Qairat aǧa, Sız İmanjüsıp änderıne qalai keldıŋız? İmanjüsıp jaily öz derekterıŋızben bölısseŋız.
Men 1967 jyly Almaty respublikalyq estrada studiiasyna Jüsıpbek Elebekovtyŋ şäkırtı bolyp qabyldandym. Sonda Jänıbek Kärmenov ekeuımız Jüsekeŋnen oqydyq. Qazırde ol studiia Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy estrada sirk kolledjı atandy. İmanjüsıptıŋ änın sol kısıden üirendım. Aqyn respressiǧa ūşyrap, aidalyp bara jatqandaǧy «Abylai aspas Arqanyŋ sary belı »dep jyrlaǧan änın ūstazymyz bızge üiretken kezınde İmanjüsıp älı aqtalǧan da joq edı. Jüsekeŋ osy ändı 70-şı jyldary radionyŋ «Altyn qoryna» jazyp kettı.
Änın üiretken kezde aitatyn edı: «. İmanjüsıp ūzyn boily adam bolypty . Adamnyŋ qoly şoqtyǧyna jetpeitın aq boz atyna mıngende, ekı tızesı attyŋ qūlaǧyn qaǧyp kele jatatyn »dep sipattaityn . Sosyn ol babamyzdyŋ bır keremettıgı — qamşyger edı Jaŋa soiylǧan siyrdyŋ terısın qamşymen ūrǧanda Jas terını qaq aiyrady eken. Halyq jauy atalyp, quǧynǧa ūşyrasa da İmanjüsıptıŋ änderın halyq özdı-özı otyrǧanda aityp jüretın. Halyq ony äste esten şyǧarmaǧan. İmanjüsıptı halyq jauy retınde ūstap alǧan kezınde toltyrylǧan hattamada Aqmola uezı, 4-auylda tuǧan dep jazylǧan. 4-auyl degenı . qazırde Qaraǧandy oblysyna qarasty Jaŋaarqa audanynyŋ janyndaǧy Eskeleŋ auyly . Būrynda Aqmola uezıne qaraǧan edı Jergılıktı halyq — qypşaq ruynan. Eskeleŋnen bergı Qorǧaljyŋ, Mamyranyŋ barlyǧy kezınde Aqmola uezıne qarasty jer edı. İmanjüsıptıŋ änderınde de aitylady: «Aqtau, Ortau, Sarysu, Köktıŋ kölı, Jaulauşy edı jaz bolsa köşıp elı. Saǧynǧanda közıme jas keledı, Aq tuyn ata-babam tıkken jerı »dep. Alaida, keiıngı jyldary qalai Pavlodar oblysynyŋ tumasy bolyp ketkenıne taŋ qalam.
İmanjüsıp änderınıŋ halyq jüregındegı özındık orny jaily ne aitar edıŋız?
Esımde, 70-jyldary elge kanikulǧa kelıp aqsaqaldardyŋ aldynda İmanjüsıptıŋ änın oryndaǧan edım. Sonda baluan denelı, bır aiaǧy joq, bır sausaǧynyŋ özı qarapaiym adamnyŋ üş sausaǧyndai juan, şombaldai bolatyn adam aqynnyŋ änın estıgende «Şırkın-ai İmanjüsıp degen qandai adam edı … Kezınde İmanjüsıptıŋ qolyna su qūidyq qoi »dep eŋkıldep jylap jıberdı. Sol 70-jyldary 83-temın dep otyrǧan aqsaqal edı.
