Obmani menia filmı 2009-2011 Allan Pizdıŋ «Dene qozǧalysynyŋ tılı» kıtabynyŋ jelısımen tüsırılgen film. Kıtaptyŋ basty nişasy mikromimikalardyŋ kömegımen adam sanasyndaǧy san türlı oidy bılu, ūǧu, tüsınu. Adamnyŋ ärbır qimyl qozǧalysynan qandai adam ekendıgın, sözınıŋ qanşalyqty ras ekenın bıldırtedı. Būl qoldan keletın siqyr.
Būl siqyr äsırese, qoǧamdaǧy qūjynaǧan qylmystyŋ qaq ortasynda jüretın qūzyrly organdarǧa, detektivterge kerek ädıs. Doktor Laitman da aldyna kelgen är qylmyskerdıŋ ym işarasyna mūqiiat män berıp, söz rastyǧyn däleldeidı. Kıtap avtorlary psihologiia janryn erekşe surettegenın filmnen de köre alamyz.
Allan Piz: «Ötırık aituşy tūlǧany verbaldy jäne verbaldy emes ıs qimyly arqyly bırden anyqtaidy. Alaida tek ötırık qana äşkere bolmaidy, adamnyŋ sız turaly pıkırın de qolynyŋ qozǧalysy arqyly baiqauǧa bolady».
Közın būlǧaqtatyp, qaita qaita aşyp, jūmu men sūraq qoiǧan kezde betı qyzaryp, qolyn basyna, betıne aparsa – demek sız ötırık aityp otyrǧan adamnyŋ aldynda otyrsyz.
Avtor mysal keltıretın basty faktordyŋ bırı – qoiylǧan sūraqty qaitalap sūrau, jauapqa sūraqty būrmalap äketu nemese qatysy joq äŋgıme turaly söz örbıtu.
Qarapaiym mysal; « Sen keşe men aitqan tapsyrmany oryndadyŋ ba?» «Aa, iä, oryndadym, qazır...» dep artyq sözdermen tıl qatsa, demek sız senıp äure bolmaŋyz. Öitkenı sız bergen tapsyrma älı de oryndalmady.
Köbınde qylmyskerlerdıŋ ötırıgı tek közınde ǧana emes, onyŋ qolynyŋ qimyly men erınınıŋ qozǧalysynan da bıluge mümkındık bar. Öitkenı sūraq qai jaǧynan kelıp qalǧanyn aŋǧarmai dal bolatyn adam, eŋ aldymen ernın tıstelep, tılımen oinaqşytyp otyrady.
Bız kündelıktı ömırımızde tüpsanamyzǧa berılgen signaldy intuisiia dep şatasyp jatamyz. Alaida būl bızdıŋ ötırıktı anyqtai alatyn qasietımız eken. Qabılet dep osyny ait...
Tıptı, qolmen amandasu men közbe köz sälemdesudıŋ de özıne tän şyndyǧy bar eken. Bızdıŋ qandai közqarastaǧy adam ekenımızdı bırden aŋǧartatyn, däl osy amandasu. Saq bolu kerek...
Sausaq pen qol bırdei dene müşe bop körıngenımen senım tūrǧysynda maŋyzy erekşe. Sausaqtardy bır jerge jiǧan adam sızdı mūqiiat tyŋdap otyrǧanyn bıldırse, qolyn şyntaǧyna jiyp alatyn adamdarǧa sızdık oi, pıkır qyzyq emes nemese debatty qalap otyrǧandyǧynan habar beredı.
Mūryn men qūlaq ta sızdıŋ jasyryp tūrǧan dünieŋızdı aşyp qoiady. Mūrynnyŋ qyzaruy, ülkeiuı, qūlaqtyŋ qozǧaluynyŋ da qūpiiasy bar.
Sendıru üşın barlyq ärekettı jasaityn adam barlyǧymydyŋ ainalamyzda bary anyq. Ol adamdar türlı qisynsyz äŋgımelerdı aitu arqyly sendırgendei bolady. Alaida sız de būl uaqytta öz qulyǧyŋyzǧa köşuıŋızge rūqsat. Aldyŋyzda otyrǧan adam ūnatpaityn qylyqtardy jasap, şamyna tietın äreketterdı körsetseŋız, yzalanǧan adam aşu üstınde şyndyqty aityp qoiady.
Tüiın: Sūraq jauaptan tūratyn ömırdıŋ şyndyǧy men ötırıgı qatar jüredı. Türlı ǧylym keŋıstıgı ötırıktı de däleldeuge bolatyn amaldaryn jazyp, körsetıp, tıptı film retınde ūsynyp otyr. Öz ortamyzda nege qoldanbasqa? Avtordyŋ ym işara arqyly adamnyŋ qandai ekenın anyqtauy qazırgı ötırıgı köp qoǧamǧa öte qajet.
"Adyrna" ūlttyq portaly,
Inju ÖMIRZAQ
