Bügın Mäjılıste «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne halyqtyŋ jūmyspen qamtyluy jäne köş-qon mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Qazaqstan Respublikasy Zaŋynyŋ jobasyna özgerıster men tolyqtyrular engızuge arnalǧan Jūmys tobynyŋ törtınşı otyrysy öttı.
Ötkende bızdıŋ tarabymyzdan ūsynylyp, deputat, Jūmys tobynyŋ jetekşısı Kärıbai Mūsyrman jaǧynan ortaǧa salynyp, belgılı sebepterge bailanysty maqūldaudan ötpei qalǧan ūsynystardyŋ bıreuı bügın qaitadan talqyǧa tüstı.
Ol - «Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧy turaly» turaly Zaŋynyŋ «Jeŋıldetılgen tärtıppen (tırkeu tärtıbımen) Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyna qabyldau şarttary» degen 16-1-babyndaǧy «1) tūru merzımıne qaramastan, Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda zaŋdy negızderde tūraqty tūratyn oralmandar;» degen norma.
Bız osy normadaǧy «Oralmandar;» degen sözdı «etnikalyq qazaqtar;» degen sözben auystyrudy ūsynǧanbyz.
Sebebı, bırınşıden, «Oralman» märtebesı bärıbır, tek, qazaqtarǧa ǧana berıledı.
Ekınşıden, Zaŋ boiynşa «Oralman» degenımız – «tarihi otanynda tūraqty tūru maqsatynda Qazaqstan Respublikasyna kelgen jäne osy Zaŋda belgılengen tärtıppen tiıstı märtebe alǧan, Qazaqstan Respublikasy egemendık alǧan kezde onyŋ şegınen tys jerde tūraqty tūrǧan ETNİKALYQ QAZAQ jäne onyŋ Qazaqstan Respublikasy egemendık alǧannan keiın onyŋ şegınen tys jerde tuǧan jäne tūraqty tūrǧan ūlty qazaq balalary;» («Halyqtyŋ köşı-qony turaly» zaŋynyŋ 1-baby, 13-tarmaǧy).
Al, etnikalyq qazaq – şetelde tūraqty tūratyn ŪLTY QAZAQ ŞETELDIK nemese azamattyǧy joq adam («Halyqtyŋ köşı-qony turaly» zaŋynyŋ 1-baby, 28-tarmaǧy).
Zaŋ aiasynda qandastarymyz «Oralman» märtebesın alyp, Zaŋ aiasynda äleumettık jeŋıldıkter men kömekterden bylai da igılıktene beredı ǧoi. Bızdıŋ maqsatymyz - şetten kelıp, bırden tūraqty tırkeuge tūryp, azamattyq alǧysy keletın qandastarymyzdy sol «Oralman» märtebesıne täueldı etpeu. Bır qaǧaz bolsa da qysqarsyn, şetten kelgen qazaqtarǧa berılgen zaŋnamalyq ūǧymnyŋ aiasy keŋeie tüssın... degen oi.
Bügın, Qūdai oŋdap, būl ūsynysymyz eŋ aldymen Jūmys tobynyŋ jetekşısı, deputat Kärıbai Mūsyrman aǧamyzdan qoldau tapty. Kärıbai İmanjanūly atalǧan ūsynysty jūmysşy top qūramyndaǧy ärıptesterı men qūzyrly organdardan kelgen mamandarǧa däl bız oilaǧannan da tereŋdetıp, jan-jaqtyly tüsındırdı.
Al, soǧan kım qarsy boldy deisız ǧoi?!!
Aslan Qarjaubaev aqsaqal!
Būl kısı 1998 jyldyŋ aqpanynan berı QR Köşı-qon jäne demografiia agenttıgı etnikalyq köşı-qon bölımınıŋ bas mamany, bastyǧy, töraǧanyŋ keŋesşısı, Köşı-qon basqarmasynyŋ bastyǧy bolǧan. 2004 jyldan berı QR Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ Köşı-qon komitetı Köşı-qon basqarmasynyŋ bastyǧy, 2009 jyldyŋ qazanynan berı töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetterın atqarǧan. Qysqasy, qazırge deiın osy köşı-qon salasynyŋ eŋ joǧarǧy mekemesınde kele jatqan adam...
Sondaǧy uäjı ne deseŋız, eger «Oralmandar» degen sözdı «etnikalyq qazaqtar;» dep özgertsek, būl özgerıs – Köşı-qon saiasatynyŋ ideologiiasyna qarsy bolady eken-mıs!
– Qūdai tas töbeŋnen ūrsyn, Aslan Jūmaǧaliūly! – dedım ışımnen!
