Dombyranyŋ ünı nege ünsız?

...Küi eken mynau aqqan būlaq desek, Būlaqtar taudan ǧana tuad desek, Al, käne, bır tyŋdaiyq dombyrany, Tösıne tuǧan jerdıŋ qūlaq tösep...dep, qairan Jūmeken Näjımedenovşe oilasaq, qoŋyr dombyranyŋ ünı tuǧan jerdıŋ salqyn samalyn, jusannyŋ iısın, bozdaǧan botanyŋ dauysyn, ananyŋ jyly alaqanyn sezdırtedı. Būl ne sezım? Būl ūlttyq kod. Ruhaniiattyŋ jaŋǧyruynan bastau alǧan bastama, keşegı 2018 jyly Elbasynyŋ ūsynysymen qazaqtyŋ qarabaiyr dombyrasyna biık ūlttyq märtebesı berıldı. Arnaiy şıldenıŋ bırınşı jeksenbı künı Dombyra künı dep ataldy. Qazaqpyn dep, osy topyraqta tuyp ösken ärbır qazaqstandyq, ūlttyq önerdı baǧalasa äuelı osy dombyradan bastaidy. Marqūm etnograf-ǧalym Jaǧda Babalyqūlynyŋ öz auzynan, 1986 jyly dombyranyŋ jäne onda bilep tūrǧan bes adamnyŋ suretı beinelengen tasty qazırgı Jambyl audanynda tapqandyǧyn, oǧan professor Älkei Marǧūlannyŋ, neolit däuırıne jatqyzyp, dombyranyŋ qazaq saharasynda alty myŋ jyl būryn kümbırlei bastaǧanyn dälelmen ǧylymi jaŋalyq retınde aitqany esımızde. Sodan berı, memlekettıŋ saiasi pärmenımen, qara dombyra men küi ūlttardyŋ materialdy emes qūndylyǧy retınde «IýNESKO-ŋ» tızımıne endı. Dombyra «qazaqtyŋ jany» degen Elbasy, köne aspapty ūlttyŋ pasporty häm brendı retınde därıptep, arnaiy kündı belgılep kettı. Endı mıne, ol ūlttyq meiram retınde öz elımızde saltanat qūruǧa tiıs.  Bauyryna baurap alatyn dombyranyŋ qasietı sonau türmede jazasyn ötep jatqan orys jıgıtımen bolǧan oqiǧasy eske tüsıp tūr. Qaraǧandy oblysynyŋ türmesınde jazasyn ötep jatqan būrynǧy muzyka rejisserı Aleksandr Skryldyŋ süiıktı aspaby gitara bolatyn. Qazır qazaqtyŋ ūlttyq aspaby dombyrany üirenıp alǧan. Oǧan sol jerde sottaluşynyŋ bırı üiretken eken. Aleksandr dombyramen Nūrǧisa Tılendievtıŋ «Äke turaly jyryn», «Ata tolǧauy» erkın şertedı. Bälkım, taǧdyrdyŋ tar soqpaǧynda tabany taiyp, türme dämın tatqan özge ūlt ökılderı de dombyrany janyna serık qylyp odan jūbanyş tauyp jatsa, ony tek jaqsylyqqa joru kerek. Aleksandr erkındıkke şyqqan soŋ, ūlttyq önerge den qoiatyndyǧyn aituda. Būl da sol qara dombyranyŋ qasietı dep tanimyn. Nemese, elımızdıŋ äigılı küişısı Aigül Ülkenbaevanyŋ şäkırtı, äleumettık jelıde «Akyn akynch» degen atpen tanymal Andrei Fendrikovtıŋ önerıne qazır halqymyz qanyq bolyp aldy. Degenmen, älı de bolsa, naqty qadamdar az siiaqty. Eŋ aldymen dombyrany üiretudıŋ tolyqqandy bılımberu baǧdarlamalaryna, äsırese bala-baqşa men mektep, kerek bolsa universitet qabyrǧalarynda üiretu därısterınıŋ enbeuı qynjyltady. Älemnıŋ ozyq bılım baǧdarlamalarynda bolar ūrpaǧyn kemınde ekı ūlttyq aspapta oinauǧa baulityndyǧyn eskersek, bızde nege älı osy baǧytta süreŋsız äreketterdıŋ oryn aluy oilandyrady. Kerek deseŋız, arnaiy öner bala-baqşalaryn, demalys ailarynda öner üiırmelerın eselep jūmysyn arttyruyna erekşe köŋıl bölu kerek bolar... Skripka men pianinany evrei men italiiandyq büldırşınderge tūraqty üiretıp jatqananyn kez-kelgen solardyŋ kinolarynan köruımızge bolady. Al qazaq balasyn qaşan köre alamyz? Sol sebeptı būl jappai memlekettık bılım baǧarlamasyna tūraqty baǧyt bolyp enuı tiıs. Ekınşıden, osy aspapty jasap jürgen talai otandyq şeberler bar, älı de bolsa ūlttyq aspap jasauşy şeberlerdıŋ jūmysy dūrys baǧalanbai kele jatqan siiaqty. İia, arnaiy tızımmen fonogrammamen auzy qimyldaǧannyŋ bärın qūrmetpen qūrmettep, qairatkerlıkpen marapattauǧa barmyz da, ūlttyŋ jauharlaryn saqtap, şaşauyn şyǧarmai, myna zamanda şeberhana ūstap keleşek ūrpaqtyŋ önerıne eŋbegı sıŋıp, qolynan bal tamǧan şeberlerımızdı nege marapattai almaimyz?! Būl müldem jūmbaq mäsele, sonda osy saiasatqa jauaptylardyŋ qūndylyǧy nede bolǧany?! Üşınşıden, ärine Nūrǧisadai, Qarşyǧadai myqty oryndauşy küişıler kelmeske kettı. Bıraq jas ūrpaqqa tūlǧalyq nasihat jaǧy älı de älsız, nemese bügıngı qazaqtan joǧaryda atalǧan maitalman atalaryndai daryndy oryndauşylar tumaǧany ma? El arasynda nasihat az, sodan bolar qazaqtyŋ dombyrasynyŋ ünı osy künderı sirek estıle bastaǧany... Sol sebeptı ǧoi, dombyranyŋ ünı nege ünsız deuım, bälkım, qatelesken bolarmyn, bıraq bardy bardai, joqty joqtai aitqanyma aiyp etpessızder...