Jylqyǧa jany qūmar jaisaŋ jıgıt…

Bızdı tanystyrǧan da, dos etıp tabystyrǧan da qasiettı Qazaq radiosy edı. 2009-2011 jyldarda kıleŋ saidyŋ tasyndai ırıktelgen qyz-jıgıtter «Qaiyrly taŋ, Qazaq elı» taŋǧy baǧdarlamasynda talasa habar jasadyq. Kündestık te, eşbır pendelık te aralaspaǧan taza şyǧarmaşylyq bäsekelestık boldy. Jūma küngı taŋǧy tıkelei efirge şyǧuǧa talasudyŋ özı qyzyq ärı tartysty edı. Qasiettı künde qasiettı radiodan jalpaq jūrtqa jaqsy söz aitsaq dep jarysuşy edık. Atalǧan taŋǧy baǧdarlamanyŋ jetekşısı Baqyt Jaǧyparūly bärımızdı ortaq ūlttyq müddege bereke-bırlıktı saqtai otyra sapaly qyzmet etuge baǧyttady. Özı bastap tıkelei efirge şyǧyp, baǧdarlamalar mazmūnynyŋ barynşa bai, körkem ärı paidaly boluyna yqpal ettı. Nege ekenın qaidam, bükıl radionyŋ qyzmetkerlerı bızdıŋ redaksiiaǧa kelıp, äŋgıme aityp, jaŋalyǧyn bölısıp, özı şaqyrǧan qonaǧynyŋ jaqsy oilaryn bızdıŋ baǧdarlama arqyly elge jetkızuge asyǧatyn boldy. Osy qūramda jan-jüregımen ūlt üşın, jūrt üşın baryn sala aianbai eŋbek etken Baǧdat Mūhtarūlynyŋ köptegen igılıktı ısı köz aldymyzda ıske asty. Älı esımde, bır künı taŋǧy efide Baǧdat: «Jerdı satqandy kördık, bala satqandy kördık, al endı meşıt satylady degendı estıp-körıp pe edıŋızder» dep selk etkızgenı bar. Söittı de: «Sol meşıttı satam degen paqyryŋyz qasymda tūr, män-jaiyn özınen bıleiık» dep mikrofondy ūsyna qoidy. Ärmen qarai Arqalyqtaǧy jaǧdaidy erıksız bıluge yntyqtyq. Däl osy sekıldı tyŋdarmanyn ǧana emes, ükımettegıler men äkımdıktegılerdı oryn alǧan mäselege qalaida nazar audaruǧa baǧyttaityn Baǧdatqa tän erekşe ülgıdegı köptegen habarlar efirden elge tarap jatty, tarap jatty… Eŋbekşıqazaq audanynyŋ Malybai auylynda oryn alǧan oqiǧanyŋ şynaiy beinesı, jappai toilanatyn jaŋa jylǧa qatysty jaŋa közqaras, tıl men jerdıŋ taǧdyry, ruhani saladaǧy ūşan-teŋız mäselelerdıŋ Baǧdat jerıne jete kötermegen tūsy kemde-kem bolsa kerek. Sondai-aq, Bäkeŋ keŋ baitaq Qazaqiianyŋ är öŋırın tynbai aralap, el ışınen eŋ qyzyqty, eŋ özektı, eŋ paidaly mälımetke toly aqparat taratudy basty maqsaty sanady. Būl onyŋ käsıbi ǧana emes azamattyq ūstanymy edı. San saluan taqyryptyŋ ışınen uaqyt öte kele Bäkeŋ barynşa den qoiǧan sala aiqyndala bastady. Ol – «Jylqy jyrynan» bastalǧan qazaq mädenietı men ömırınıŋ asa maŋyzdy salasy – jylqytanuǧa bırjola betbūruy edı. Osylaişa, Qazaq radiosynan jylqynyŋ kısınegen jaǧymdy ünı estılıp, jylqy jaiynda nebır taŋǧajaiyp ham eşkım estımegen äserlı äŋgımeler aitylyp, qazaq jylqysynyŋ tarihy men bügıngı halı jiı sarapqa salyna bastady. Studiiaǧa qabaǧy qatuly, baluan denelı qamşysyn ūstaǧan atbegıler men şaǧyn denelı şabandozar kırıp, Qazaq radiosynyŋ qazaqy boiauyn odan ary arttyra tüstı. Apta saiyn ötetın är jürgızuşınıŋ baǧdarlamasyna jasalatyn şoludy kütpei, tıptı, efirge jetpei ızdep tyŋdalatyn habarlar qataryna qosyla kettı. Jylqyny jaqsy körgenımızben bız bılmeitın beimälım qyrlary qanşama? Baǧdatpen ärıptes bola jürıp Qajytai aǧa bastaǧan köptegen bılermenderdı tyŋdai jürıp, jylqy jaiynda bılerımız arta tüstı. Uaqyt öte Baǧdatpen äŋgıme-düken qūryp, ashanada arqa-jarqa şäi ışıp, efirden ötken baǧdarlamany talqylau oraiy azaia tüstı. Tıptı, onyŋ tıkelei efirge şyǧuy da siredı. «Baǧdat qaida?» – degen sūrauly janarlarǧa: «qyrda bäige, syrda toi, Oralda alaman, Astanada at