Qytaidyŋ geosaiasi ambisiiasy-2
Qytai Afrikanyŋ mūhitpen qorşaǧan jaǧalaulary men būǧazdarynda özınıŋ äskeri teŋız porttaryn salyp jatqanyn aittyq. Sputnik arqyly ıske asqan tüsırılmder Qytaidyŋ qazır ekınşı äskeri teŋız portyn salyp jatqanyn da anyqtady. Ol Afrikanyŋ Djibuti elınde ekenı anyqtaldy.
Qazırgı proektı boiynşa Qytaidyŋ Afirka jaǧalaularyna salyp jatqan äskeri teŋız porttary Şyǧys jäne Oŋtüstık Qytai teŋızındegı äskeri teŋız operasiialarynyŋ quatyn arttyryp, Qytaidyŋ halyqaralyq geosaiasi arenada yqpalyn paş etu dep atady, amerikalyq äskeri barlau qyzmetı.
«Lu Man» portaly da Qytaidyŋ būl jobasy "Bır jol - Bır beldeu" atty jahandyq inisiativasy arqyly ıske asyp jatqan äreketı dep habarlady. Al, Qytaidyŋ būdan keiıngı jsoparynda bar kelesı porty Afrikadaǧy qai eldıŋ jaǧalauyna tüsıtenın älı eşkım boljap bıle almai otyr.
Qytaidy ne qyzyqtyryp otyr?
Qytaidyŋ qazırgı jahandyq inisiativasy özınıŋ ūlttyq şekarasynan äldeqaida tys jūmys jasap jatqanyn Batystyŋ azuly elderı de joqqa şyǧarmaidy. Tıptı, AQŞ-tyŋ özı soŋǧy onjyldyqtarda Qytaidy tereŋ zertteuge köşıp, sanksiiamen soqqylap kele jatyr. Qytaidyŋ halyqtyq azat etu armiiasynyŋ soŋǧy kezdegı missiiasy AQŞ-tyŋ özın geosaiasi alaŋda alaŋdatpai qoimady. 2004 jyly Qytaidyŋ töraǧasy Hu Szintao "Qytaidyŋ jaŋa tarihi missiiasy" degen qūjatty bekıtıp tastauy Qytaidyŋ osydan 17 jyl būryn halyqaralyq geosaiasi maidanǧa daiyn ekenın körsettı.
Däl qazırgı Si Szinpinnıŋ däuırınde būl prosester aşyqtan aşyq ıske asyp, radikaldy türde özgerıp jatyr. Jer şarynyŋ ekınşı jartysyn özınıŋ yqpalyna ötkızuge daiyn ekenın de körsetude.
Qytai özınıŋ alǧaşqy äskeri teŋız portyn 2017 jyly Şyǧys Afrikanyŋ Djibuti elınıŋ jaǧalauyna saldy. Onyŋ qūrylysyna 590 million AQŞ dollaryn böldı. Būl Şyǧys äskeri portyna Qytaidyŋ halyqtyq azat etu armiiasynyŋ äskerlerı de kelıp qoiǧan. Mūnda Aden şyǧanaǧy men Qyzyl teŋız arasyndaǧy logistikalyq qyzmettıŋ bärı retke keltırılıp, Afrika elderıne bıtımgerlık jäne gumanitarlyq kömekke saqadai sai daiyn otyr. Logistikalyq qyzmettıŋ barlyǧy Qytaidyŋ halyqtyq azat etu äskerınıŋ küşımen ıske asty.
Osy strategiialyq maŋyzdy sanalatyn äskeri teŋız porty Qytaidy Ündı mūhitymen de bailanystyratyn maŋyzdy jol toraptary bolmaq. Sondyqtan Pekin özınıŋ kommersiialyq ärı eksporttyq önımderın su lainerlerı men tankerlerı arqyly da emın erkın jetkızıp, Qytaidyŋ teŋızdegı importtyq saudasynyŋ äleuetın arttyra alady.
Djibutidegı Qytaidyŋ äskeri teŋız porty Pekinnıŋ regiondaǧy investisiialyq jäne infrastrukturalyq müddelerın qorǧap, milliondaǧan qytai azamattaryn Afrika kontinentınde jūmys jasauyna, 500 myŋ qytai azamatyn Taiau şyǧysqa qonystandyruǧa kömegın tigızedı. Qytaidyŋ "Bır jol - Bır beldeu" ǧasyrlyq jobasynyŋ ışınde osy tetıkter de qarastylyrǧan.
Maqala bırneşe bölımnen tūrady
Jalǧasy bar...
Bekbolat QARJAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
