Teatrtanu salasyna sanaly ǧūmyryn arnaǧan Baǧybek Qūndaqbaev, Äşırbek Syǧai dünieden ötkelı «syn men synşy joq» deuşıler qatary etek aldy. Alaida ūly synşylardyŋ soŋynda tek kıtaptary ǧana emes, olardyŋ tälımın alǧan, ızın jalǧastyruşy şäkırtterınıŋ qalǧandyǧy köpşılıkke jaqsy mälım. Atap aitqanda, teatr synşylary B.Nūrpeiıstıŋ, A.Mūqannyŋ, A.Erkebaidyŋ, M.Jaqsylyqovanyŋ, Z.İslambaevanyŋ, N.Eskendırovtıŋ, A.Qadyralievanyŋ, A.Ahmettıŋ t.b. qalamynan qanşama ǧylymi eŋbekter men monografiialar, syni maqalalar düniege keldı. Juyrda ǧana qazaq topyraǧynda teatrtanu mamandyǧy boiynşa mamandar daiyndap jatqanymyzdyŋ otyz jyldyǧy atap ötıldı. Iаǧni, ūly ūstazdardyŋ jolyn quǧan şäkırtter «bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp» teatr önerınıŋ jemıstı jūmys jasauyna bılek sybanyp kırısıp ülken jūmys atqaryp keledı. Solardyŋ bıregeiı – «Halyqaralyq teatr synşylary bırlestıgı» qauymdastyǧynyŋ ūiymdastyrylyp, qalyptasuy. Ötken jyldyŋ basynda, teatr synşylar bırlestıgınıŋ halyqaralyq deŋgeide aşyluyna önertanu kandidaty, dosent A.Erkebai köp küş jūmsady. Qazırgı kezde atalǧan qauymdastyqtyŋ prezidentı Anar Saiymjanqyzy bır jyl aiasynda bırneşe-ıs şaralardy ūiymdastyryp, teatr ūjymdarymen tyǧyz jūmys ıstedı. Äsırese, karantin kezınde onlain oqylymdaryn jäne Halyqaralyq, respublikalyq teatr konferensiialaryn ötkızıp, kelelı mäselelerdı qozǧauǧa ūiytqy bola bıldı.
Käsıbi mamandardyŋ basyn bırıktırıp elımızdegı barlyq teatr boiynşa sandyq saraptamalar jürgızetın, jyl boiyna üzdık dep tanylǧandarǧa «Synşy jüldesın» ūsynatyn būl ūiym biyl da «Qazaqstan teatrlary – 2020» atty konferensiiany karantinge bailanysty Zoom platformasynda 14 qaŋtar künı ötkızdı. Osyǧan bailanysty «International Union of Theatre Critics» – «Halyqaralyq teatr synşylary bırlestıgı» 2020 jyly (küntızbelık) teatrda jasalǧan jūmystardyŋ nätijesın anyqtau maqsatynda arnaiy qūrastyrylǧan saualnama sūraqtaryn elımızdıŋ barlyq 60 memlekettık jäne täuelsız teatrlaryna jıberdı. Būǧan jauap bergen 40 teatrdyŋ negızınde monitoring jūmysyn jürgızıp, şyǧarmaşylyq ärı sandyq körsetkışı boiynşa qorytyndysyn şyǧardy.
Ekınşı jyl ūiymdastyrylyp otyrǧan saraptamany elımızdıŋ belgılı teatrtanuşylary – S.Qabdieva, B.Nūrpeiıs, A.Mūqan, A.Erkebai, M.Jaqsylyqova, Z.İslambaeva, A.Ahmet, sondaiaq jas mamandar N.Qūmarǧalieva, M.Bekaidarova, Ū.Qūrmanbai, M.Sarybai, J.Tūrmaǧanbet t.b. jürgızdı. Sonymen qatar, oblys teatrlarynda, mädeniet pen öner salasynda qyzmet atqaryp jürgen teatrtanuşylar men ädebiet bölımınıŋ meŋgeruşılerı de monitoring jasauǧa bır kısıdei atsalysty.
Zoom platformasynda ötkızılgen būl onlain konferensiia karantinde auyr ındetten köz jūmǧan sahna saŋlaqtary men qazaq mädenietınıŋ örkendeuıne qyzmet etken tūlǧalardy eske aluǧa 1 minuttyq ünsızdıkte olardyŋ suretterınen qūralǧan videoroliktı körsetuden bastady. Videoroliktıŋ äuenı retınde Nūr-Sūltan qalasyndaǧy «Şabyt» öner universitetınıŋ tülegı, Ä.Syǧai şeberhanasynan bıtırgen Q.Ejembektıŋ «Tūlǧalar qaityp barady» änı qoiyldy. Ökınışke orai, (Zum platformasynyŋ mümkınşılıgıne bailanysty) estılmei qaldy. Odan keiın moderator A.Mūqan tızgındı bırlestıktıŋ basşysy – A.Erkebaiǧa ūstatty. Ol qyryq teatrdyŋ bır jyl kölemınde 144 jaŋa tūsauy kesılgen premeralary men ekı onlain festivalderıne tolyqtai toqtaldy jäne balalarǧa arnalǧan qoiylymdar men quyrşaq teatrlarynyŋ ondyqtaryn da tılge tiek ettı. Sonymen qatar elımızde bolyp jatqan pandemiiaǧa, karantindık ısşaralarǧa qaramastan teatrlardyŋ ülken jūmys atqarǧandyǧy teatr ūjymdarynyŋ erlıgı ekendıgın basa aitty. Al kelesı sözdı alǧan A.Mūqan qazırgı dramaturgiia mäselesıne toqtalyp, 15-ten asa dramaturgterdıŋ şyǧarmalary köptegen teatrlarda qos-qostan qoiylyp jatqandyǧyna nazar audartty. Ūly Abaidyŋ märtebelı mereitoiy qarsaŋynda dananyŋ dara sahnalyq beinesın, äleumettık ömır bolmysyn sahna tılınde söiletu siiaqty kürdelı körkemdık mındettı teatrlar abyroimen atqarǧandyǧyn aityp, Abai taqyryby – mäŋgılık ruhani qūndylyq ekendıgın erekşe atap öttı.
