Biylǧy jyly älemdegı pandemiia saldarynan oryn alǧan koronadaǧdarys elde kedeişılık deŋgeiın arttyryp jıberdı. Resmi mälımetter boiynşa pandemiiaǧa deiıngı kedeişılık deŋgeiı 4,2 %-ǧa deiın tömendegen bolatyn.
Al keiıngı mälımetterge süienetın bolsaq, koronadaǧdarys saldarynan kedeişılık deŋgeiı 5,7 %-ǧa ösken. Būl degenımız 18,8 mln halyqtyŋ ışınde 1 mlnnan astam adam kedeişılık deŋgeiınde.
2020 jyldyŋ şılde aiynda Düniejüzılık Banktıŋ «Daǧdarysty eŋseru» atty Qazaqstan ekonomikasy turaly baiandamasynda elımızdıŋ kedeişılık deŋgeiı josparlanǧan 8,3 %-dan, 12,7 %-ǧa artuy mümkın dep boljam jasaǧan bolatyn.
Būl statistika şyndyqqa äldeqaida jaqyn.
Düniejüzılık Banktıŋ esepteulerıne süienetın bolsaq, egerde halyqtyŋ tabysy künıne $5,5 dollar, iaǧni aiyna 70 myŋ teŋge bolsa, onda kedei azamattar qataryna qosyluy kerek.
Al Qazaqstanda kedeişılık deŋgeiı eŋ tömengı künkörıs deŋgeiımen eseptelınedı. Elımızde eŋ tömengı künkörıs deŋgeiı 2020 jyly 32 668 teŋge, qazır 2021 jyly 34 302 teŋge boldy. Elımızdegı kedeişılık deŋgeiın düniejüzılık bank boiynşa qarasaq ekı eselenedı, iaǧni 1 mlnnan astam adam emes, 2 mln asyp tūr.
Osy oraida nemıs ǧalymy Engel «Halyqtyŋ tūrmys deŋgeiı tömendegen saiyn, azyq-tülık şyǧyndary artady, al kerısınşe tabys deŋgeiı artqan saiyn, demalys şyǧyndary artady» - degen tūjyrymy şyndyqqa ainalady.
Al bızdıŋ halyq tabysynyŋ 54 %-yn azyq-tülıkke jūmsaidy, al Europada būl körsetkış 10-12%-dyŋ arasynda. Tıptı keibır damyǧan elder tabysynyŋ 8 % ǧana azyq-tülıkke jūmsaidy.
Memlekettı kedeişılık deŋgeiı boiynşa bölude, nazar audaratyn bır körsetkış būl-JIÖ (Jalpy ışkı önım). JIÖ- memleket territoriiasyndaǧy barlyq öndıruşılerdıŋ belgılı bır kezeŋ ışınde öndırgen tüpkı tauarlary men körsetken qyzmetterınıŋ naryqtyq qūnyn bıldıretın jiyntyq körsetkış.
Osyǧan säikes elımızdegı jan basyna şaqqandaǧy JIÖ $10 myŋ dollarǧa jetpeidı. 2013 jyly būl körsetkış $13,6 myŋ dollarǧa jetken. 2015 jyldan bastap teŋgenıŋ qūnsyzdanuy saldarynan, jan basyna şaqqandaǧy JIÖ $7 myŋ dollarǧa deiın qūlaǧan bolatyn. Ol uaqyttan berı qarai älı $10 myŋ dollarǧa jetpei keledı.
Älemdık standarttar boiynşa $20 myŋ dollardan joǧary bolsa bai elder, $10 myŋ dollardan joǧary bolsa tabysy ortaşa elder, tömen bolsa kedei elder dep tanylady. Al $2 myŋ dollardan tömen bolsa öte kedei elder sanatyna jatqyzylady.
Memlekettıŋ aldyndaǧy basty mındet, halyqtyŋ jalaqysyn arttyru. 2021 jyldan bastap biudjettık qyzmet salasynyŋ mamandary mūǧalımderdıŋ jalaqysyn 25 %-ǧa, därıgerler jalaqysyn 30%-ǧa arttyru közdelıp otyr. Būl memleket tarapynan qabyldanǧan dūrys şeşım.
Tūtynuşylyq sebette soŋǧy özgerıs 2006 jyly bolǧan, onyŋ ışınde 43 tauar bar.
Sol kezeŋnen bastap älı de onyŋ qūramy özgergen joq. Salystyra aitsaq Reseide 150-den astam, al Europada 250-den bastalyp, tıptı keibır elderde 700 tauarǧa deiın jetedı.
Körşıles Reseide 2021 jyldan bastap eŋ tömengı künkörıs deŋgeiı tūtynu sebetıne bailanysty bolmaidy degen şeşım qabyldaǧan bolatyn.
Resei elınıŋ Eŋbek ministrlıgı künkörıs minimumyn şartty tūtynu sebetıne bailanystyrudan bas tartudy jäne būl körsetkıştı jan basyna şaqqandaǧy ortaşa mediandyq tabystyŋ 44,2% - y retınde esepteudı qolǧa alyp jatyr. Būl ūsynysty bızdıŋ elge de qoldanuǧa bolady.
QR Ūlttyq statistika biurosy 2020 jyly Qazaqstandyqtardyŋ jalaqysyn zertteu qorytyndysyn ūsyndy, oǧan säikes ortaşa mediandyq jalaqy 142,3 myŋ teŋge.
Iаǧni, onda elımızdegı eŋ tömengı künkörıs deŋgeiı 62 896,6 teŋge, al eŋ tömengı jalaqy 50% - y dep alsaq, ol künkörıs şegınen joǧary boluy qajet 71 150 teŋge bolyp şyǧa keledı.
Al damyǧan elderde eŋ tömengı künkörıs şegı mediandyq tabystyŋ 50 -60 paiyzyn qūraidy eken.
Maqsat HALYQ, ekonomist.
«Adyrna» ūlttyq portaly.
