Menıŋ «Aron Atabek aqymaq emes» ( https://adyrna.kz/post/61208 ) atty maqalam dästürşıl saiasi sanada qalyp qoiǧandar tarapynan qatty synǧa ūşyrap jatyr. Synşylar «Sen Aron Atabektı jūmys ıstep, tabys taba almaityn, otbasyna masyl otaǧasy türınde körsetıp, masqaraladyŋ» jäne «Densaulyǧy müşkıl Arondy türmeden qūtqaruǧa küş salyp jatqan janaşyrlardyŋ aiaǧynan şalyp, qiiaŋqy ıs jasap otyrsyŋ» degen syŋaida oi aitady. Men būl synǧa kelıspeimın.
Aron Atabek «küreskerlık ruhpen bırge tuyldy» desem, artyq aitqandyq bolar. Degenmen, Aron Atabektıŋ türkı halyqtarynyŋ müddesı üşın Kavkazdaǧy küresı, Elşıbei sekıldı äzırbaijan ūltşyldarymen tıze qosyp, maidan şebınde qatar tūruy, türkı jūrtynyŋ ruhyn köteretın ünparaqqa ūqsas gazetın postkeŋestık elderdı aralap jürıp taratuy, odan keiın Qazaqstanǧa kelıp oppozisiialyq prosesterge belsene aralasuy onyŋ boiynda küreskerlık ruhtyŋ jas kezınde-aq tolysqanyn körsetedı. Ol kez kelgen saladaǧy ädıletsızdıkke tözbeitın. Qazaqstannyŋ alǧaşqy müftiı Rätbek qajymen kikıljıŋge ūrynuy da sondyqtan. Aronnyŋ qandai alys-jūlys küres maidanynda bolǧanyn tızbelep jatpai, negızgı mäselege köşeiın.
Adamdardyŋ köbısı bala-şaǧasynyŋ amandyǧy men bolaşaǧyna alaŋdaidy, ömırınıŋ mänı men mazmūnyn sol maqsatqa baǧyndyrady. Olar bala-şaǧasynyŋ keleşekte jarqyn ömırın qamdaudy materialdyq düniemen bailanystyryp, tabysy mol jūmys ısteuge den qoiady. Al Aron Atabek ädılet jolyndaǧy küreskerlık ideiaǧa jan-tänımen berılgen. Mümkın, ol balalarynyŋ, ūrpaǧynyŋ kemel bolaşaǧyn özınıŋ ädılettı qoǧam qūru jolyndaǧy küreskerlıgınıŋ özegıne salyp otyrǧan şyǧar. Bızge onyŋ būl ısı bala-şaǧasynan baz keşken adamnyŋ qylyǧy sekıldı körınedı. Men mūny Aron Atabektıŋ qaitpas küreskerlık mınezın, qasietın sipattap tüsındıru üşın eske aldym.
Aron Atabektıŋ küreskerlıgı Qazaqstannyŋ saiasi arenasyndaǧy eşbır saiasatkerdıkıne ūqsamaidy. Odan myŋ qūbylyp saiasi oiyn salatyn Mamai nemese aŋdamai söilei salyp «saiasi avariiaǧa» ūrynatyn Boqaev jasaudyŋ qajetı joq. Men Arondy ūly küresker babamyz Mahambet Ötemısūlyna ūqsatam. Mahambet te küreskerlık ideiaǧa berık bolmasa, bala-şaǧasynyŋ qamy üşın, han saraiynyŋ aqyny bolyp nemese myŋǧyrǧan mal baǧyp Narynqūmnyŋ bır būryşynda «qoiyn qūrtap, airanyn ūrtap» jaily ömır keşuşı edı. Joq, ol ömırın ädılettılık jolyndaǧy küreske arnady, öleŋın arnady, ısımen de, sözımen (jyrymen) de köterılısşılerdı ruhtandyryp otyrdy.
Mahambet İsatai ölse de, ol bastaǧan küreskerlık ideiadan taiqyǧan joq, sol jolda jürıp qapyda jymysqy jaudyŋ qaiqy qylyşynan qaza tapty. Bız, qazaqtar, ūly babamyz İsatai men Mahambetke jaqsy otaǧasy, qamqor äke bolǧany üşın eskertkış qoiǧamyz joq, küreskerlık ideiasyna berık bolǧany üşın, qily-qily zamanda ideiadan taiqymaǧany üşın olardy maqtan tūtamyz. Qazır öleŋımen de, qaisarlyǧymen de Mahambet ideiasyn jalǧastyryp kele jatqan Aron Atabektı bız nege materialdyq düniege bailap qoiuymyz kerek? Bız nege Arondy özı senetın ideiadan taidyru üşın «densaulyǧyŋ naşar, beişara-au, ölıp qalasyŋ ǧoi» dep, jalǧan janaşyrlarşa azǧyryp, oǧan könbese, qūityrqy ädıspen türmeden şyǧaryp tastauǧa tiıspız?! Aqiqatynda, mūndai qūityrqy janaşyrlyqtyŋ bärı öz ideiasyna adal qyzmet etıp kele jatqan saiasi küresker Aron Atabekke jasalǧan qiianat qana emes, qastandyq bolyp sanalady. Onyŋ tänın türmede şırıttık, endı onyŋ küreskerlık ruhyn, ideiasyn öşıruımız kerek pe?! «Tänı jaramsyz, aiaq-qoly synyq» dep, onyŋ ruhyn öltırıp tastauymyz kerek pe?!
Ziialy qauymnyŋ Prezidentke hat jazyp, Arondy türmeden şyǧaryp aluǧa zaŋdyq negız de, moraldyq qaqy da joq ekenın būǧan deiın aitudai-aq aittym. Barlyq jaǧdaida Aronnyŋ «menı türmeden şyǧaryŋdarşy» degen ötınış-aryzy kerek ekenın ziialy qauym nege tüsınbeidı?!
