NURGELDI ÁBDIǴANI: Moratorıı bitkennen soń jer taǵdyry ne bolmaq?

3242
Adyrna.kz Telegram

Estonııa degen qýyqtaı ǵana el ǵoı, bylaı qarasańyz... Vıkıpedııadaǵy aqparǵa sensek, halqynyń sany – 1,5 mıllıonǵa da jetpeıdi eken (1 mıllıon 328 myń...). Táýelsizdigin 1918 jyldyń aqpanynda jarııalaǵan (RKFSR-dan, 1990 jyldyń mamyrynda (KSRO-dan).

Resmı tili bireý ǵana! Bizdegi sekildi orys tilin kótenzorlyqpen qosarlap qoımaǵan. Olarda jalǵyz ǵana memlekettik til bar! Ol – eston tili. Eýroodaqqa, Shengen aımaǵyna, NATO men Eýropalyq keńeske kiredi.

Mine, sol estondardyń Parlamentin tizgindep otyrǵan Hen Pylýas deıtin adam (Parlament spıkeri) óziniń jańa jyldyq quttyqtaýynda Reseıdiń eki oblysyndaǵy jeri Estonııaniki ekenin aıtypty.

Bylaı deıdi: «2 aqpanda biz «Tartý» beıbit kelisiminiń júz jyldyǵyn atap óttik. Ol boıynsha, Reseı Estonııanyń Táýelsizdigi men tutastyǵyn moıyndaǵan. Sol kezde Estonııa men Reseı arasyndaǵy shekara kelisilip, bekitilgen. Halyqaralyq quqyq talaptaryna saı sol kelisim qazir de óz kúshinde».

Estonııa Parlamenti spkıeriniń aıtyp otyrǵan «Tartý» beıbit kelisimi 1920 jyldyń 2 aqpanynda Estonııa men RKFSR arasynda jasalǵan. Ol kelisimde Reseıdiń Lenıngrad oblysyndaǵy Ivangorod jáne Pskov oblysyndaǵy Pechorskıı aýdanynyń bir bóligi Estonııaǵa tıesili dep kórsetilgen. Bul terrıtorııalar 1940 jyly Estonııa KSRO quramyna qosylǵanda, Reseıge ótip ketken.

Estonııa men Reseı arasyndaǵy terrıtorııalyq talas biraz ýaqyttan beri jalǵasyp keledi. 2005 jyly eki el shekarany shegendemek bolyp, kelisimge qol qoıady. Ony ratıfıkaııalaý kezinde Estonııa joǵarydaǵy «Tartý» beıbit kelisimin alǵa tartqan. Al Reseı odan bas tartqan. Osydan soń, 2014 jyly taǵy bir kelisim jasalǵan. Biraq, bul kelisimdi eki eldiń de Parlamentteri áli ratıfıkaııalamaǵan.

Túıin. Estonııa Parlamenti spıkeriniń sózinen sóz shyǵaryp kórsem...

Áýeli, bul - terrıtorııalyq daýǵa qatysty Estonııa sheneýnikteriniń aǵashqy málimdemesi emes! Osyǵan deıin de onshaqtysy Reseıge ketken jerlerin daýlap sóılegen. Shekarany syzyp, bekitý týraly kelissózder jasalǵanda, Estonııa 1920 jylǵy kelisimdi alǵa tartyp, terrıtorııany tolyq qaıtarýdy tabandap turyp talap qylǵan!

Al biz she? Biz dál qazir anaý estondar sekildi Orynbor, Omby, Sarytaýlardy daýlamasaq ta (oǵan Qazaqstannyń qazirgi áskerı hám ekonomıkalyq-saıası jaǵdaıy múmkindik bermeıdi) óz terrıtorııamyzdyń ishindegi máselelerdi retteýimiz kerek!

2020 jyldyń jeltoqsanynda Reseıdiń Memlekettik Dýmasynyń depýtattary birinen soń biri, Qazaqstannyń jerine shúılikti. Elimizdiń terrıtorııalyq tutastyǵyna kóz alartty. Álgilerdiń áńgimesi áli de talqylanyp jatyr.

Bul birinshi kezekte, bizdiń soltústik jerlerimizdi qazaqylandyrýdy kún tártibine shyǵarýy kerek edi. Orys parlamentarıiniń de oıy túsip otyrǵan sol, orys apostoldarynyń atymen atalatyn aımaqtar ekeni anyq. Iá, SIM nota paraǵyn tapsyryp, mınıstr: «Olardiki qysyr sıyrdyń qyńyrlyǵy», dep jyly jaýyp qoıǵanymen, esiginiń qaq aldyna kelip, «Soltústik qazaqtyń jeri. Petropavldy qazaqshalaý kerek», degen jigitterdiń únin Aqsaqalov deıtin ákim estigen de joq. Estigisi kelgen de joq!

Bıyl Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵy! Jańa jyldyq quttyqtaýynda: «Ulttyq múddeni aspen de, taspen de qorǵaımyz», degen prezıdent Toqaev 2021 jyldy «Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵy» jyly dep jarııalady. Endeshe, otyz jyldyqqa jasaıtyn naǵyz syılyǵy – Petropavl men Pavlodar ataýlaryn qazaqshalaý bolmaq!

Ekinshi gáp!

Bıyl Jer kodeksine qatysty moratorııdiń merzimi bitedi. Kúshin joıady. 2016 jylǵy jalpyhalyqtyq narazylyqty qazaq bıligi, Aqorda umytpaýy tıis! Timiskilenip júrgen sheteldik shúregeılerdiń eshbirine qazaq jeri satylmaýy da, jalǵa berilmeýi de kerek!

Ótken jylǵy Jolaýynda prezıdent Toqaev ne dedi?
«Kelesi jyly aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalaný máselesi boıynsha Jer kodeksiniń keıbir normalaryna qatysty engizilgen moratorıı kúshin joıady. Jerimiz sheteldikterge satylmaıdy. Biraq, Úkimet aýyl sharýashylyǵy jerlerin tolyqqandy ekonomıkalyq aınalymǵa engizýdiń ózge ádis-tásilderin ázirleýge tıis», - dedi.

BAQ-ta jarııalanǵan taǵy bir málimet: Qazaqstannyń 9,6 mln gektar jeri Reseıge, 0,9 myń gektar jeri Ózbekstanǵa paıdalanýǵa berilgen eken!..

Baıqasańyz, jerdi satý, sheteldikterge nemese birikken kásiporyndarǵa berý arqyly ınvestıııa tartý, ókinishke oraı, bizdiń úkimettiń qolynan keletin jalǵyz tásili sııaqty. Otyz jyl munaı óndirip, ony óńdeýdiń ornyna Reseıden benzın satyp alyp otyrǵanymyz da sonyń saldary. Al túptep kelgende, jerdi jalǵa berý men jerdi jekemenshikke satýdyń arasynda da pálendeı aıyrmashylyq joq!

Qazaq úshin jer daýy men jesir daýy – ejelden eń mańyzdy másele ekeni belgili. Táýelsizdikten bergi halyqtyń eń qatty tolqýy da osy jer máselesi tóńireginde bolyp, daý moratorıı jarııalaýmen basylǵan bolatyn.

Endeshe, moratorıı bitkennen soń jer taǵdyry ne bolmaq?..

Pikirler