TRAIBALİZM QUATTANDYRMAIDY...
Qolda enepgetik. Traibalizm mäselesın oilanyp otyrmyn. Eŋ qatty ūnatpaityn taqyryp, bıraq būl qoǧamda bar qūbylys. Jäne tek qazaqtarda ǧana emes, köptegen älem elderınde bar.
Mysaly Ortalyq Aziia elderı boiynşa körşıles Qyrǧyzstanda būl qūbylys qatty. Zertteu nätijelerı de, saiasi ürdısterdıŋ jüru qūbylysy da sony körsetedı. Atambaev pen Jienbekovtyŋ arasyndaǧy qaqtyǧysty bılemız. Atambaev Talas jazyqtyǧynan bastap Ystyq kölge deiıngı aralyqtaǧy soltüstık klandy, al Jienbekov oŋtüstık klandy bıldıretın tūlǧalar. Sonau XV-XVI ǧasyrdan bergı ekı aimaqtyŋ talasy älı jalǧasyp keledı. Ol talas-tartys KSRO kezınde bıtkendei körıngenımen, tek ışkı tynyştyq küiınde tūrǧan eken. KSRO qūlaǧan soŋ qaita būrq ete qaldy.
Kanadalyq tarihşy Edvard Şatstyŋ "Qannyŋ saiasaty" atty zertteu kıtaby bar, sonda osy traibalizm jaily köp aitady. Osy taqyrypty zerttep tastaǧan ǧoi qysqasy. Ortalyq Aziiadaǧy traibalizm, onyŋ ışınde Qazaqstandaǧy ürdıs, körşıles elderdegı aiaq alysy, taǧysyn taǧylardy zerttep, maqala men kıtaptardy qarşa boratqan jan.
Qazaqstanda da traibalizm bar. Ony joqqa şyǧaru aqymaqtyq qoi. Köp qazaq endı tanysqan sätte atyŋdy, artynşa ruyŋdy sūrap jatady. Özım ondailardyŋ qatarynan emespın.
Traibalistık közqaras bızde 90-jyldardyŋ soŋy men 2005-2006-jylǧa deiın qatty bolǧan desedı. Qyzmette aluǧa, oquǧa tüskende, mansaptyq ösude kei aimaqtarda adamnyŋ jeke qasietıne emes, şyqqan ruyna qarap şeşımder qabyldanǧan sätter bolypty. Būl kerı ketken qoǧamnyŋ bır körınısı ǧoi. Afrikadaǧydai. Qazır ol azaiǧan siiaqty. Qanşama adammen bırge jūmys ıstedım, ūjymdarynda san türlı rudan şyqqan qazaqtar dos-qūrby bolyp qyzmet etude dep oilaimyn. Mıne, būl dūrys. Jalpy ūlttyq deŋgeige köterılu maŋyzdy.
Qazaq bar sätte, ru da bola beredı. Ony joiuǧa tyrysu aqymaqtyq. Rudy qan tazalyǧyn saqtau, ötken-ketkenıŋdı bılu üşın qoldansa jetkılıktı. Europada şejıre qaǧazǧa jazylsa, bızdıŋ şejıremız osy rulyq institut boldy. Sol maqsatta jüre bergenı dūrys şyǧar. Al memlekettık, qoǧamdyq bailanystarda eşqaşan rulyq sipat almauy qajet. Tek qana ūlttyq, adami sipat boluy mındettı.
PySy: Energetiktı satyp äkelgen adam (dosym), menıŋ şyqqan rulyq tegıme qarap alǧan boluy mümkın. Quanyp qalady degen şyǧar. Dei-tūra "Naiman" ba, "Adai" ma, "Arǧyn" ba, "Qoŋyrat" iaki basqa ru ma, maǧan ol maŋyzdy emes. Işe beretın edım. A jalpy mūndai marketingtık qadamdy dūrys sanamaimyn. Qajetı joq. Energetik quattandyrady, traibalizm älsıretedı.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
