"Ūlanyŋ" anyqtamasy:
Aty-jönı: Kenjeǧūl SEIITJAN
Tuǧan künı: 29 şılde, 1982 jyl
Tuǧan jerı: Qostanai oblysy, Amangeldı audany
Mamandyǧy: tarihşy
Kenjeǧūl: «Ekı astana» jobasynyŋ ideiasy Baqtiiar Bazarbekov dosym ekeumızdıŋ oiymyzda būrynnan bar edı. Sodan özımız siiaqty közı körmeitın adamdardan top qūrdyq. 9 adam jazdan küzge deiın arnaiy daiyndaldyq, şynyqtyq. Söitıp, qyrküiektıŋ 23-ınen qazannyŋ 1-ıne deiıngı aralyqty Almatydan Astanaǧa velosipedpen 9 künde jürıp öttık. O basta 10 künde jürıp ötemız dep josparlap edık. Öz oiymyzdan da asyp tüstık. Barlyǧy 1200 şaqyrym jürdık. Şaraǧa qatysqan 9 adamnyŋ ekeuınıŋ közı mülde körmeidı. Onyŋ bırı – Iliias esımdı 22 jasar student, ekınşısı – men. Men qazır 34 jastamyn. Al törteuınıŋ közı 10-20 paiyz aralyǧynda, iaǧni älsız köredı. Būl ıstegı basty maqsatymyz – öz küşımızdı synau. Ekınşıden, öz mümkındıgın şekteulı sanaityndarǧa adam mümkındıgınıŋ şekteuı joq ekenın aitqymyz keldı. Bız būl jobany endı halyqaralyq deŋgeide ötkızgımız keledı. Keler jyly Ystyqkölge barsaq deimız. Osylaişa, adamdarǧa ömırden tüŋılmeudı nasihattyǧymyz keldı.
Ūlan: Şaralaryŋyzǧa qoldau körsetkender bolǧan şyǧar?
Kenjeǧūl: 20 şaqty demeuşımız, qoldauşymyz boldy. Olardyŋ ärqaisysy az-azdan bolsyn qoldarynan kelgen kömektı jasady. Qauıpsızdıgımızdı jol polisiiasy qadaǧalap bardy. «Qyzyl jarty Ai» ūiymynyŋ medisina qyzmetkerlerı bızben 9 kün boiy bırge jürdı. Jekelegen adamdardyŋ ruhani demeuşılıgı de bızge zor demeu boldy. Mäselen, Parlament Mäjılısınıŋ deputaty İrina Smirnova Almatydan şyǧaryp salyp, Astanadan qarsy aldy. 9 kün boiy telefon arqyly jaǧdaiymyzdy sūrastyryp otyrdy.
Ūlan: Sız sporttyŋ köptegen türımen şūǧyldanasyz. Sporttaǧy armandaryŋyzdy aityŋyzşy.
Kenjeǧūl: Tauǧa örleuden Qazaqstannyŋ chempionymyn. Būl sport türı 2020 jylǧy Tokio paralimpiadasynyŋ baǧdarlamasyna enbek. Sol kezde, būiyrsa, joldama alyp qalarmyn degen ümıtım zor. Ülken tennistı de, üstel tennisın de oinaimyn. Golbol sport türımen käsıbi türde ainalysamyn. Būl sportty közı körmeitınder üşın 1946 jyly avtriialyq Gans Lorensen men nemıs Zelp Raindle oilap tapqan eken. Täuelsızdıgımızdıŋ 25 jyldyǧyna orai jeltoqsanda golboldan chempionat ötkızsek deimız. Medeude konki de tebemın. Al sporttaǧy armanymdy sūrasaŋyz, Şymbūlaqtan şaŋǧymen jüitkudı armandap jürgenımdı aitaiyn.
Ūlan: Közım körmeidı demesten, ünemı kıtap oqyp jüretınıŋızdı bılemız. Osy künge deiın alǧan bılımıŋız jönınde de aityp ötıŋızşı?
Kenjeǧūl: Men aldymen Qaraǧandy qalasyndaǧy közı naşar köretın jäne müldem körmeitın jandarǧa arnalǧan mekteptıŋ orys synybynda oqydym.
