QR Qarjy ministrlıgı Parlamentte Ükımettıŋ respublikalyq biudjettıŋ atqaryluy turaly bergen esebı jaiynda habarlady. Jiynda Esep komitetınıŋ basşysy bırqatar eskertuler jasady.
Qarjy ministrlıgınıŋ habarlauynşa, Esep komitetınıŋ baiandamasynda körsetılgen būzuşylyqtar sany artqan. Ol öŋırlerde tekseru komissiialarynyŋ nätijelık tekseruler auqymynyŋ artuymen bailanysty. Osylaişa, jergılıktı atqaruşy organdardyŋ 2020 jyly 296 mlrd.teŋge kölemınde qarajatty tiımsız jūmsaǧany anyqtaldy.
Kerısınşe, qalǧan memlekettık audit organdarynyŋ qarajatty tiımsız paidalanu derekterınıŋ aitarlyqtai tömendeuı baiqalady.
Osylaişa, Esep komitetı anyqtaǧan būzuşylyq faktılerı 32% -ǧa, al ışkı memlekettık audit organdary (IMAK jäne IAQ) 3 esege azaiyp, 29 mlrd teŋgenı (2019 j. - 94 mlrd.teŋge) qūrady.
Tömendeuge negızgı sebep - būl audit salasyn sifrlandyrudyŋ nätijesı, iaǧni aqşany tiımsız paidalanu faktılerınıŋ aldyn alu jäne boldyrmau boiynşa kameraldy baqylau men aldyn-alu şaralarymen bailanysty.
Esep komitetı Ūlttyq qorǧa audaryluy tiıs qarajattardyŋ basqa maqsattarǧa audarylǧany anyqtalǧanyn atap öttı.
Alaida, Qarjy ministrlıgı eseptık kezeŋde Ūlttyq qorǧa jıberıluı qajet barlyq salyqtar men basqa da tölem türlerı tolyq qorǧa audarylǧanyn alǧa tartty.
Qaraşyǧanaq jobasy boiynşa arbitrajdyq daudyŋ nätijelerınde taǧaiyndalǧan qarjylyq ötemaqy biudjettık synyptama jäne Biudjet kodeksıne säikes «Respublikalyq biudjetke salyqtyq emes basqa tüsımder» kody boiynşa audaryldy.
Al, Ūlttyq qordyŋ aktivterı 2020 jyl ışınde 744 mlrd teŋgege artyp 28,2 trln teŋgenı qūrady.
Esep komitetı ötken jyly, josparlanǧan qosymşa tüsımderdıŋ 7 esege tömendegenın habarlady (jospar 1,5 trln. teŋge).
Qarjy ministrlıgı mūny, naqtylanǧan respublikalyq biudjette josparlanǧan qosymşa salyq tüsımderınıŋ kölemı 1,5 trln emes, 476 mlrd teŋgenı qūrady dep tüsındırdı.
Ötken jyly tekserulerge jariialanǧan moratorii men käsıpkerlerge jasalǧan salyqtyq jeŋıldıkterdı eskersek, ıs jüzınde 710 milliard teŋge qosymşa tüsım tüsken.
Osylaişa, Qarjy ministrlıgı ıs jüzınde daǧdarys kezınde qosymşa kırıster kölemınıŋ tömendeuıne jol bermei, kerısınşe, josparlanǧan kırıster kölemın 1,5 esege arttyrdy.
Esep komitetınıŋ esebınde bolaşaq tölemderdegı artyq tölemder problemasy da körınıs tapqan.
Qarjy ministrlıgınıŋ mälımetınşe, jeke şottardaǧy artyq tölemderdı tolyǧymen joiu mümkın emes. Osylaişa, KTS artyq tölemı jyl ışınde zaŋmen bekıtılgen ai saiynǧy avanstyq tölemderdı töleuge bailanysty. Mūndai teŋ kırıstı qamtamasyz etu halyqaralyq täjırbie, onyŋ ışınde EYDŪ elderınde de (AQŞ, Fransiia, Liuksemburg jäne t.b.) bar.
Sonymen bırge, tabysy 325 myŋ AEK-ten asatyn ırı KTS töleuşılerdıŋ ǧana ai saiyn avanstyq tölemder jasau mındettemesı bar. KTS töleuşılerınıŋ qalǧan 90% -yna būl talap taramaidy.
Jalpy, eseptı kezeŋde avanstyq tölemderdıŋ 28,5 mlrd.teŋgege tömendeuı (171,8-den 143,3 mlrd.teŋgege deiın) daǧdarys kezeŋınde kompaniialardyŋ kırısterınıŋ tömendeuımen bailanysty.
2021 jyldyŋ 1 qaŋtaryna QQS boiynşa artyq tölem (debettık saldo) 1,6 trln. teŋgenı qūrady. Būl somanyŋ barlyǧy derlık salyq töleuşıler satyp alǧan tauarlar men qyzmetter boiynşa qalyptasqan. Ony QQS töleu üşın tuyndaǧan salyq mındettemelerın öteu üşın paidalanuǧa bolady.
Esep komitetı sondai-aq memlekettık qaryzdyŋ ösuıne nazar audaryp, onyŋ JIÖ-ge qatynasy 29,4% jetıp, fiskaldyq saiasat tūjyrymdamasynda belgılengen 27% şegınen asyp ketkenın atap öttı.
Qarjy ministrlıgı JIÖ-ge qatysty 27% körsetkış indikativtı ekenın jäne ony Ükımet daǧdarysqa deiıngı kezeŋde qabyldaǧanyn atap öttı. Jalpy memlekettık qaryzdyŋ JIÖ-ge qatynasy Euraziialyq ekonomikalyq odaq turaly şartta belgılengen şekten jäne elımızdıŋ 2025 jylǧa deiıngı ūlttyq damu josparynda körsetılgen körsetkışten (JIÖ-nıŋ 50%) aspaidy. Qazırgı uaqytta būl Tūjyrymdama küşın joidy, makroekonomikalyq jaǧdaidy jäne ekonomikalyq damudyŋ basqa parametrlerın eskere otyryp jaŋa qūjat äzırlenude.
Qalai bolǧanda da, barlyq qaryz körsetkışterı sol qalypta saqtalady jäne qauıpsız deŋgeide bolady.
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz