandenberg ǧaryş ailaǧynan Falcon-9 zymyranymen ūşyrylǧannan keiın, osy uaqytqa deiın KazSciSat-1 sputnigımen 400-den astam bailanys seansy ötkızıldı. Jerdıŋ ionosferasyndaǧy fizikalyq prosesterdı jäne olardyŋ jer prosesterımen özara bailanysyn zertteu maqsatynda Jer maŋy ǧaryş keŋıstıgınıŋ monitoringı boiynşa mındetter oryndaluda.
Qazaqstanda "Mir" stansiiasynda jäne Halyqaralyq ǧaryş stansiiasynda bızdıŋ batyrlarymyz-ǧaryşkerler T.Äubäkırov, T. Mūsabaev jäne
A. Aiymbetovtyŋ qatysuymen bes ǧylymi baǧdarlama ıske asyrylǧany auyz toltyryp aitarlyq jetıstık.
Bügıngı taŋda Qazaqstan Respublikasy Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrınıŋ tapsyrmasy boiynşa Qazǧaryş pen
"Ūlttyq ǧaryştyq zertteuler men tehnologiialar ortalyǧy" AQ qazaqstandyq ǧaryşkerdıŋ Halyqaralyq ǧaryş stansiiasyna ūşuynyŋ altynşy ǧylymi baǧdarlamasyn qalyptastyru boiynşa ülken jūmys jürgızıp jatyr. Arnaiy qūrylǧan jūmys toby Qazaqstannyŋ ǧylymi ūiymdary men joǧary oqu oryndarynyŋ ǧalymdary ūsynǧan Halyqaralyq ǧaryş stansiiasynyŋ bortynda eksperimentter jürgızu üşın jobalardy mūqiiat ırıktep aldy. Baǧdarlama Qazǧaryşta kelısuden ötken soŋ, Roskosmoda saraptamadan ötedı.
Bügınde älemde ǧaryş salasynyŋ bes negızgı draiverı bar. Bırınşısı-şyǧyndardy azaituǧa mümkındık beretın tehnologiialar. Ekınşısı-jeke investisiialardyŋ ülesın arttyru. Üşınşısı-derekterdıŋ ülken massivıne (Big Data) täueldı bolyp kele jatqan jahandyq ekonomika. Törtınşı-ǧaryş qyzmetın ekonomikalyq ösudıŋ közı retınde qarastyru, al besınşı-äskeri jäne strategiialyq äzırlemeler.
Qai sala bolmasyn, qarjylai qoldausyz jüzege asuy ekıtalai ekendıgı belgılı. Sondyqtanda ǧaryş salasyn damytuda atqarylatyn taǧy bır baǧyt, ol biudjettık baǧdarlamalardy daiyndaumen bailanysty. Būl ǧaryş qyzmetı salasynda 2021-2023 jyldarǧa arnalǧan qoldanbaly ǧylymi zertteuler jasau, Halyqaralyq ǧaryş stansiiasynyŋ bortynda ǧylymi eksperimentterdıŋ qazaqstandyq baǧdarlamasyn daiyndau, sondai-aq Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ granttyq jäne baǧdarlamalyq-nysanaly qarjylandyru jobalaryn qalyptastyru bolyp tabylady.
Sonymen qatar ǧaryş ǧylymynyŋ 2025 jylǧa deiıngı damu paiymy jüielı türde äzırlengendıgı de ülken jetıstık ekendıgın aita ketu kerek. Būl baǧdarlamalyq qūjat joǧaryda aitylǧan jetıstıkterge jäne damudyŋ tejeuşı faktorlaryn eŋseruge negızdeledı.
Joǧaryda aitylǧan baǧdarlama şeŋberınde ǧaryş salasyndaǧy ǧylymi-zertteu jūmystary men äzırlemelerge bıryŋǧai közqaraspen bırqatar mamandandyrylǧan mındetterdı şeşu ūsynylady. Baǧdarlama ǧaryştyq navigasiialyq tehnika, ǧaryş apparattarynyŋ, nanosputnikterdıŋ, Qazaqstanda alǧaş ret qoldanylǧaly otyrǧan asa jeŋıl klasty zymyran-tasyǧyştyŋ komponentterın, zamanaui IT-şeşımderdı, geokeŋıstıktık jäne uaqytşa derekterdıŋ bıryŋǧai bazasyn, tabiǧi jäne tehnogendık prosesterdıŋ monitoringı tehnologiialaryn, joǧary önımdı esepteu tehnologiialaryn paidalana otyryp, jaqyn jäne alys ǧaryşty zertteudıŋ apparattyq-baǧdarlamalyq qūraldary boiynşa jūmystardy qamtityn bolady.
Kelesı bır baǧyt — investisiialyq jobalardy äzırleu, ǧylymi infraqūrylymdy jaŋǧyrtu jäne damytu bolyp otyr. Olardyŋ bırneşeuın atap ötsek, olar: Tabiǧi jäne tehnogendık apattardy boljaudyŋ jäne jerüstı-ǧaryştyq monitoringınıŋ halyqaralyq ortalyǧy jäne geodinamikalyq poligondy qūru, Assy-Türgen observatoriiasyndaǧy eksperimenttık astronomiialyq keşendı jaŋǧyrtu, Tian-Şan astronomiialyq observatoriiasynyŋ bazasynda Ǧylymi-bılım beru ortalyǧyn jäne astroturizmdı qūru.
Ǧaryş salasynda kadrlardy daiarlau mäselesı öte maŋyzdy ekenı belgılı. Osyǧan orai elımızdıŋ jetekşı joǧary oqu oryndarymen bırlesıp, "Ūlttyq ǧaryştyq zertteuler men tehnologiialar ortalyǧy" AQ magistrler men PhD doktorlardy daiyndau üşın beiındı kafedralardyŋ filialdaryn qūru boiynşa jūmystar atqaruda. Ortalyqtyŋ jetekşı ǧalymda osy joǧary oqu oryndarynda sabaq berse, zerthanalar men observatoriialar studentter men magistranttardyŋ diplomaldy jäne öndırıstık täjıribelerın, taǧylymdamalaryn ūiymdastyruǧa kömek beredı.
Bügınde ǧaryş salasynyŋ bılıktı mamany bolu üşın aǧylşyn tılın jaqsy bılu jäne IT-tehnologiialardy meŋgeru qajet.
Ǧaryş salasynyŋ damuy «Ǧalym» mamandyǧyn qaitadan sänge ainaldyryp jäne bedelın arttyra tüsedı dep ümıttenemız.
Erke Jomart,
«Adyrna» ūlttyq portaly
