Kıberqaýipsizdik - júıe, jeli jáne programmalardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan sala. Túrli kıbershabýyldar aqparattardy ıemdenýge, alýǵa, taratý maqsatynda jasalyp jatady. Al qaýipsizdik sharalaryn bilý, kıberqaýipsizdiktiń negizderin ıgerý mundaı keleńsizdikterdińaldyn alady.
Kıberqaýipsizdik nemese qaýipsizdik júıelerin ıgerý sizdi jáne sizdiń qujattaryńyzdy saqtaýǵa múmkindik beredi. Mundaı júıelerdi qazirgi ýaqytta barlyq salada qoldanady. Qarapaıym qupııa sózder men UTM programmalar ár jeli qoldanýshysynyń ómirinde oıyp oryn alǵan.
Qaýipsizdiktiń mundaı túri kıbernetıka ǵylymynyń damýymen tikeleı baılanysty. HHI ǵasyr - jańa ashylýlar men buryn-sońdy bolmaǵan ǵylym túrleriniń zamany. Al kıbernetıka adamzat damýynyń qozǵaýshy kúshine aınalyp otyr. Qandaı mamandyq bolmasyn, kıbernetıkanyń bólimderin kezdestirýge bolady. Jasandy ıntellekt, kıbersport, robottar men qashyqtyqtan basqarýǵa bolatyn qurylǵylar jáne t.b. jańalyqtar kıbernetıka ǵylymynyń jemisi bolyp otyr. Alaıda taıaqtyń eki ushy bar. Adamǵa qanshalyqty paıdasy bolǵanymen, sonshalyqty zııany da bolatynyn esten shyǵarmaǵan durys.
Kıbernetıka ǵylymy ótken ǵasyrdyń 40-jyldarynda jeke sala retinde qalyptasty. Bul esepteýish mashınalar men ózge de tehnologııalardyń damýymen tikeleı baılanysty boldy. Al qazirgi ýaqyttaǵy biz biletin jasandy ıntellekt, robottar men túrli júıeler dál osy kıbernetıkanyń jemisi. Jasandy ıntellekt adam ómiriniń barlyq bólikterine engen. Kompıýter men telefon, áleýmettik jeli men ǵalamtor da jasandy ıntellekttiń kómegimen jumys isteýde. Sonymen qatar sońǵy úlgidegi turǵyn úıler de dál osyndaı júıelermen qamtamasyzdandyrylǵan. Munyń, árıne, adam ómirine ákeler paıdasy óte kóp. Birinshiden - ýaqyt únemdeý. Qajet jaǵdaıda ǵalamtordaǵy JI suralǵan aqparatty birden taýyp beredi. Uqsas málimetterdi de aldymyzdan shyǵarady. Al qaýipsizdik qyzmetindegi, beınebaqylaý júıesindegi jasandy ıntellekt aqaýlar men qatelikterdi jyldam anyqtaı alady. Ári kólikterdegi ıntellekt, avtojúrgizý qosymshasy kóptegen adamdardyń ómirin saqtap qalýda.
Degenmen atalmysh júıeniń jasandy ekenin umytpaǵanymyz jón. Túrli vırýstardyń áserinen ne bolmasa aqaýlardyń kesirinen isten shyǵýy múmkin. Sonymen birge áleýmettik jelidegi mundaı jasandy ıntellektter adamdy tartý úshin, kóbirek ýaqytyn ótkizý úshin jumys isteıdi. Iaǵnı adam sanasyna tikeleı áser etedi. Siz ózińizge qajetti málimetti tapqanyńyzben, odan da qyzyqty vıdeolar men fotosýretterdi usynady. “Instagram”, “Iýtýb” syndy áleýmettik jeliler men vıdeohostıngter jumysy dál osylaı adam sanasyna jasyryn túrde áser etedi.
Sońǵy ýaqytta jańalyqtardan, jastar arasynda “kıbersport” termınin jıi estip jatamyz. Kıbersport sport retinde resmı moıyndalǵan. Sol sebepti qabileti bar kez kelgen jastaǵy adam ózin jańa salada synap kóre alady. Eger qolynan kelse, óte jaqsy sport mansabyn da qalyptastyrady. Kıbersport HHI ǵasyrdaǵy eń kóp qarjylandyrylatyn jańa sala bolyp tabylady. Jarystar halyqaralyq deńgeıde ótedi. Alaıda bul sport túriniń de adamǵa tıgizer zııandy áseri jetkilikti. Fızıkalyq turǵydan alyp qaraıyq. Sportshy bir orynda tapjylmaı otyrady. Jarys bolsyn, qarapaıym daıyndyq bolsyn, kúniniń jartysynan kóbin kógilir ekranǵa úńilýmen ótkizedi. Bul arqa aýrýlarynyń paıda bolýyna, kórý qabiletiniń nasharlaýyna, as qorytý júıesiniń buzylýyna alyp kelýi múmkin. Al moraldyq turǵydan jasandy ıntellekt qalaı áser etse, oıyndar dál solaı áserin tıgizedi. Agressııa, túrli soǵys jaıly oıyndar, ashý oıynshynyń sanasyna keri paıdasyn alyp keledi.
Qoryta kele, kıberqaýipsizdiktiń adam ómirinde alatyn oryny erekshe. Bul júıe men aqparatty ǵana qorǵaý dep túsinbeýimiz qajet. Adam ózin de kıbershabýyldardan qorǵaı bilýi shart. Jańa tehnologııalardyń paıdaly tustaryn óz ómirimizde durys paıdalanyp, zııandy áserinen saqtanyp júrgenimiz abzal.
Danat JANATAEV, f.ǵ.k., Ál-Farabı
atyndaǵy QazUÝ doenti,
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq
ýnıversıtetiniń fızıka-tehnıkalyq
fakýltettiń standarttaý
sertıfıkattaý mamandyǵynyń
1-kýrs magıstranttary
(qazaq toby sala boıynsha jáne ITMO).