Sosyn Almatydaǧy №4 Ostrovskii atyndaǧy közı körmeitın jäne naşar köretınderge arnalǧan mektep-internatta 12 jyldyqty bıtırdım. Erkeleu, būzyq bala boldym. Bıraq, eŋ oqymysty bala da men edım. Mūǧalımderım erkelıgımdı köterıp, menı dūrys baǧyttai bılgenıne rizamyn. 12 aidyŋ 8 aiynda internatta bolatynbyz. Sondyqtan mekteptegı mūǧalımder bızdıŋ ata-anamyzdyŋ rölın atqardy. Mūǧalımderıme baryp, «myna kıtapty oqyp berıŋızşı» dep jüretınmın. Sol jyldary «XXI ǧasyrdyŋ köşbasşysy» atty televiziialyq ziiatkerlık baiqau bolatyn. Soǧan qatysyp, baq synaǧanmyn. Al, universitette kıtaphanaşy apailar, gruppalastarym maǧan qalaǧan kıtabymdy oqyp berıp, kömektesetın. Almatyda naşar köretın jandarǧa arnalǧan kıtaphananyŋ oqyrmandar keŋesınıŋ töraǧasy boldym. Qazırgı taŋda türlı smartfondar kömekke keldı. 2006 jyldan bastap aǧylşyn, japon tılderın üirene bastadym. 2008 jyly bır jyl boiy Tokioda «Äleumettık köşbasşylar» degen kurs boiynşa bılım aldym. Ol jerde mümkındıgı şekteulı jandarǧa qai ortada özın qalai ūstaudan bastap, kımmen qalai söilesıp, jūmys jasauǧa deiın üirettı. 2011-2013 jyldary AQŞ-ta oqydym. Sosyn 2016 jylǧa deiın Angliiada «Bılım beru jüiesındegı köşbasşylyq jäne basqaru» mamandyǧy boiynşa magistrlık bılım aldym.
Ūlan: «Onyŋ közı körmeidı ǧoi, şetel aralaudyŋ qandai qyzyǧy bar?» dep oilaityn jandar bar. Sondai pendelık oida otyrǧan oqyrman bolsa, el-jer aralaudyŋ özıŋızge äserı qandai ekenın aityp berseŋız…
Kenjeǧūl: Ras, solai söileitınder bar. Men Qyrǧyzstan, AQŞ, Angliia, Japoniia, Türkiia, Fransiia, Tailand, Taivan elderıne baryp qaittym. Közım körmese de, kölı men teŋızın, tauy men tasyn sezıne alam ǧoi. Adamdarymen tıl tabysudyŋ özı qandai ǧanibet! Är eldıŋ ashanasynan däm tatudyŋ özı qandai?! Sosyn men de är eldıŋ erekşelıkterı turaly oqyp, bılgen adammyn. Közım körmei tūrsa da, sol atyşuly tarihi oryndarǧa aiaq basyp barudy armandaimyn. Tarihi jerlerde men de suretke tüsudı qalaimyn. Mysaly, men Angliiaǧa bara sala Bigbonǧa bardym. Qaita-qaita suretke tüstım. Sosyn tüsken suretımdı ūlǧaityp, älsız de bolsa, bır dünie körgendei boldym. Közım anyq körmese de, atmosferany jaqsy sezıne alamyn. Sosyn qai elde mümkındıgı şekteulı jandarǧa qandai qolaily jaǧdailar jasalǧanyn da baiqap qaitamyn.
Ūlan: Üide bau-baqşany da özıŋız qaraidy dep edı dostaryŋyz?
Kenjeǧūl: Ras. Baǧym bar. Aǧaş ta otyrǧyzamyn, kartop ta salamyn. Qolymnan kelmei jatqan ıs bolsa, kıtaptardan oqyp alamyn. Bolmasa, qasymdaǧy dostarym men bauyrlarymnan nenı qalai ısteu keregın sūrap alamyn.
Ūlan: «Onynşy balamyn» degenderdı estitın edık, bıraq «jiyrmasynşy balamyn» degendı estımeppız…
Kenjeǧūl: İä, bır ata-anadan 20 balamyz. Eŋ ülken bauyrymyz menen 24 jas ülken. Men jiyrma balanyŋ kenjesımın. Bärı menı jūmsaidy (külıp).
Ūlan: Osy sūhbatty oqyp otyrǧan balalarǧa ne aitqyŋyz keledı?