Jarty jyl, odan da köp uaqytta jabyq bolǧan ūjymdardyŋ onlain jūmystary da, sait paraqşalary da synşylardyŋ közıne ılıktı. Saraptaudaǧy kelesı mäsele onlain formattaǧy iutubqa salynǧan spektaklder, instagram men feisbuk paraqşalary turaly J.Tūrmaǧanbet, al teatrlardyŋ BAQpen jūmysyna ärı teatr saittary turasynda M.Bekaidarova tolyqtai toqtalyp, jetıstıkter men kemşın tūstaryn aldaǧy jylda qolǧa aluǧa tılek bıldırdı.
Aita ketetın jaŋalyq, elımızdıŋ ülken teatrlarynyŋ qataryndaǧy Astana opera teatry men Abai atyndaǧy qazaq ūlttyq opera jäne balet teatry da jıberılgen anketalarǧa jauap berıp, atauly şaraǧa den qoidy. Sondyqtan da, kelesı jylǧa muzykalyq (opera, operetta), horeografiialyq jäne miuzikl teatrlaryna arnaiy nominasiia taǧaiyndaityndylyǧy turaly mäsele josparǧa alyndy.
Būl ıs-şaraǧa mädeniet ministrlıgınen jäne 80-nen asa teatr mamandary qatysty. Onyŋ ışınde teatr direktorlary, körkemdık jetekşıler men rejisserler, dramaturgter t.b. boldy. Teatr synşylarynyŋ eŋ köp premeralyq spektaklderdı qoiǧan teatrlardyŋ, rejisserlerdıŋ alǧaşqy ondyqtary anyqtalyp, qūttyqtaular aityldy. Sonymen qatar, teatrtanuşylar öz taraptarynan «Synşylar jüldesımen» bırneşe nominasiialar boiynşa marapattardy da tabys ettı.
2020 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa «Synşylar jüldesımen» marapattalǧandar:
1. «BAQ-pen üzdık jūmys ıstegen teatr» nominasiiasy boiynşa:
- Memlekettık quyrşaq teatry;
- Abai atyndaǧy Qazaq ūlttyq akademiialyq opera jäne balet teatry;
- K.S.Stanislavskii atyndaǧy Qaraǧandy memlekettık Halyqtar dostyǧy ordendı orys drama teatry;
- Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq drama teatry;
- Astana opera teatry;
- M.Gorkii atyndaǧy Memlekettık akademiialyq orys drama teatry;
- N.Sas atyndaǧy Memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatry;
- Memlekettık respublikalyq akademiialyq korei muzykalyq komediia teatry;
- Qaraǧandy akademiialyq muzykalyq komediia teatry;
- 3. «Onlain formattaǧy eŋ belsendı teatr» nominasiiasy boiynşa:
- Abai atyndaǧy Qazaq ūlttyq akademiialyq opera jäne balet teatry;
- Almaty qalalyq Memlekettık quyrşaq teatry;
- M.Gorkii atyndaǧy Memlekettık akademiialyq orys drama teatry;
- Respublikalyq nemıs drama teatry;
- Temırtau balalar men jasöspırımder teatry;
- Rejisser Gauhar Adai;
- M.Äuezov atyndaǧy Qazaq ūlttyq akademiialyq drama teatrynyŋ «Qara» (rejisserı J.Jūmanbai) spektaklı;
- M.Äuezov atyndaǧy Qazaq ūlttyq akademiialyq drama teatrynyŋ «Abaidyŋ jūmbaǧy» qoiylymynyŋ suretşısı Mūrat Saparov;
- Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynyŋ «Şaǧala» qoiylymyndaǧy Arkadina rolın somdaǧan Janar Maqaşeva;
- Batys Qazaqstan oblystyq H.Bökeeva atyndaǧy drama teatrynyŋ «Men» qoiylymyndaǧy Men rolın somdaǧan Erbol Esendosov;
- Almaty qalasy Memlekettık quyrşaq teatrynyŋ «Üişık» cpektaklı (avtor E.Lokşina, rejisserı A.Zaisev);
- Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynyŋ «Qūlager» qoiylymy üşın Farhad Moldaǧaliev;
- Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynyŋ «Şaǧala» spektaklı (avtor A.P.Chehov, rejisser E.Nūrsūltan).
Nazerke Qūmarǧalieva - teatrtanuşy, önertanu ǧylymdarynyŋ magistrı