Osydan keiın esımde qalǧany, sol jyldary Aqtau, Ortau jaqqa audandyq önerpazdar maşinamen qydyryp, qoişylardy aralap bara jatyr eken, elge kanikulǧa kelgen maǧan da qosa jürudı ūsyndy. Sodan ılestım. Mıngenımız butka maşina, ışınde adam otyruy mümkın emes, jol jaman. Söitıp audannan şyǧa bergende bır şal qolyn köterıp tūr eken. Ol maşinanyŋ kabinasyna otyrmai, artynda otyrǧan qyz-jıgıtterdıŋ arasyna qoiyp kettı. Qaǧylez ǧana şoqşaq saqaly bar şal eken. Bıreulerdıŋ jezdesı bolyp şyqty. Oinap külıp, alysyp jūlysyp, jas adam siiaqty maşinaǧa yrǧyp mınıp, yrǧyp tüsedı . Söitsek, ol kısı toqsannan asypty. 70 km-dei jürıp älgı kısınıŋ auylyna jetkenımızde «al balalar, endı bıraz jürdık qoi, üige tüsıp şai, qymyz ışınder, quyrdaq, et jeŋder» dep üiıne şaqyrdy.Baratyn jerımız alys bolǧandyqtan toqtadyq. Üi ışınde bärı qolqalap, maǧan taǧy da än aitqyzdy. Sol kezde İmanjüsıptı endı jattap kelgen kezım edı. Üirengen änderdı boiǧa sıŋe bersın, tösele bereiık dep osyndai otyrystarda jiı aitatyn edık.İmanjüsıptıŋ änın aitqanda 90-daǧy şal jylap qoia berdı. «Şırkın-ai, keşegı İmanjüsıp degender qandai adam bolyp edı. İmanjüsıptıŋ bız üzeŋgısın ūstap edık qasynda. Şylbyryn ūstap edık qoi »dep aǧynan aqtaryldy. Soǧan qarap oilai berıŋız, jūrttyŋ barlyǧy tanityn, el ışınde qandai qadırlı adam bolǧanyn. Onyŋ änderı halyq arasynda taraldy. Sanada jattaldy. Auyzdan auyzǧa berıldı.
İmanjüsıptıŋ änderın nasihatauşy, därıpteuşı ūstaz retınde babamyzdyŋ ömırı jaily qandai qyzyq derektermen şäkırterıŋızben bölısesız?
İmanjüsıp — Baluan bolmaǧan . Bıraq qamşyger, qaruly adam edı deidı halyq arasynda . Ol turaly mynadai bır äŋgıme bar . Kezdesuge syltau taba almai jürgen orystyŋ bır baluany bar eken . Sodan özara şekısıp qalyp, qasyna nökerlerın ertıp İmanjüsıptı üiıne ızdep barady Ony İmanjüsıp estıp, üiınde dombyrasyn şertıp şalqasynan tüsıp jatqan. Mūnyŋ jıgıtterı syrtta tyǧylyp otyrǧan. Sodan orystyŋ baluany kırıp kelgendei «Ai zdraste v tabr» dep kırgızıp jıberıp, esıktıŋ kürşegın salyp alyp, ekeuı kürese jöneledı. Jūlysyp kep, jambasqa salyp, ekbetınen tüsırıp, maiqūiryqtan qamşymen şabaqtap şabaqtap , süirep dalaǧa laqtyryp tastapty.Söitıp orystyŋ baluanyn kerı bezdırgen. Kelgen nökerın İmanjüsıptıŋ jıgıtterı sabaǧan. Jalpy, ūltym dese janyn beretın adam bolǧan. Eldı jaulady, şūraily jerlerdı alyp qoidy, qu taqyrǧa qazaq, jaqsy jerge orystar, «pereselenester» keldı dep mūjyqtardy jek körgen deidı. Özımızge ielık bermeidı dep boiynda orystarǧa öşı bolǧan.
Qasietın därıpteitın kelesı bır halyq esınde qalǧan estelık-Qajymūqannyŋ İmanjüsıp aldynda bas igendegı oqiǧasy. Oqiǧa Qajymūqannyŋ Qoiandy järmeŋkesıne barǧan kezınde bolǧan. Ol kısını orys paluan deidı, barlyq elge syily ataqtylar jinalǧan jerde «toiǧa kım keldı, ülkenderden, aqyndardan, änşılerden, paluandardan kım bar , qandai ataqty adamdar kelıp jatyr »dep sūrap bıletın qazaqilyq jön-josyqty bıle bermeidı. Ülkender bar bolsa baryp sälem beru kerek eken. Qypşaqtyŋ balasy bolǧandyqtan, Qajymūqan ınısı ǧoi, bylaişa aitqanda.