Kenjeǧūl: Bala künımde «nege men mūndai bop jaratyldym?» dep, ömırıme renışpen qaraitynmyn. Menıŋ bolaşaǧyma alaŋdaumen ata-anamnyŋ uaiymy köp boldy. O basta 2-3 paiyz ǧana köretınmın. Qazır ota jasatyp, sonyŋ arqasynda 6 paiyz köretın boldym. Iаki, adamnyŋ sūlbasyn jaryqta säl de bolsa köre alatyn boldym. Osy maqalany oqyp otyrǧan är balanyŋ baqytty ekenın aitqym keledı. Öitkenı, men eşqaşan sender siiaqty gazettı öz közımmen oqi alǧan emespın. Oqyp beretın. Men senderdei bala kezımde dostarymmen teŋ oinai almadym. Odan keiın 10-synypta bır psihologiialyq treningterge qatysyp, öz jaǧdaiyma qalypty qarai bastadym. Al qazır eş şekteuım joq ekenın tüsındım. Özımızdı özımız aiap, şekteidı ekenbız. Sonyŋ bärıne köz jetkızgen soŋ, qazır özımdı qolynan bärı keletın jartylai Qūdaidai sezınemın (küldı).
Esterıŋde bolsyn, balalar, eşkım bızge bırdeŋe jasap beruge mındettı emes.
Adamdarmen renjıspeuge tyrysu kerek. Ainalaŋa eŋbegıŋmen paidaŋ tisın. Men üide kışkentaiymnan eden de juatynmyn, kır de juatynmyn. Tamaq ta pısıre alamyn. Eş jūmystan arlanbau kerek.
P.S.: Kenjeǧūldyŋ közınşe eşbır dosy «şamam jetpeidı», «qolym timeidı» degen sözderdı aita almaidy. Öitkenı, Kenjekeŋ olardy ūialtyp tastaidy. «Äi, sen özıŋ uaqytyŋdy tekke ötkızıp jürsıŋ» deitının bıledı. Sūhbat barysynda «qolyŋyzdan taǧy ne keledı?» dep sūrap qalǧanym bar. «Qolyŋyzdan ne kelmeidı?» dep sūraǧanyŋyz jön» dedı äzıldep. Rasymen, talaptyǧa alynbas qamal joq-au. Solai ma?
Ūlan: Közım körmeidı demesten, ünemı kıtap oqyp jüretınıŋızdı bılemız. Osy künge deiın alǧan bılımıŋız jönınde de aityp ötıŋızşı?
Kenjeǧūl: Men aldymen Qaraǧandy qalasyndaǧy közı naşar köretın jäne müldem körmeitın jandarǧa arnalǧan mekteptıŋ orys synybynda oqydym.
Sosyn Almatydaǧy №4 Ostrovskii atyndaǧy közı körmeitın jäne naşar köretınderge arnalǧan mektep-internatta 12 jyldyqty bıtırdım. Erkeleu, būzyq bala boldym. Bıraq, eŋ oqymysty bala da men edım. Mūǧalımderım erkelıgımdı köterıp, menı dūrys baǧyttai bılgenıne rizamyn. 12 aidyŋ 8 aiynda internatta bolatynbyz. Sondyqtan mekteptegı mūǧalımder bızdıŋ ata-anamyzdyŋ rölın atqardy. Mūǧalımderıme baryp, «myna kıtapty oqyp berıŋızşı» dep jüretınmın. Sol jyldary «XXI ǧasyrdyŋ köşbasşysy» atty televiziialyq ziiatkerlık baiqau bolatyn. Soǧan qatysyp, baq synaǧanmyn. Al, universitette kıtaphanaşy apailar, gruppalastarym maǧan qalaǧan kıtabymdy oqyp berıp, kömektesetın. Almatyda naşar köretın jandarǧa arnalǧan kıtaphananyŋ oqyrmandar keŋesınıŋ töraǧasy boldym. Qazırgı taŋda türlı smartfondar kömekke keldı. 2006 jyldan bastap aǧylşyn, japon tılderın üirene bastadym. 2008 jyly bır jyl boiy Tokioda «Äleumettık köşbasşylar» degen kurs boiynşa bılım aldym. Ol jerde mümkındıgı şekteulı jandarǧa qai ortada özın qalai ūstaudan bastap, kımmen qalai söilesıp, jūmys jasauǧa deiın üirettı. 2011-2013 jyldary AQŞ-ta oqydym. Sosyn 2016 jylǧa deiın Angliiada «Bılım beru jüiesındegı köşbasşylyq jäne basqaru» mamandyǧy boiynşa magistrlık bılım aldym.
