Ekonomikaǧa jäne memlekettılıkke töngen ülken qauıp

Qarjy retteuşılerı qoǧamnyŋ äleumettık jıkteluı qoǧamǧa, ekonomika men memlekettılıkke basty qauıp ekenın tüsınbeidı – būl turaly Azat Peruaşev bügın Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynda aitylǧan deputattyq saualda mälımdedı dep habarlaidy «Adyrna» ūlttyq portaly partiianyŋ baspasöz qyzmetıne sılteme jasap. Memleket basşysynyŋ biylǧy 1 qyrküiektegı joldauynda «ekonomikanyŋ zardap şekken sektorlarynda ŞOB-tyŋ barlyq qoldanystaǧy kreditterı boiynşa paiyzdyq mölşerlemelerdı jyldyq 6%-ǧa deiın subsidiialaudy qamtamasyz etudı» tapsyrdy. 4 qaraşada bızdıŋ fraksiia Ükımetke, Ūlttyq Bankke jäne Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgıne osy tapsyrmanyŋ kıdırıssız jäne tolyq oryndaluyn sūrap deputattyq saual joldady. Sonymen qatar, «koronakrizis» bastalǧannan berı «Aq jol» demokratiialyq partiiasynyŋ fraksiiasy halyq pen ŞOB üşın nesielerdıŋ jalpy paiyzyn tömendetu boiynşa, onyŋ ışınde Ūlttyq Banktıŋ bazalyq mölşerlemesın 4-5%-ǧa deiın tömendetu arqyly şaralar qabyldaudy bırneşe ret talap ettı. Paiyzdar osy deŋgeige deiın tömendegen kezde nesielerdı subsidiialauǧa biudjetten jüzdegen milliard bölu qajettılıgı bolmas edı. Mūndai saualdar men ötınışterdı bız 11 nauryzdan bastap alty ret jıberdık (!): aǧymdaǧy jyldyŋ 5 säuırı, 22 mausymy, 13 tamyzy, 4 jäne 30 qyrküiegı. Alaida memlekettık organdardan alǧan jauaptarda qarjy retteuşılerınıŋ ŞOB-ty qūtqaru üşın tübegeilı şaralarǧa baruǧa daiyn emestıgı körsetılgen. Mysaly, Ūlttyq Banktıŋ jauabynda ol «infliasiialyq targetteu qaǧidattaryn ūstanady» dep aitylǧan, onyŋ negızgı maqsaty «baǧa tūraqtylyǧyn saqtau bolyp tabylady». Osyǧan bailanysty Respublikanyŋ Tūŋǧyş Prezidentınıŋ 2017 jylǧy 31 qaŋtardaǧy «Qazaqstannyŋ üşınşı jaŋǧyruy» joldauynda osyǧan mäselegen bailanysty naqty aitylǧanyn eske saluǧa mäjbürmın, ol kelesıdei: «Ūlttyq bank infliasiia üşın ǧana emes, sonymen bırge Ükımetpen bırlesıp ekonomikanyŋ ösuı üşın jauap beruı tiıs». Ūlttyq bank Tūŋǧyş Prezidenttıŋ tapsyrmalaryn oryndaudy qai uaqyttan bastap toqtatty? QNRDA bergen jauaptar odan da qyzyq, öitkenı olarda bazalyq mölşerleme degen ne jäne onyŋ tabiǧatyn tüsınu qanşalyqty qiyn ekendıgı turaly tereŋ oilar bar. Bıraq būl paiymdaular «nege mūndai parasatty qarjygerler Qazaqstannyŋ bazalyq stavkasyn 9,25% belgılep, infliasiiany 8,5% deŋgeiınde (būl tek resmi türde) ūstap tūra almaidy» degenge jauap bermeidı. Al Europadaǧy «sauatsyz» bankirler, mysaly, terıs aimaqta Euribor bankaralyq qarjylandyrudyŋ bazalyq stavkasyn -0,5/-0,55% belgılei otyryp, infliasiiany 