İmanjüsıptıŋ kelgenın estıdı me, älde bılmedı me eken, Qajekeŋ baryp tıldesıp , sälem bermeptı. Sodan Qajekeŋ kerılıp üiden şyqsa, qazaqtyŋ myqty baluanyn köremız degen qasynda üpır-şüpır adamdar jinala qalady eken. Sosyn auyldyŋ bır sary şaly masadai yzyŋ-yzyŋ etıp, aiaǧynan oralyp, qaidaǧy bır sūraqtardy berıp, mazasyn ala berıptı. «Äi, qalqam qoişy endı, söilesıp alaiyq »dese bolmaidy, onysymen qosa tılınıŋ qotyry bar, aşy tılımen şaǧyp alady deidı. Qajekeŋ yza bolyp, şaldy «sol jerde otyra tūr» dep, kiız üidıŋ töbesıne laqtyryp jıberıptı.Sodan jaŋaǧy şal üidıŋ töbesınen tüse qalyp, « jalǧyz däu menmın dep tūrsyn ba?!Senıŋ de kökeŋdı közıŋe körsetetın azamattar tabylady »Dep bükıl Qoiandy järmeŋkesın şulatyp, dausy jer jaryp, renjıp ketedı. Bır uaqytta biık aq boz atqa mıngen, ūzyn boily ırı tūlǧaly adam kele jatyr deidı. Qajymūqanǧa qarai taiai bere :?! «Qaisysyŋ-ai, mynau sorly şaldy jylatyp jürgen ?! Nemene, senderdıŋ küşterıŋ tasyp jürme Şynaşaqtai şalda NE öşterıŋ bar edı, qaisysyŋ? »Dep şaldyŋ öşın alyp beretın adamdai syldau tappai, adam ızdep kele jatsa kerek.Sodan Qajekeŋ de tūra qalyp «Qaitesıŋ, menmın!» Degendei keudesın keredı. «Oi patşaǧyr, sen şyǧarsyŋ! Saǧan ūqsaidy »dep qamşysymen jai ǧana jaurynynan sıltep qaldy deidı. Sonda Qajekeŋ aitady deidı:. «Arqamdy pyşaqpen tılıp, üstınen tūz sebelep bara jatqandai, tızem bügılıp baryp, bügılıp jerge tier-timesten baluandyǧym esıme tüsıp közımnen jas yrşyp ketıp, atyp tūrdym» degen eken Sodan baryp İmanjüsıp ekendıgın bıle qalyp, atynyŋ aiaǧyn qūşaqtap keşırım sūrap jylap jıberıptı. Ol kısınıŋ qamşygerlıgı keremet, tıptı Qajymūqannyŋ özı aitqan ǧoi.
Qaraötkeldıŋ bazaryna (qazır Astanada Kongress holl mädeniet ortalyǧy tūrǧan jer) aq boz atymen yrǧalaqtap keledı deidı. Sodan baryp qarsy kelgen bıreuıne jıgıtterı barlyǧy tap berse, tūra tūryndar men özım köreiın dep, «Menıŋ atym İmanjüsıp» dep qamşymen bärın sıltep, jausatyp tüsıretın körınedı.Qamşygerlık degen de keremet öner.
Qazırgı taŋda ūrpaq üşın ökınıştısı -. İmanjüsıp änderı sanauly Köp dünie joǧalyp kettı. Qazırde bızge jetken İmanjüsıp babamyzdyŋ änderı qandai?
Ol kısınıŋ änderı keremet. Kezınde sol änderdı aitatyndar joiylyp kettı.Alaida, tırnektep qaitadan jinastyrylyp kelemız. Kökşetaulyq Ükılı Ybyraidyŋ jienı Nūrǧisa Asaiynovtyŋ oryndauynda İmanjüsıptıŋ bır änınıŋ jazbasy bar. 80-jyldary Keŋşılık Mūsabekov qazaq radiosyna İmanjüsıp jaiynda poema jazǧan edı . . Sol poemadan men «Saryarqa», Qyz Jıbek operasynda Bekejannyŋ ariasy bolyp kelgen «Sarymoiyn» änderın qoldandym . Ämina Nūǧymanova degen änşı apamyzdyŋ oryndauyndaǧy «Saryarqa» degen taǧy bır änı bar Bıraq, men oqyp jürgende Saryarqa änın: «Saryarqa jerım-ai, jebep qūs salǧan aidyn da şalqar kölım ai »dep üirendık. «Saryarqa» -. aidalyp bara jatqanda aitqan qoştasu änı . İmanjüsıptıŋ taǧy ekı änı qazırde Jaŋaarqada bar dep estıdım . Bıraq, oryndauşy kım ekenın bılmei jürmız . Läzzat Süiındıkovanyŋ oryndauynda taǧy bır änı bar Būryndary Jaŋaarqadan «Batyr au» degen bır änın jazyp alyp kelgen, muzyka zertteuşı, küişı, ūstaz Tymat Merǧaliev degen aǧamyz bolǧan, 6-7 jyl būryn qaitys bolǧan edı. Sol kısı 70-jyly aityp edı: «Jaŋaarqadan 64-jyly« Batyr au » änın jazyp alyp keldım »- . Dep edı Bıraq endı OL kısıden üirenemız Dep jürgende, ol kısı qaitys bolyp kettı. Qazır sol kısınıŋ üiınde jatyr, ännıŋ jazbasyn jeŋgeiden sūraimyz ba dep jürmız. Jaŋaarqa öŋırınen Niiaz batyrdyŋ, İmanjüsıptıŋ taǧy da basqa änderı tabyldy. Osylai tırnektep jinasa, ol dünienıŋ barlyǧyn qolǧa alsa şyǧa beredı ǧoi.
