Oŋtüstıkte aştyq qalai bastaldy...

(OQ Oblystyq mūraǧatynan tabylǧan qūjattar boiynşa) 1928 jyldyŋ 3 mamyr künı Kremlde ötken jiynda F.İ.Goloşekinnıŋ Qazaqstan ölkelık partiia komitetınıŋ atynan bergen esebın tyŋdaǧan Bükılodaqtyq kommunistık (bolşevikter) partiiasynyŋ basşylyǧy ölkedegı bolys, uezd, oblystardy äkımşılık-şaruaşylyq jaǧynan audandastyrudyŋ kezek küttırmeitın mındet ekendıgın atap körsettı. Osylaişa, 1928 jyly jaŋadan audandastyru ıske asyryldy. Būrynǧy bes buyndy (auyl( selo)-bolys-uezd-okrug-ortalyq) basqaru jüiesınen tört buyndy(auyl(selo)- audan- okrug-ortalyq) basqaru jüiesı engızıldı. Kelesı qadam ırı bailardyŋ mal-mülkın tärkılep, özderın jer audaru edı. 1928 jylǧy 27 tamyzda – «Asa ırı bai şaruaşylyqtary men jartylai feodaldardy kämpeskeleu jäne jer audaru turaly» dekret jariialandy. Tärkıleu 20 qyrküiekte bastalyp, 1 qaraşada aiaqtaluǧa tiıstı boldy. Qabyldanǧan dekret boiynşa, ırı bailarǧa köşpelı audandarda ırı malǧa şaqqanda, 400-den asa maly barlar, jartylai köşpelı audandarda 300-den asa, al, otyryqşy audandarda 150 bas maldan joǧary maly barlar jatqyzyldy. Mäselen, otyryqşy orys selolarymen ırgeles otyrǧan Badam audany otyryqşy audanǧa jatqyzyldy. Bıraq, mūnyŋ aiaǧy «Asyra sılteu bolmasyn, aşa tūiaq qalmasyn!» degen ūranǧa ainalyp, ortaşalardyŋ da maly ortaǧa tüsıp kettı. Tärkıleuge jatatyn normaǧa deiın jetkızu üşın jekelegen otbasy şaruaşylyqtary ädeiı bırıktırıldı. Qyza kele, bai – kulaktar qataryna temır şatyrly üiı nemese 2 aty bolǧandar da engızıldı. F. Goloşekin auyl men qonystarǧa 4800 uäkıl jıberıp, 31 myŋ şarua jazaǧa tartyldy. 1928 jylǧy 1 qazan – 1929 jylǧy 1 jeltoqsan aralyǧy – 277 şarua atyldy. Dekrette «bai – feodaldar özderınıŋ mülıktık jäne qoǧamdyq yqpalymen auyldy keŋestendıruge kedergı jasaidy» degen ūstanym negızge alyndy. 657 bai jer audarylyp, 145 myŋy tärkılenıp, olardyŋ auylşaruaşylyq qūraldary – 877 kolhozǧa, 24491 jeke şaruaşylyqqa bölınıp berıldı. ...Halyq şet jaqtarǧa qaşa bastady. OQO mūraǧatynda Badam audanynan «mal-mülkı tärkılengenderdıŋ» barlyǧynyŋ tızımı bar. Bır ökınıştısı, aşy da bolsa, şyndyq, jer audaru turaly jarlyqtyŋ bärıne Qaz AKSR OAK-ŋ sol kezdegı töraǧasy, jerlesımız Eltai Ernazarov qol qoiǧan. 1929 jyldyŋ ekınşı jartysynan bastap respublikada kolhoz qūrylysy jedeldei bastady. Ūjymdastyru men otyryqşylandyrudy jappai jürgızu üşın ortalyqtan Qazaqstanǧa 8 myŋ jūmysşy jäne 1204 «jiyrma bes myŋdyqşylar» jıberıldı. Osy jerde aita ketu kerek, 1920 jyldardyŋ soŋynda KSRO –da «25 myŋşylar» qozǧalysy degen qozǧalys ömırge keldı. Onyŋ maqsaty , şetkerı ūlttyq aimaqtarda «kämpeskeleu», «auyl şaruaşylyǧyn ūjymdastyru» nauqandaryn ötkızuge zauyt-fabrik jūmysşylaryn tartu edı. Osy qozǧalys aiasynda, Mäskeu qalasyndaǧy «Krasnaia Presnia» audanyndaǧy 4-memlekettık «Svoboda» (1960-80 jyldardaǧy bet-qol men aiaq terısınıŋ jarylǧanyna jaǧatyn kışkene qūtydaǧy mai (vazelin) esterıŋızde bolar?!) fabrikasy jūmysşylarynyŋ Badam audanyn şeftık qamqorlyqqa alu turaly Ündeuı jariialandy. Osy ündeu negızınde, kämpeskeleu men kolhoz qūrylysyn jedeldetu maqsatynda audanǧa fabrikanyŋ 235 jūmysşysy keldı. Atalǧan nauqandarǧa jalpy basşylyq jasau, osy «25 myŋşylar» qozǧalysy ökılderınıŋ qolynda bolǧan. Badam audanyndaǧy «kämpeskeleu», artynan «ūjymdastyru» nauqandaryn ötkızuge olar qūlşyna kırıstı. Olar Reseidegı kolhoz jobasyn qaitalaityn qonystandyru ülgısın ornyqtyruǧa tiıs boldy. Qarsylasqandarǧa sol kezdegı ataqty, eŋ qatal -58/8 bap pen halyq jadynda «7 avgust zaŋy» degen zaŋdar qoldanyldy. (1927 j. 25 aqpanda küşıne engen RSFSR Qylmystyq Kodeksınıŋ 58/8 baby « Keŋes ökımetı ökılderı men revoliusiialyq jūmysşy jäne şarua ūiymdarynyŋ qyzmetkerlerıne qarsy baǧyttalǧan terrorlyq äreket―Jazasy: mülkı tärkılenıp, «eŋbekşılerdıŋ jauy» dep jariialanyp, ölım jazasyna deiın qoldanylady». 1932 j. «7 tamyz» (äigılı 3 masaq zaŋy ) Zaŋy: Qoǧamdyq mülıkke qol salu―mülkı tärkılenıp, atu jazasyna, al, jeŋıldetetın jaǧdailar tabylǧanda, mülkı tärkılenıp, 10 jyldan kem emes- merzımge, bas bostandyǧynan aiyru jazasyn qarastyrady). Mūraǧat derekterı boiynşa Syrdariia okrugıne qaraityn 15 audannan 89 şaruaşylyq ( mūny otbasy dep tüsınu kerek) mal-mülkı tärkılenıp, Oral oblysyna jer audaryldy.Onyŋ ışınde köşpelı audandardan-27, jartylai köşpelı audandardan-52, otyryqşy audandardan-10 şaruaşylyq. Jalǧasy bar...