Endı bıreuler türmeden şyqqysy kelmeitın Aronǧa «Prezident Toqaev raqymşylyq jasasyn» degen ūsynys aitady. Būl da jüzege aspaityn äureşılık. Sebebı, Aronǧa raqymşylyq jasau üşın onyŋ Prezidentke jazǧan jeke ötınış-aryzy kerek. Taǧy bır märte qaitalap aitaiyn, ondai ötınıştı Aron jazbaidy, ol qandai jaǧdai bolmasyn, prinsipınen ainymauǧa bel buǧan.
Bilıktıŋ Arondy Prezident jarlyǧy arqyly merzımınen būryn qalai da türmeden şyǧaryp jıberetın ekınşı ädısı bar. Ol üşın prezident Toqaev bır dataly künge (Nauryz meiramy, Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧy, Konstitusiia künı, t.b.) arnap sottalǧandarǧa jappai raqymşylyq jariialaidy. Älbette, türme äkımşılıgı tızımge Aron Atabektı kırgızedı. Būl jerde bilıktıŋ armanyn jüzege asyrtpai tastaityn kedergı bar. Ol – küreskerlık ideiasyna berık Aron Atabek. Raqymşylyq – sottaluşyny aqtau ükımı emes, jai ǧana qylmystyq jazanyŋ qalǧanyn keşıru. Būǧan Aron Atabek äste könbeidı. Zaŋ boiynşa, onyŋ raqymşylyqtan bas tartuǧa qaqy bar. Aron Atabek solai ısteidı de, oǧan şübä joq. Sondyqtan «Prezident Aron Atabekke bostandyq bersın, türmeden şyǧarsyn» degen aiqaişyl bastama daŋǧaza äureşılıkten özge tük te emes.
Arondy merzımınen būryn türmeden şyǧaryp jıberudıŋ bır ǧana joly bar: sot Aron Atabekke aqtau ükımın şyǧaruy tiıs. Ol üşın zaŋdylyqty qadaǧalau organy – Bas prokuratura Joǧarǧy sotqa Aron Atabek ısı boiynşa narazylyq jasaidy... Sot 15 jyldan berı türmede otyrǧan Aron Atabektıŋ jazyqsyz aiyptalyp, jazyqsyz sottalǧanyn negızdep, aqtaidy. Aron Atabektıŋ talaby da – osy. Bıraq, Arondy aqtau ükımınıŋ bilık üşın ekı türlı auyr saldary bolady.
Bırınşı saldary: Aron Atabektı qylmystyq jauapkerşılıkke tartyp, ūzaq merzımge qapasqa tyqqan tergeuşıler, prokurorlar, sudialar jazalanady, olar qūqyq qorǧau organdarynan quylady; 15 jyl boiy türmede otyrǧan Aron Atabekke köp mölşerde ötemaqy tölenedı.
Aron Atabektı aqtaudyŋ ekınşı saldary tıptı alapatty. Aronǧa aqtau ükımın şyǧaru arqyly memleket qūqyq qorǧau jüiesınıŋ ışınen ırıp-şırıgenın, qauqarsyzdyǧyn, zaŋ üstemdıgı men qoǧamdaǧy ädılettılık ideiasynyŋ tübegeilı qūnsyzdanǧanyn moiyndaidy. Būl onsyz da abyroidan jūrdai bolǧan bilıktı şatqaiaqtatyp jıberetını anyq.
Qazaqstanda saiasi sipat boiynşa sottalǧandaryŋ tızımı bar. Olar jönındegı mälımettı Dulat Aǧadıldıŋ ruhyna arnalǧan «Saiasi rejim qūrbandary» atty zertteuımde jazǧam. Rejim qūrbandarnyŋ tügelge juyǧy batys demokratiialyq qoǧamynda «ar-ojdan tūtqyny» dep tanylǧan. Sot Aron Atabektı aqtasa, ar-ojdan tūtqyndarynyŋ bärın aqtau kerek. Sonymen qatar, türmede otyrǧan myŋdaǧan sottalǧan adamnyŋ ısın qaita qarau kerek şyǧar degen kümändı oi qoǧamdy jegıdei jeidı... Osyndai äreketke baruǧa qazırgı saiasi rejim daiyn ba? Qazırgı saiasi rejim özınıŋ künın sozyp otyrǧan repressivtı maşinany joiyp, onyŋ ornyna zaŋ ǧana üstem tūratyn qūqyqtyq jüie qūruǧa niettı me?
Mıne, qoǧamda ädılettılık ornatu üşın özın qūrbandyqqa şaluǧa bel buǧan Aron Atabektı türmeden şyǧaryp aludy közdeitın ziialy qauym Prezidentke hat jazbas būryn osy sūraqtyŋ basyn aşyp alsyn. Sodan keiın ǧana olardyŋ Aronǧa degen janaşyrlyǧynyŋ şynailyǧyn sezıne alamyz. Al ziialy qauymnyŋ älgı hatyn küreskerlık ideiasyn ömırınıŋ mänıne balaǧan Arondy jarǧa iterıp, jyǧyp saludy közdeitın aram piǧylǧa ǧana teŋeimız. Jäŋgırhannyŋ jandaişaptary da Mahambettıŋ qūm ışındegı qara üiıne qaitpas küreskerdı ideiasynan taiqytyp, «syndyru» üşın barǧan. Mahambet sol talapqa könbegen soŋ jandaişaptar ony qaiqy qylyşpen jairatyp saldy.
"Demos"QB töraǧasy
Tūrarbek QŪSAIYNOV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
(Avtordyŋ saiasi közqarasy redaksiianyŋ ūstanymyn bıldırmeidı)
