Türkiiada 2010 jyldardan bastau alǧan äskeri ūşaq öndıru turaly memlekettık joba bar. Ūşaq bolǧanda da jasandy intellekttıŋ soŋǧy jetıstıkterı qoldanylatyn 5 buyn ūşaǧyn öndıru. Būl tiptegı ūşaqty AQŞ öndıruge küş saluda. F35 bombalauşy ūşaqtary sonyŋ bır baspaldaǧy ǧana. Resei men Qytaidyŋ öz jobalary bar. Fransiia men Germaniia 2040 jyldary bırlesıp osy tektes ūşaq şyǧarudy josparlap otyr.
Türkiia 2023 jyly bombalauşy ūşaǧyn alǧaş ret angardan şyǧaryp, jetıldırıp, testten ötkızıp, 2025 jyly ūşyrudy josparlap otyr. Ūşaq odan ärmen testten ötıp, mamandar kemşılıkterın tolyqtyryp, türık qaruly küşterıne 2030 jyldary tapsyrudy maqsat tūtuda.
Būl jobaǧa qatysty qyzyq derekter:
1. Jobanyŋ qūny şamamen 15-20 mlrd dollar.
2. Bır ūşaqtyŋ baǧasy 140-150 million dollar bolmaq.
3. Ūşaq 2030 jyldary qaruly küşterge tapsyrylǧannan keiın 2070 jylǧa deiın öndırıletın bolady. 40 jyl öndırısten tüspeidı.
4. Joba aiasynda 3 myŋ türık injinerlerı jūmys ısteidı. Bır ūşaqty qūrastyryp, öndırıske şyǧaru üşın 3 myŋ tehnokrat jūmyla ıske kırısedı.
5. Osy joba aiasynda Türkiia JOO-daǧy talantty tehnokrat jastardy memleket qamqorlyǧyna alyp, ūşaq öndıru ısıne tarta bastaǧan.
6. Memleket şetelde türlı salada eŋbek etıp jatqan bılıktı türık injinerlerın atalǧan jobaǧa tartu üşın jaǧdailaryn jasap, Türkiiaǧa jūmysqa şaqyrudy qolǧa alǧan.
7. Joba aiasynda 3 qūrylym negızgı jūmystardy özara bölıp alǧan. Olar:
"TUSAS" ūşaqty jobalau, istribiteldıŋ tehnikalyq mümkındıkterın jetıldıru boiynşa eŋbek etedı.
"TEI" ūşaqtyŋ motoryn jasaumen şūǧyldanady.
"TAI" ūşaq korpusy men özge de detaldardy qūrastyruǧa at salysady.
8. Bespilotnik Bayraktardyŋ radarlaryn şyǧaryp kelgen "Aselsan" kompaniiasy arnaiy osy ūşaqqa arnalǧan radarlar şyǧaruǧa kırısedı.
9. Ūşaq 18600 metr biıktıkke deiın köterıle alatyn, jasandy intellektpen jabdyqtalǧan, zamanaui ūşaqtardyŋ bırı retınde AQŞ ükımetı Türkiiaǧa satpai qoiǧan F35 ūşaqtaryna alternativa bolmaq.
Jalpy AQŞ pen İzrail bombalauşy ūşaqtar satpasa, Bairaktar şyǧaratyn, F35 ūşaǧyn satpasa özınıŋ 5 näsıl ūşaǧyn şyǧaruǧa ūmtylatyn ne degen qaitpaityn saiasatker deimın Erdoǧandy. 2010 jylǧa deiın tynyş jüretın. Äbden küşeiıp, özıne-özı kelgennen keiın eşkımge boi bermei, Türkiiany alǧa bastap barady.
Elındegı kedergı keltırıp, balaqqa jabysqannyŋ bärın "Sender ükımette bolǧan 80 jylda ne ıstedıŋder? Bilıkte az otyrmadyŋdar ǧoi" - dep, tas-talqan ettı. Bıraq nätije bar. Al saiasatta eŋ bastysy nätije. Mūndai tehnologiialyq nätijege Türkiia eşqaşan jetpegen. Eşbır prezidenttıŋ, premer-ministrınıŋ mūndai ambisiialyq jobalardy qolǧa alyp, naqty nätijege jetuı tarihta qolynan kelmegen. Al Erdoǧan ıske asyryp keledı. Osy jetıstıgı de ony özıne deiın 80 jyl memlekettı basqarǧan özge saiasatkerlerden, anau da mynau partiialardan erekşeleidı.
Bauyrjan SERIKBAEV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
