Japoniiany osydan keiın qalai qūrmettemeisıŋ!?
Japoniianyŋ injener-arhitektorlary seismikalyq aimaqtarda üi saludyŋ jaŋa modelderıne köştı. Mūndai ūly injenerlık-arhitekturalyq şeşım japondyq mamandardyŋ oiyna Fukusima AES-ı jarylǧannan keiın kelgen. Osydan bıraz uaqyt būryn Japoniianyŋ Honsiu aralynda Fukusima AES-ı jarylyp, myŋdaǧan adam qyrylyp, 130 milliard dollar şyǧynǧa batqan bolatyn.
Mıne, sol tarihi apattan keiın japon ǧalymdary osyndai ūly ideialardy ıske asyryp otyr. Eldegı "Air Danshin" kompaniiasynyŋ ǧalymdary men mamandary jer qozǧalǧanda aspanǧa köterılıp ketetın üidıŋ konstruksiiasyn jasap şyqty. Üidıŋ tömengı fundamentıne sensorlyq qūrylǧylar qoiylǧan. Būl tömen ornalasqan qūrylǧylar jer qozǧalǧan uaqytta tolqyndardyŋ jiılıgın fiksasiialap, joǧary jüielerge signaldar jıberıp, jerdıŋ qozǧalyp jatqanynan habardar etedı. Däl osy sätte signaldardyŋ jiılıgın qabyldaǧan quatty kompressorlar ǧimarat pen fundament arasyndaǧy jaimaǧa (poduşka) ülken küşpen auany jıberedı. Būl prosess nebärı 5-7 sekundtyŋ ışınde ǧana ıske asady. Sebebı, ǧimarat qirap qalmau üşın prosestıŋ oryndaluyn mamandar osylai tez jetıldırıp, qamtamasyz etken.
Quatty kompressormen ürlengen poduşka (keşırıŋız, orysşasyn aituǧa tura keldı) nemese jaima 5-7 sekundtyŋ ışınde 4-5 sm biıkke ǧimaratty joǧary köterıp jıberedı. Osynyŋ özı ǧimaratty qiraudan, adamdardyŋ ömırın saqtap qaluǧa tolyq jetkılıktı bolady. Poduşka auany jetkılıktı kölemdı qabyldap, kompensasiialap, ǧimaratty jerdıŋ sılkınısı toqtaǧanşa auada köterıp tūrady. Poduşkamen bırge ǧimarattyŋ özı de jerdıŋ terbelıs amplitudasymen bırge auada qozǧalyp tūra beredı. Būl ǧylymi önertabys ǧimarattardy 7-9 baldyq jer sılkınısterınen de qorǧap qala alady. Būl degen ǧylymdaǧy sensasiia emes pe?
Jer sılkınısındegı qauıptıŋ barlyǧy tılşelerde jazylyp, ǧimarattyŋ auada qalai qalqyp tūrǧany kompiuterlerde körsetılıp tūrady. Däl qazır Japoniiada 9000 üige osy qūrylǧylar qabyldanyp, jer sılkıngende qauıpsızdık şaralary ıske asyp jatyr. Būl tehnologiia qymbat bolǧanymen, jer sılkınısı öte jiı qaitalanatyn Japoniia üşın taptyrmas injenerlık şeşım boldy dep sanaidy japoniialyqtar.
Al, bızdıŋ elde bır ǧana qalanyŋ bır ǧana audanynyŋ soty osyndai 100 üi salatyn qarajatty qūlqynynan ötkıze almai, qūsa almai, ūstalyp jatyr.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