Ūlan: «Onyŋ közı körmeidı ǧoi, şetel aralaudyŋ qandai qyzyǧy bar?» dep oilaityn jandar bar. Sondai pendelık oida otyrǧan oqyrman bolsa, el-jer aralaudyŋ özıŋızge äserı qandai ekenın aityp berseŋız…
Kenjeǧūl: Ras, solai söileitınder bar. Men Qyrǧyzstan, AQŞ, Angliia, Japoniia, Türkiia, Fransiia, Tailand, Taivan elderıne baryp qaittym. Közım körmese de, kölı men teŋızın, tauy men tasyn sezıne alam ǧoi. Adamdarymen tıl tabysudyŋ özı qandai ǧanibet! Är eldıŋ ashanasynan däm tatudyŋ özı qandai?! Sosyn men de är eldıŋ erekşelıkterı turaly oqyp, bılgen adammyn. Közım körmei tūrsa da, sol atyşuly tarihi oryndarǧa aiaq basyp barudy armandaimyn. Tarihi jerlerde men de suretke tüsudı qalaimyn. Mysaly, men Angliiaǧa bara sala Bigbonǧa bardym. Qaita-qaita suretke tüstım. Sosyn tüsken suretımdı ūlǧaityp, älsız de bolsa, bır dünie körgendei boldym. Közım anyq körmese de, atmosferany jaqsy sezıne alamyn. Sosyn qai elde mümkındıgı şekteulı jandarǧa qandai qolaily jaǧdailar jasalǧanyn da baiqap qaitamyn.
Ūlan: Üide bau-baqşany da özıŋız qaraidy dep edı dostaryŋyz?
Kenjeǧūl: Ras. Baǧym bar. Aǧaş ta otyrǧyzamyn, kartop ta salamyn. Qolymnan kelmei jatqan ıs bolsa, kıtaptardan oqyp alamyn. Bolmasa, qasymdaǧy dostarym men bauyrlarymnan nenı qalai ısteu keregın sūrap alamyn.
Ūlan: «Onynşy balamyn» degenderdı estitın edık, bıraq «jiyrmasynşy balamyn» degendı estımeppız…
Kenjeǧūl: İä, bır ata-anadan 20 balamyz. Eŋ ülken bauyrymyz menen 24 jas ülken. Men jiyrma balanyŋ kenjesımın. Bärı menı jūmsaidy (külıp).
Ūlan: Osy sūhbatty oqyp otyrǧan balalarǧa ne aitqyŋyz keledı?
Kenjeǧūl: Bala künımde «nege men mūndai bop jaratyldym?» dep, ömırıme renışpen qaraitynmyn. Menıŋ bolaşaǧyma alaŋdaumen ata-anamnyŋ uaiymy köp boldy. O basta 2-3 paiyz ǧana köretınmın. Qazır ota jasatyp, sonyŋ arqasynda 6 paiyz köretın boldym. Iаki, adamnyŋ sūlbasyn jaryqta säl de bolsa köre alatyn boldym. Osy maqalany oqyp otyrǧan är balanyŋ baqytty ekenın aitqym keledı. Öitkenı, men eşqaşan sender siiaqty gazettı öz közımmen oqi alǧan emespın. Oqyp beretın. Men senderdei bala kezımde dostarymmen teŋ oinai almadym. Odan keiın 10-synypta bır psihologiialyq treningterge qatysyp, öz jaǧdaiyma qalypty qarai bastadym. Al qazır eş şekteuım joq ekenın tüsındım. Özımızdı özımız aiap, şekteidı ekenbız. Sonyŋ bärıne köz jetkızgen soŋ, qazır özımdı qolynan bärı keletın jartylai Qūdaidai sezınemın (küldı).
Esterıŋde bolsyn, balalar, eşkım bızge bırdeŋe jasap beruge mındettı emes.
Adamdarmen renjıspeuge tyrysu kerek. Ainalaŋa eŋbegıŋmen paidaŋ tisın. Men üide kışkentaiymnan eden de juatynmyn, kır de juatynmyn. Tamaq ta pısıre alamyn. Eş jūmystan arlanbau kerek.
P.S.: Kenjeǧūldyŋ közınşe eşbır dosy «şamam jetpeidı», «qolym timeidı» degen sözderdı aita almaidy. Öitkenı, Kenjekeŋ olardy ūialtyp tastaidy. «Äi, sen özıŋ uaqytyŋdy tekke ötkızıp jürsıŋ» deitının bıledı. Sūhbat barysynda «qolyŋyzdan taǧy ne keledı?» dep sūrap qalǧanym bar. «Qolyŋyzdan ne kelmeidı?» dep sūraǧanyŋyz jön» dedı äzıldep. Rasymen, talaptyǧa alynbas qamal joq-au. Solai ma?
Qarlyǧaş DOSANOVA
«Ūlan» gazetı, №43
25 qazan, 2016 jyl