Baluan şolaqtyŋ jinaqtalyp kıtapqa şyqqan änderın studentterdıŋ ärqaisysyna üirenıŋder dep tabystadyq. Sol siiaqty İmanjüsıptıŋ änderıne de jan-jaqtan ızdeŋder dep tapsyrma berıledı. Almatyda ūstaz bolyp jürgende menıŋ bır aspirantym ǧylymi taqyrybyna İmanjüsıptı alyp, änderın ızdestırıp, sonyŋ oryndauynda taspaǧa tüsırdık. İmanjüsıp änderıne qyzyǧuşylyq tanytyp, ızdestıretın jastarymyz da joq emes, bar. Änderı el arasynan tabylady. Osylai ızdestırsek mūramyz jinaqtala beredı. Prezidentımız Nūrsūltan Äbışūly «Abylai aspas arqanyŋ sary belı» dep, osy ändı tamaşa aitady. Qazırde İmanjüsıptıŋ «Saryarqa», «Sarymoin» änderı radionyŋ altyn qorynda saqtauly .
İmanjüsıp Qūtpanūly täuelsızdık jolynda küresken, azattyqty aŋsaǧan tūlǧa. İmanjüsıp änderın keiıngı jyldary oryndap kele jatqan jastarǧa aitar lebızıŋız, aqylyŋyz, bır auyz sözıŋız bolsa.
İmanjüsıptıŋ nemese halyqtyŋ basqa änderı bolmasyn, studentterımız jattap keledı Onyŋ barlyǧy -. bızdıŋ tarihymyz, ötkenımız . Ötkenımızdı bılmei qūlaştauymyz qiyn närse . Sondyqtan, qūran kıtabyndai jattap, üirenetın dünieler . Än tabiǧatynyŋ boiynda sol kezdegı halyq basyndaǧy auyrtpaşylyq beinelenedı Sairan salǧan jıgıtşılık kezderı, « Batyr bır oqtyq »degendei barǧan jerıne qaita keler-kelmesın bılmegen, jürgen jerlerınıŋ barlyǧyn jyrlaǧan. Qolǧa tüsıp, qor bolǧandaǧy qoştasuy da bar. Qazaqtyŋ sal serılerdıŋ barlyǧynyŋ änderın bıluge tiıspız. Ärbır avtordyŋ ömır tarihynan maǧlūmat sanamyzda bolu kerek.Sebebı ömırınen bılmei ändı tüsınıp aitu mümkın emes . Osyndai dünielerdı bızdıŋ änşı jastarymyz tegıs üirenude! Mūndai qazaq önerın jalǧastyratyn jastarymyzǧa rahmet . Bıraq halyq änderıne nasihat kerek . Halyq änderın teledidardan taŋ atqannan keş batqanǧa deiın qoiyp qoisa da, azdyq etpeidı . Är kanaldan beru kerek. Qazaqtyŋ önerı — qazaqtyŋ tarihy. Nasihatymyz kerek, talantty jastarymyz köp. Üirenıp jatqan jastarymyz da jetıp artylady, qoldaryna berdık.Öner — ǧasyrdan-ǧasyrǧa keruen siiaqty sozylyp kele jatyr ǧoi . Bız oǧan öz ülesımızdı qosyp, ary qarai yrǧaltyp, jıberuımız kerek Al jastarymyzǧa tek talantty jetelegen talaptarynyŋ qajymauyn tıleimın .
Sūhbatyŋyzǧa rahmet! Eŋbegıŋız jemıstı, atyŋyzdy asqaqtatar şäkırtterıŋız mol bolsyn.
SHYNYRAU.KZ
