Bız kündelıktı BAQ betterınen älem elderınde oryn alyp jatqan jer sılkınısterı, su tasqyndary, qūrǧaqşylyqtar saldarynan adamdardyŋ ölım-jıtımı, qalalar men käsıporyndardyŋ qirauy, sondai-aq qorşaǧan ortanyŋ lastanuy äserınen tabiǧattaǧy tepe-teŋdıktıŋ būzyluyna äkep soǧatyn basqa da apattar jaily habar alyp jatamyz. Osyndai tabiǧi zılzalalar men tılsız apattar adamzat ömırıne ülken qauıp töndıredı. Statistikalyq mälımetterge süietın bolsaq, adamdardyŋ qaiǧyly jaǧdailardan qaza boluy jürek-qantamyry jäne onkologiialyq aurulardan keiın üşınşı oryndy alyp tūr.
Tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailarǧa neler jatady?
Tabiǧi sipattaǧy tötenşe jaǧdailarǧa jer silkinisi, sel, köşkin, su tasqyny, tabiǧi ört, indetter men maldyŋ jūqpaly aurulary, auylşaruaşylyq ösimdikteriniŋ jäne ormandardyŋ keselderi men ziiankesteri arqyly zaqymdanuyn tuǧyzǧan tötenşe jaǧdailar jatsa, tehnogendik sipattaǧy tötenşe jaǧdailarǧa äue apattary, önerkäsip, kölik avariialary jäne basqa da avariialar, ört (jarylys), üiler men ǧimarattardyŋ kenetten qirauy, bögenderdiŋ būzyluy kıredı.
Būl apattar qandai qauıpterdıŋ oryn aluyna äkeledı?
Tabiǧattyŋ tılsız apaty aityp kelmeidı. Al adamnyŋ özınıŋ sebepterınen tuyndaityn tötenşe jaǧdailardy jan-jaqty oilastyru arqyly boldyrmauǧa bolady. Mysaly, sız tabiǧat aiasynda demaluǧa barǧanda ört qauıpsızdıgınıŋ erejerın saqtau arqyly dala örtınıŋ tuyndauynyŋ aldyn alasyz nemese ziiandy önerkäsıp qaldyqtaryn bei-bereket tastamaumen kürese otyryp, ekologiialyq tepe-teŋdıktıŋ saqtaluyna öz ülesıŋızdı qosasyz. Jyl saiyn oryn alǧan tötenşe jaǧdailar ortaşa eseppen 2,5 – 3 mln adamnyŋ ömırın jalmaidy. Sondai-aq, 50 – 100 mlrd dollar şamasynda materialdy ziian keltıredı. Mysaly, Chernobolda bolǧan AES tehnogendı apaty milliondaǧan adamǧa öz ziianyn tigızdı. Al Japoniiadaǧy qoldan jasaǧan iadrolyq jarylystardyŋ saldarynan jüz myŋdai adam köz jūmdy.
Tabiǧi jäne tehnogendik sipattaǧy tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu men olardy joiu jönindegi şaralarǧa kımder qatysady?
Tabiǧi jäne tehnogendik sipattaǧy tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu men olardy joiu jönindegi şaralarǧa azamattyq qorǧanys küşterı qatysady. Olardyŋ qūramyna äskeri bölimder, aumaqtyq jäne vedomstvolyq äskerilendirilmegen qūrylymdar, mamandandyrylǧan avariialyq-qūtqaru qyzmetteri kıredı. Azamattyq qorǧanys şaralaryn keşendi türde jäne saralap jürgizu maqsatynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükimeti belgileitin tärtippen azamattyq qorǧanys boiynşa qalalardy toptarǧa, al ūiymdardy sanattarǧa jatqyzu maŋyzdylyq därejesine qarai jüzege asyrylady, onyŋ şaralaryn ūiymdastyru men jüzege asyruǧa Qazaqstan Respublikasynyŋ ortalyq, jergilikti atqaruşy organdarynyŋ jäne ūiymdardyŋ basşylary jauapty bolady.Olar jyl saiyn Ükımetke azamattyq qorǧanys şaralarynyŋ oryndaluy jönınde esep beredı.
Tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn aludyŋ jäne joiudyŋ memlekettik jüiesiniŋ negizgi mindetteri qandai?
Memlekettıŋ jüienıŋ mındetterın tömendegıdei jüieleimız:
1)beibit uaqytta nemese soǧys kezinde tötenşe jaǧdailar oryn alǧan jaǧdaida qauıptıŋ aldyn alu, adamdardyŋ ömiri men densaulyǧyn, materialdyq jäne mädeni qūndylyqtardy, qorşaǧan tabiǧi ortany qorǧau salasynda biryŋǧai memlekettik saiasat jürgizu;
2) tötenşe jaǧdailardyŋ paida bolu qaupi ia paida boluy turaly belgilengen tärtippen aqparat berip, qyzmetkerler men halyqty būl jöninde habardar etu;
3) tötenşe jaǧdailarǧa den qoiu, olardyŋ zardaptaryn joiu, olardyŋ tuyndau sebepterin tekseru tärtibin aiqyndau;
4) tötenşe jaǧdailardyŋ äleumettik-ekonomikalyq zardaptaryn boljau jäne baǧalau;
5) jūmysynyŋ ornyqtylyǧyn arttyru jäne qyzmetkerler men halyqtyŋ qauipsizdigin qamtamasyz etu jönindegi şaralardy josparlau;
6) avariialar, apattar, tabiǧi jäne ekologiialyq zilzalalar, jūqpaly aurular, epizootiialar, epifitotiialar paida bolǧan kezde tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn aluǧa, adamdy jäne onyŋ tirşilik etu ortasyn qorǧauǧa, şaruaşylyq jürgizu jäne äleumettik sala obektileriniŋ tūraqty jūmys isteuin arttyruǧa baǧyttalǧan memlekettik maqsatty jäne ǧylymi-tehnikalyq baǧdarlamalar äzirleudi jäne olardy oryndaudy ūiymdastyru.
«Adyrna» ūlttyq portaly
