QR Qarjy mınıstrligi Parlamentte Úkimettiń respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýy týraly bergen esebi jaıynda habarlady. Jıynda Esep komıtetiniń basshysy birqatar eskertýler jasady.
Qarjy mınıstrliginiń habarlaýynsha, Esep komıtetiniń baıandamasynda kórsetilgen buzýshylyqtar sany artqan. Ol óńirlerde tekserý komıssııalarynyń nátıjelik tekserýler aýqymynyń artýymen baılanysty. Osylaısha, jergilikti atqarýshy organdardyń 2020 jyly 296 mlrd.teńge kóleminde qarajatty tıimsiz jumsaǵany anyqtaldy.
Kerisinshe, qalǵan memlekettik aýdıt organdarynyń qarajatty tıimsiz paıdalaný derekteriniń aıtarlyqtaı tómendeýi baıqalady.
Osylaısha, Esep komıteti anyqtaǵan buzýshylyq faktileri 32% -ǵa, al ishki memlekettik aýdıt organdary (IMAK jáne IAQ) 3 esege azaıyp, 29 mlrd teńgeni (2019 j. - 94 mlrd.teńge) qurady.
Tómendeýge negizgi sebep - bul aýdıt salasyn ıfrlandyrýdyń nátıjesi, ıaǵnı aqshany tıimsiz paıdalaný faktileriniń aldyn alý jáne boldyrmaý boıynsha kameraldy baqylaý men aldyn-alý sharalarymen baılanysty.
Esep komıteti Ulttyq qorǵa aýdarylýy tıis qarajattardyń basqa maqsattarǵa aýdarylǵany anyqtalǵanyn atap ótti.
Alaıda, Qarjy mınıstrligi eseptik kezeńde Ulttyq qorǵa jiberilýi qajet barlyq salyqtar men basqa da tólem túrleri tolyq qorǵa aýdarylǵanyn alǵa tartty.
Qarashyǵanaq jobasy boıynsha arbıtrajdyq daýdyń nátıjelerinde taǵaıyndalǵan qarjylyq ótemaqy bıýdjettik synyptama jáne Bıýdjet kodeksine sáıkes «Respýblıkalyq bıýdjetke salyqtyq emes basqa túsimder» kody boıynsha aýdaryldy.
Al, Ulttyq qordyń aktıvteri 2020 jyl ishinde 744 mlrd teńgege artyp 28,2 trln teńgeni qurady.
Esep komıteti ótken jyly, josparlanǵan qosymsha túsimderdiń 7 esege tómendegenin habarlady (jospar 1,5 trln. teńge).
Qarjy mınıstrligi muny, naqtylanǵan respýblıkalyq bıýdjette josparlanǵan qosymsha salyq túsimderiniń kólemi 1,5 trln emes, 476 mlrd teńgeni qurady dep túsindirdi.
Ótken jyly tekserýlerge jarııalanǵan moratorıı men kásipkerlerge jasalǵan salyqtyq jeńildikterdi eskersek, is júzinde 710 mıllıard teńge qosymsha túsim túsken.
Osylaısha, Qarjy mınıstrligi is júzinde daǵdarys kezinde qosymsha kirister kóleminiń tómendeýine jol bermeı, kerisinshe, josparlanǵan kirister kólemin 1,5 esege arttyrdy.
Esep komıtetiniń esebinde bolashaq tólemderdegi artyq tólemder problemasy da kórinis tapqan.
Qarjy mınıstrliginiń málimetinshe, jeke shottardaǵy artyq tólemderdi tolyǵymen joıý múmkin emes. Osylaısha, KTS artyq tólemi jyl ishinde zańmen bekitilgen aı saıynǵy avanstyq tólemderdi tóleýge baılanysty. Mundaı teń kiristi qamtamasyz etý halyqaralyq tájirbıe, onyń ishinde EYDU elderinde de (AQSh, Franııa, Lıýksembýrg jáne t.b.) bar.
Sonymen birge, tabysy 325 myń AEK-ten asatyn iri KTS tóleýshilerdiń ǵana aı saıyn avanstyq tólemder jasaý mindettemesi bar. KTS tóleýshileriniń qalǵan 90% -yna bul talap taramaıdy.
Jalpy, esepti kezeńde avanstyq tólemderdiń 28,5 mlrd.teńgege tómendeýi (171,8-den 143,3 mlrd.teńgege deıin) daǵdarys kezeńinde kompanııalardyń kiristeriniń tómendeýimen baılanysty.
2021 jyldyń 1 qańtaryna QQS boıynsha artyq tólem (debettik saldo) 1,6 trln. teńgeni qurady. Bul somanyń barlyǵy derlik salyq tóleýshiler satyp alǵan taýarlar men qyzmetter boıynsha qalyptasqan. Ony QQS tóleý úshin týyndaǵan salyq mindettemelerin óteý úshin paıdalanýǵa bolady.
Esep komıteti sondaı-aq memlekettik qaryzdyń ósýine nazar aýdaryp, onyń JIÓ-ge qatynasy 29,4% jetip, fıskaldyq saıasat tujyrymdamasynda belgilengen 27% sheginen asyp ketkenin atap ótti.
Qarjy mınıstrligi JIÓ-ge qatysty 27% kórsetkish ındıkatıvti ekenin jáne ony Úkimet daǵdarysqa deıingi kezeńde qabyldaǵanyn atap ótti. Jalpy memlekettik qaryzdyń JIÓ-ge qatynasy Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq týraly shartta belgilengen shekten jáne elimizdiń 2025 jylǵa deıingi ulttyq damý josparynda kórsetilgen kórsetkishten (JIÓ-niń 50%) aspaıdy. Qazirgi ýaqytta bul Tujyrymdama kúshin joıdy, makroekonomıkalyq jaǵdaıdy jáne ekonomıkalyq damýdyń basqa parametrlerin eskere otyryp jańa qujat ázirlenýde.
Qalaı bolǵanda da, barlyq qaryz kórsetkishteri sol qalypta saqtalady jáne qaýipsiz deńgeıde bolady.