0,5-0,8% ūstaidy. Iаǧni, onda sız 100 euro kölemınde nesie ala alasyz, al bes jyldan keiın 97 euro etıp qaitarasyz. Al bızde bes jyldan keiın 200 euronyŋ barlyǧyn qaitaru kerek. AQŞ FRJ jäne basqa da köptegen batys jäne şyǧys elderdıŋ ortalyq bankterı, sonyŋ ışınde körşıles Resei de sandyq jūmsartudyŋ ūqsas saiasatyn ūstanady. Nelıkten daǧdarys kezındegı barlyq qalypty elderde bankirler öz biznesterın qoldaidy jäne nesie beredı, al bızdıŋ bankirler qazırdıŋ özınde onsyz da älsıregen tūrǧyndar men bizneske «auyr jük arqalatudy» jalǧastyruda? İnfliasiiamen küresudıŋ eŋ tiımdı qūraly - öz tauarlarymyzdy öndıru. Al bızdıŋ qarjy retteuşılerımız ony joiuda. Basqa jauaptarda bazalyq mölşerlemenı tömendetuden bas tartu depozitterdıŋ kırıstılıgın ūstap tūruǧa negızdeledı. Olai bolsa depozitterdıŋ negızgı ielerı kım ekenın aşyq jariialaŋyz? Qanşa azamattyŋ, aitalyq, 10 mln teŋgeden astam jinaqtary bar (iaǧni salymdardy kepıldendıru köbırek)? «Alpari» agenttıgınıŋ ötken jylǧy zertteuı boiynşa QR-da eresek tūrǧyndardyŋ tek 3,5%-y (nemese 380 myŋ adam) jylyna 10 myŋ AQŞ dollarynan astam tabys tapqan (iaǧni 4 mln. tg). İä, mümkın, osy 380 myŋ adamnyŋ depozitterı bar şyǧar. Olardy qoldau jäne qorǧau kerek, bıraq būl basqalardy kedeilılıkke alyp kelmeuı tiıs. Halyqtyŋ 3,5%-y üşın depozitter boiynşa joǧary tabysty qamtamasyz etuge bızdıŋ azamattarymyzdyŋ qalǧan 96%-y kreditter boiynşa ülken paiyzdardy töleuı qanşalyqty ädıl? Bız depozitter ūlttyq kompaniialarda, memlekettık käsıporyndarda, memlekettık damu instituttarynda, şikızat alyptarynda jäne monopolisterde bar ekenın moiyndaimyz. Bıraq olardyŋ depozitterındegı joǧary kırıster üşın bankter şaǧyn jäne orta biznestı nelıkten joiady? Kvazimemlekettık sektor, damu instituttary, jer qoinauyn paidalanuşylar men monopolisterdıŋ qarajaty zaŋdy tūlǧalardyŋ depozitterındegı qanşa üleske ie ekendıgı turaly aqparat beruıŋızdı sūraimyz. Sonda bız osyndai ülken paiyzdardy tölei otyryp, otandyq käsıpkerler men halyqtyŋ kımge jūmys ısteitının tüsınemız. Esep komitetı ūlttyq kompaniialar, memlekettık käsıporyndar nemese damu instituttary memleketten alynǧan aqşany maqsaty boiynşa investisiialaudyŋ ornyna olardy depozitterge ornalastyrudy, sodan keiın osy paiyzdarǧa milliondaǧan syiaqy jazudy jön köretın faktılerdı ünemı anyqtap otyratyny kezdeisoq emes. Al bankterdıŋ özderı erkın qarajatty ekonomikaǧa emes, tabystylyǧy bazalyq mölşerlemege bailanystyrylǧan Ūlttyq Banktıŋ notalaryna salǧandy jön köredı. Osylaişa, barabar joǧary bazalyq mölşerleme investisiialyq belsendılıktı tejeidı jäne bızdıŋ azamattar men käsıpkerlerge auyr jük tüsırıp, olardy