Jer sılkınısı tabiǧi sipattaǧy tötenşe jaǧdaiǧa jatady. Ol şartty türde üşke bölınedı: älsız (1-4 ball), küştı (5-6 ball) jäne qiratatyn ( 8 jäne odan da köp). Endıgı kezekte onyŋ türlerıne toqtalyp ötelık. Jer qabaty men litosfera taqtasynyŋ qimyldauynan bolatyn jer sılkınısın tektonikalyq, janartaulardyŋ atqylauynan bolatyn zılzalany janartaulyq dep ataimyz. Sondai-aq, jerden opyryluy nätijesınde paida bolatyn opyrylma jer sılkınısı bar. Bügınde älem elderınde tehnogendık jer sılkınısterı oryn aluda. Būl adamdardyŋ tabiǧatqa salǧyrt qarauy nätijesınde paida bolady.
Köpşılık jer sılkınısınıŋ alǧaşqy dümpuı kezınde qalai äreket etu kerek ekenın bılmei jatady. Osyǧan orai qauıpsızdık erejelerın nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
Eger sız jer sılkınısı kezınde üide bolsaŋyz:
Kereuettıŋ iaki oryndyqtyŋ astyna kırıŋız. Olar sızdı qūlauy mümkın synyqtar men zattardan qorǧaidy. Terezelerden, ılulı zattardan, ainalardan, biık jihazdardan, ülken tūrmystyq tehnikalardan jäne auyr zattarmen toltyrylǧan şkaftardan abai bolyŋyz. Eger sız jer sılkınısı kezınde keruette jatsaŋyz, dereu ornyŋyzdan tūryp, basyŋyzdy jastyqpen jabyŋyz. Jer sılkınısı 5 balldan köp bolǧan jaǧdaida ǧimarattan şyǧuǧa äreket jasaŋyz.
Balkonǧa şyqpaŋyz, ot qoimaŋyz, esıktı aşyŋyz jäne esık aldynda tūryŋyz nemese qauıpsız jerde jasyryŋyz.
Eger sız mügedekter arbasyn qoldansaŋyz, döŋgelekterdı bekıtıp, basyŋyzdy jabyŋyz.
Eger sız köşede bolsaŋyz, tömendegıdei äreketterdı jasaŋyz:
Elektr jelılerınen, ǧimarattardan jäne aǧaştardan alys bolyŋyz.
Eger sız kölık jürgızıp kele jatsaŋyz, joldyŋ şetıne baryp, toqtaŋyz. Qauıptı jerlerdıŋ astynda toqtamaŋyz (mysaly, köpırler, elektr jelılerı nemese ülken jol belgılerı).
Qūlap ketuı mümkın qauıptı zattardy qadaǧalaŋyz, qūtqaru ştabyn tauyp, kömekke jügınıŋız.
Jer sılkınısı aiaqtalǧannan keiın ne ısteu qajet?
Eŋ aldymen, ainalaŋyzdaǧy adamdarǧa nazar audaryŋyz. Jaraqat alǧan jandarǧa alǧaşqy kömek körsetıŋız. Auyr jaraqat alǧan adamdar qauıpsız jerde bolǧan jaǧdaida onyŋ jyljytpaŋyz.Sebebı artyq qimyl onyŋ ömırıne qauıp töndıruı mümkın. Zardap şekken jandykörpemen nemese qosymşa kiımmen jabyŋyz. Radioqabyldaǧyşty qosyŋyz.
Ǧimarattardan baspaldaqtar boiynşa evakuasiialanyŋyz, liftılerdı paidalanbaŋyz.
Ört, qūlaǧan elektr jelılerı jäne ǧimarattardyŋ zaqymdanuy siiaqty bırqatar qauıptı jaǧdailardyŋ bar-joǧyn tekserıŋız.
Eger sızde ört söndırgışter bolsa jäne olardy qoldanuǧa üiretılgen bolsaŋyz, onda kışkentai örtterdı dereu söndırıŋız. Synǧan äinekterden aulaq bolyŋyz.
Aǧartqyş, lai, baqşa himikattary, boiau, benzin nemese basqa da janǧyş sūiyqtyqtardan tögılgen qauıptı materialdardyŋ janynda öte saq bolyŋyz. Eger kümändansaŋyz, onda būl jerden ketıŋız.
Esıŋızde bolsyn, dümpu qaitalanuy mümkın. Sol sebeptı tötenşe jaǧdaiǧa daiyn bolyp, anyq zardap şekken ǧimarat aumaǧynan alys boluǧa äreket jasaŋyz.
Almaty – seismikalyq qauıptı aimaq
Elımızde oŋtüstık pen oŋtüstık şyǧys audandarynda jer sılkınısı köp bolady. Qauıptı audandardyŋ tızımıne Şyǧys Qazaqstan, Almaty, Jambyl, Türkıstan oblystary kıredı. Al eŋ qauıptı seismikalyq qala – Almaty qalasy. Ol 9 balldyq jäne odan da joǧary jer sılkınısı bar qauıptı seismikalyq aimaqta ornalasqan. Seismologtardyŋ aituynşa, qalanyŋ kez kelgen tūrǧyny jer sılkınısıne daiyn boluy tiıs. «Japoniiada är üide zılzalany habarlap otyratyn qūrylǧy ornatylady. Al bızde bar bolǧany Japoniia syilaǧan 5 qondyrǧy bar. Olar qalanyŋ är aimaǧynda ornalasqan. Sol qondyrǧylar arqyly jer sılkınısınıŋ bırınşı tolqynynan keiın qosymşaǧa habarlama barady. Adamdar dümpudıŋ kelesı tolqyny bolǧanşa qauıpsız jerge şyǧyp ülgere alady. Ärine, tolyqqandy aqparat beru üşın qūral-jabdyqtar jetkılıktı boluy şart. Onyŋ barlyǧy qazır qarastyryluda», – dedı Vladimir Kuchkin inbusiness.kz tılşısıne bergen sūhbatynda.
«Adyrna» ūlttyq portaly
