Kez kelgen adamnyŋ basynda Qazaqstannyŋ syrtqa qaryzy 160 milliard eken. Adam basyna şaqqanda 8500 dollar. Är bala tuylǧanda avtomatty türde mynanşa dollar qaryzben tuylady degen sūraq bar. Bügıngı äŋgıme osy memlekettık qaryzdar jönınde bolmaq. Aldymen älem elderın alyp qaraiyq. Älemdegı memlekettıŋ adam basyna eŋ qaryzy köp el Japoniia ekenın bılemız. Ärbır japonnyŋ jan basyna 100 000 dollardan astam qaryz aqşasy bar. Japoniiadan soŋ JIÖ-men salystyrmaly türde eŋ qaryzy köp el Gresiia. Bıraq Japoniia sol qaryzdan paida jasaidy. Gresiia defolt bolady. Nege?
Japoniianyŋ qaryzy JIÖ-nen 300% joǧary bolsa da Japoniianyŋ aqşa saiasaty öte dūrys jolǧa qoiylǧan. Olarda paiyzdyq stavka tömen. Japoniia ol aqşany alyp basqa elderge paiyzyn joǧarylatyp beredı. Ainalyp kelgende Japoniianyŋ älemge 10 trillion dollar qaryzy bolsa da Japoniiaǧa basqa elder 12.7 trillion dollar qaryz. Japoniia pliuste otyr. Bıraq ūlttyq bankterınıŋ paiyzy joǧary elder syrttan joǧary paiyzben kredit alady. Elde neǧūrlym tūraqsyzdyq bolsa soǧūrlym paiyzdar da öse beredı. Japoniia kreditorlyq qaryzy bar el bolsa Gresiia debitorlyq qaryzy bar el.
Sosyn älemdegı eŋ qaryzy köp el AQŞ. Amerikada tura Japoniia siiaqty jaǧdaida. Salystarmaly türde özımızdıŋ körşılerımızdıŋ syrtqy qaryzdaryn biudjetınıŋ paiyzymen salystyrsaq. Qytai 52.6%, Qyrǧyzstan 54.6%, Türkmenstan 29.3%, Özbekstan 20.4%, Resei 19%, Qazaqstan 18.8% şamasynda. Qazaqstannyŋ syrtqy qaryzynyŋ 8%-y, memlekettık qaryz, 11% kvazimemlekettık qaryz, qalǧany jeke sektordyŋ. Jeke sektordyŋ ışındegı 101 milliard qaryz eŋ ırı TŞO, Qaraşyǧanaq jäne Qaşaǧanǧa tiesılı. Būl kompaniialar mūnaiǧa aqşa qūiǧanda halyqaralyq zaŋdar boiynşa bızge syrttan qaryz aqşa äkelgendei bolady eken.
Säbit RYSBAEV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