jarys, solardyŋ Baǧdatsyz sänı men mänı bolmas» dep äzıldei jauap qatatyn boldyq. «Jylqy auruyna» şaldyqqan Baǧdatty endı «aiyqtyrudyŋ» qiyn ekenı sol kezde-aq belgılı boldy. Köp ötpei redaksiianyŋ airandai ūiyǧan ūjymdy türlı sebeppen ydyratyldy, keibırı jūmystan şyǧaryldy. Sol qatarda Bäkeŋ de radiomen qoş aitysty. Endı onyŋ şyn täuelsızdıkke qoly jetıp, el men jerdı emın-erkın aralauǧa joly aşyldy. San alamanda jaiau ärı jalǧyz jortyp, mikrofonyn arqalap, bäigeden qalǧan şaŋdy jūtyp, jüldegerlerdı quana-külımsırei qūttyqtaǧan sätı bükıl atbegılerdıŋ köŋıl tükpırınde saqtalyp qalǧany aidan anyq. 2013 jyly jantalasa jürıp, jolyn tauyp, «Arǧymaq» degen atpen jylqyǧa arnalǧan arnaiy jurnal şyǧardy. Qysqa uaqytta sanauly ǧana sany şyqqan jurnalda da paidaly maqalalar az emes edı. Tūraqty qoldauşysy bolmaǧan soŋ «Arǧymaqtyŋ» adymy alysqa attai almady. Esesıne jaiauly-jalpyly el kezıp, jūrt aralaǧan Bäkeŋnıŋ jaŋa tynysy aşyldy da, 2017-jyly «Arǧymaq» atty anyqtamalyq kölemdı eŋbegı jaryq körıp, jylqysüier jalpy qauymdy quanyşqa böledı. Būl Bäkeŋnıŋ köp jyl boiy jatpai-tūrmai el arasynan özı baryp jinaǧan, ızdengen, mūraǧat aqtaryp toptaǧan, at synşylarynan jazyp alǧan mol maǧūlmatynyŋ saraptaudan ötıp, sapaly şyqqan baǧaly eŋbegı. Qysqa ǧana qaiyrsaq, XX-XXI ǧasyrdaǧy Qazaq jylqy mädenietınıŋ jaŋa zaman tarihynyŋ aişyqty ham şejırelı betterı. «Arǧymaq» – atqūmarlarǧa ǧana emes, jylqytanuşylar men zertteuşılerge jäne jalpy jūrtqa paidaly mälımetke toly qūndy kıtap. Aldyna qoiǧan maqsat-mūratyna jarnamasyz ärı jankeştı eŋbegımen jetudı közdeitın Bäkeŋnıŋ ömırı men el bılmeitın qyzyqty oqiǧalary san tarauly kıtapqa jeterlık ekenı beseneden belgılı. Alaida, soŋǧy 3 jylda sol ardaqty azamat – Baǧdat Mūhtarūly da ömırdıŋ synaǧyna tüstı. Bıraq, oǧan synbady, sabyr saqtap küresumen keledı. Eşkımge jaǧdai aityp, alaqan jaimady. Börı mınezımen aǧaiynǧa «aryqtyǧyn» bıldırmei, qoldau körsetem degenderge de toqtau salyp keldı. Endı mıne ekı büiregı qatar qyzmetın toqtatyp, aptasyna üş ret jasandy büirek apparatyna jatyp (dialezge baryp, qandy tazartu arqyly) em alyp jür. Al jaqyn-janaşyrlardyŋ beruge niet etken büiregı säikes kelmedı. Elımızdegı donor mäselesınıŋ özektı ekenın jaqsy bılesızder. Mäselen, jaqynda ǧana belgılı bolǧan mälımetke süiensek, elımızde 3061 nauqas büirek auystyru üşın kezekte tūrsa, jyl saiyn sanauly adam ǧana ony auystyru oraiyna ie bolady eken. Sondyqtan, şekara attap şybyn janǧa şipa ızdegennen basqa şara qalmady. Atap aitqanda, Belarus elıne baryp büirekke transplantasiia jasatudan yŋǧaily jol qalmai otyr. Al osy baǧyttaǧy em-domǧa 30 millionnan (otyz millionnan) astam teŋge qajet. Qajettı qarjy jinalsa, Qazaqstannyŋ Belarus respublikasyndaǧy elşılıgınde qyzmet atqaratyn Şyŋǧys Ädılov (Adilov) esımdı azamat Belarustaǧy kölık, jatar orny men därıgerlık tekserıster kezınde qoldau jasauǧa qūlşynyp otyr. «Köp tıleuı – köl» ekenı anyq. Endeşe azamattyŋ basyna tüsken synaqtyŋ sürınbei ötuın Alladan tılep, qolymyzdan kelgen jaqsylyǧymyzdy jasasaq nūr üstıne nūr bolar edı. Baǧdat Mūhtarūlyna kömek qolyn sozamyn degen azamattar bolsa: Kapbasov Bagdat Muktarūly AO Kaspi Bank CASPKZKA KZ08722C000028675929 Kaspi COLD: 5169 4971 5975 9327 İin: 821104350164 Baǧdattyŋ telefon nomerı: 87755997711  

Jarqyn Sälenūly, jurnalist