Üiden qaşyq, basqa qalaǧa ne şet elge, nemese alys jolǧa şyǧatyn bolsaq ıştei ärqaisymyzdy oilandyrar bır «problema» bar: ol – äjethana mäselesı. «Qaida baryp däret syndyrar ekenmın?», «Qala köşelerınde būl jaǧy qarastyrylǧan ba?», «Aiaq asty däret qyssa ne ısteimın?» t.s.s.
Mäselen, Europada qalaaralyq avtobustyŋ özınde artqy jaǧynda äjethana bar. Bızdegıdei «bır qalyŋdau būtanyŋ maŋyna toqtaisyz ba?» dep şopyrdy mazalamaidy; ūiqyly-oiau şaruasyn bıtırıp, saparyn ärı qarai jalǧap kete barady. Al, Tokio köşelerınde är 300 metr saiyn tap-tūinaqtai bolyp tūrǧan eko-äjethanalarǧa kezıgesıŋ. Japoniia tazalyqqa qūmar el ǧoi, tıptı şalǧai mekenderge deiın syrttan ışkı jaǧy körınbeitın, ışten syrtqy tabiǧatty tamaşalap otyra beruge bolatyn äjethanalardy ornatyp tastaǧan. Osy ideianyŋ avtory japon säuletşısı Sigeru Banudan mūnyŋ mänısın sūraǧanda: «Äjethana – eŋ bır las meken» degen steorotiptı joiu üşın jasai salǧan jobam edı» dep jauap bergen. Chehiiada da «adam aiaǧy baspaǧan» jerdıŋ özınde qarauyldai qalqaiyp därethanalar tūrady. Bır qyzyǧy, barlyǧy tegın. Al, bızde ekı unitaz, bır qoljuǧyşyn ornatyp alyp, 50 teŋgeden «navar» jinap otyrǧandar tym bolmasa äjethana tazalyǧyn oilastyrudy da bılmeidı. Qol juatyn suy mūzdai, qaǧazy satuly, sülgısı kır-qojalaq...
Şükır, özge elderdıŋ «jaŋaşyldyǧyna» bız de ūmtylyp jatyrmyz. «Logistika» dedık pe, «jasyl aimaq» dedık pe, äiteuır, Batys-Qytai tas joly boiyna bırneşe äjethana soǧyp tastadyq. Aty äjethana bolǧanymen, zaty qoqyshana dersıŋ. Onda kırıp, jeŋıl-jelpı äjetıŋdı şyǧarmaq tügılı, şybyn-şırkeige talanyp, közıŋ aşyp, qolqaŋdy qūsyq qamaidy...
Endı taiau ailarda kielı mekenge elımızdıŋ tükpır-tükpırınen, tıptı şet elden ziiaratşylar aǧylatyny dausyz. Olar tabiǧat tamaşasyn qyzyqtap, asyqpai avtobuspen saparlaǧysy keluı mümkın. Sondaida, betı aulaq, ūly sözde ūiat joq, ülken däretı qysty delık... Ne bolatynyn, ne oilaitynyn özıŋız-aq bajailai berıŋız... Syrtynyŋ sylaǧy tüsken, esıgı joq aq üişık, däret tögetın tesıgı bıtelıp, sary mūz qatqan las eden, qoqysy aǧylyp-tögılgen temır jäşık, kün qaqtaǧan «qoljuǧyş» bakalaşkalar...
Qala ışınen de jönı tüzu äjethana taba qoiuyŋ ekıtalai. Äldebıreu üiıne kırgızbeidı. Keibır aty dardai mekeme qyzmetkerlerınıŋ qaqaǧan aiazda körşılerınıŋ qisaiǧan düŋgırşegıne baryp «äjet şyǧaryp» jürgenın kördık.
Qalaǧa turisterdı magnittei tartamyz desek, aldymen äjethanamyzdy rettep aluymyz kerek siiaqty. Halyq köp şoǧyrlanatyn jerlerde, tıptı köşe boilarynda saǧat saiyn sanitarlyq tazartudan ötıp jatatyn eko-äjethanalardyŋ tūrǧany jön. Sonda ǧana bız örkeniettı elderdegıdei şet elden kelgen meimandarymyzǧa tazalyq mädenietın körsete alamyz.
Al, äzırge alys jolǧa pampers kiıp şyǧa tūrǧanyŋyz abzal.
Bekjıgıt SERDALYNYŊ jazbasynan.
Foto aşyq derekközden alyndy.