bankrottyqqa deiın jetkızedı. Bıraq boryşkerlerdıŋ eŋ tömengı äleumettık kepıldıkterın qorǧaityn jeke tūlǧalardyŋ bankrottyǧy turaly zaŋdy memlekettık organdar qabyldaǧysy kelmeidı. Ūlttyq Bank pen Qarjy naryqtary jönındegı agenttık mūndai saiasat bailar bai bolyp, al kedeiler kedei bolyp qala beretın äleumettık jıkteluge alyp keletının tüsınbeidı me? Däl osy tendensiia qoǧamǧa, ekonomikaǧa jäne tıptı memlekettılıkke ülken qauıp bolyp kele me? Ärı qarai. Prezidenttıŋ ŞOB-tıŋ barlyq qoldanystaǧy nesielerın subsidiialau turaly tapsyrmasyn oryndauǧa qatysty jauaptarda 4 myŋ ŞOB subektısı üşın 8 myŋ nesie boiynşa subsidiialar maqūldanǧany habarlanady. Alaida qanşa käsıpker kömek sūrap jügıngenı, olardyŋ qanşasy qaita qarjylandyrudan bas tartqany turaly mälımetter keltırılmegen. ŪKP mälımetınşe, karantin kezeŋınde 1 mln-nan astam biznes subektısı zardap şektı; olardyŋ 430 myŋnan astamy jabyldy nemese qyzmetın toqtatty. 430 myŋnyŋ 4 myŋyn qoldau degen ne? Paiyzdyŋ onnan bır bölıgınen de az! Būl bizneske qoldau körsetu nemese bas tartu turaly şeşımdı memlekettık organdar, tıptı «Damu» nemese basqa da damu instituttary emes, bankterdıŋ özderı qabyldaityndyǧynan bolyp otyr. Qorqytyp aluşylyq jäne negızsız bas tartu jaǧdailary boiynşa käsıpkerlerdıŋ bızge jügıngenı tegınnen tegın emes. Is jüzınde memlekettık organdar ŞOB qoldau salasyndaǧy memlekettık saiasatty bankterge berıp qoiǧan. Bügınde Ūlttyq Bank pen QRQNRDA-nıŋ bastamaşyl ūstanymynyŋ arqasynda biznestı qoldau jäne halyqtyŋ satyp alu qabıletı salasyndaǧy memlekettık saiasatty memlekettık organdar emes bankter aiqyndaidy. Bıraq būl memlekettık müddeler tūrǧysynan qanşalyqty dūrys? «Aq jol» demokratiialyq partiiasy mūndai jaǧdaidy ekonomika men biznestı damytu müddelerıne säikes kelmeidı dep sanaidy. Aita keteiık, Prezident Q.Toqaev 430 myŋnyŋ 4 myŋyn emes, barlyq zardap şekken ŞOB subektılerıne kreditterdı 6%-ǧa deiın tömendetudı tapsyrǧan bolatyn. Joǧaryda baiandalǧannyŋ negızınde, «Aq jol» demokratiialyq partiiasynyŋ deputattyq fraksiiasy tömendegılerdı ūsynady: 1) Ūlttyq Bankke – bazalyq mölşerlemenı 4-5%-ǧa deiın tömendetu; 2) Qarjy naryqtary agenttıgıne – halyq pen ŞOB üşın barlyq nesieler boiynşa paiyzdardy tömendetuge qol jetkızu; 3) Bankterge qaita qarjylandyru üşın ötınış jasaǧan şaǧyn jäne orta käsıporyndarǧa paiyzdardy 6%-ǧa deiın tömendetuden bas tartuǧa tyiym salsyn. Nemese, kem degende, ekınşı deŋgeilı bankterdı käsıpkerge nesienı qaita qarjylandyrudan bas tartudy jazbaşa türde uäjdeu, mūndai bas tartudy sot tärtıbımen daulau qūqyǧymen mındetteu kerek. Foto aşyq derekközden alyndy.