Bız üşın QAZAQ degen ataudan qasterlı ne bar būl düniede?! Kerek bolsa, Elbasy aitqan bızdıŋ ūlttyq kodymyz osy – QAZAQ! Qarjaubaev bolǧan adam «QAZAQ» degen sözdıŋ bır adym bolsa da alǧa jyljyp, özınıŋ ornyn iemdengenıne quanbai ma?! Qaita, Köşı-qon saiasatynyŋ şyn mänındegı ideologiiasy sonda baryp tıptı de saltanat qūrmai ma?!
A.Qarjaubaevtyŋ odan arǧy byljyraǧyn aitpai-aq qoiaiyn Sızderge. Qūrsyn...
Söz alyp, bırden Asekeŋnıŋ uäjımen kelıspeitınımızdı bıldırdık jäne ony däleldedık te!
Bıraq, ıle-şala «Aq Jol» partiiasy fraksiiasynyŋ deputaty Keŋes GarapūlyAbsatirov qoldap şyqty, bızdıŋ būl ūsynysymyzdy.
Ol az deseŋız, «Halyq Kommunisterı» fraksiiasynyŋ deputaty İrina Smirnovaapai jaqtap, tıptı kösılıp tūryp söiledı.
– Bız şettegı qazaqtardyŋ köptep keluıne jol aşuymyz kerek. Äsırese, Ükımet aiqyndaǧan Soltüstık öŋırlerge tıptı köp kelgenı jaqsy olardyŋ. Men būl özgerıstı qos qoldap qoldaimyn! – dedı, İrina Vladimirovna hanym!
Aitpaqşy, osy Aslan Qarjaubaevpen 2015 jyly osy «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» zaŋyn toǧyz aiǧa juyq talqylaǧanda da bırge bolǧanmyn. Sonda da bız aparǧan ūsynystyŋ bırazynyŋ balaǧyna şaptasyp, ötkızbeuge tyrysyp baqqan.
Mysaly, QHR-dan kelgen qazaqtardan talap etıletın äigılı «Sottylyq turaly» anyqtamany joǧaltuǧa qarsy şyqqandardyŋ bıregeiı osy Asekeŋ bolatyn. Aitysa-aitysa, senator aǧamyz Mūrat Baqtiiarūlynyŋ keŋsesıne barǧanymyz, maǧan dürse qoia berıp, deputattan söz estıgenı de esımde. «Būl anyqtamany alyp tastauǧa bolmaidy! Sottalyp, türmede otyryp şyqqan bıreu kelıp, qyryq-elu adamdy qyryp ketse qaitesıŋ?!» dep adyraŋdaǧanyn da älı ūmytqanym joq.
Qandastarymyzdyŋ baǧyna jarai, sondaǧy ūsynystarymyzdyŋ toqsan paiyzy qos palatadan qoldau tauyp, būl künde köştıŋ kösegesın kögertıp otyr. Ekı jarym jyldan soŋ «Sottylyq turaly» anyqtama da alynyp tastaldy. Bıraq, aǧaiyndarymyz ekı jarym jyl boiy äbden azap tartty-au! Obal-sauabynyŋ bır bölegı, qomaqty bölıgı osy Aslan Qarjaubaevtyŋ moinynda!
Söitıp, masqara bolǧan Aslan Jūmaǧaliūly bügın aldymyzdan taǧy şyqty. Jäi şyqqan joq, baiaǧy ädetımen!
Myŋdaǧan qandastarymyzdyŋ «Oralman» märtebesınıŋ merzımın ötkızıp alyp, tūraqty tırkeuge nemese azamattyqqa qūjat tapsyra almai jürgenın BAQ jazyp jatyr. Qolymyzǧa tüsken ötınıştıŋ bärın sol Qarjaubai otyrǧan kabinetke jıberıp jatyrmyz. Ol ötınışterge «...Zaŋmen oralman märtebesın sozu jäne qaita beru normasy közdelmegen» degen Ahmädi Sarbasovtyŋ qoly qoiylǧan jauap kelıp jatady. Jūmys tobynyŋ ekınşı otyrysynda uaqyty ötken sol «Oralman» kuälıgınıŋ merzımın toqsan künge bır märte ūzartyp beru turaly ūsynys talqylanǧanda, qatysty mekemenıŋ qart mamany bolǧan Qarjaubaev, bärın bıle tūryp, myŋq etpegen ǧoi!
Al, bügın talqyǧa tüsken myna bap ötse, ol mäsele özdıgınen şeşılgelı tūr.
Qandastarymyz köp tūratyn körşı elderdegı türlı-tüstı jaǧdailarǧa bailanysty, etnikalyq qazaqtardyŋ köşı-qonǧa degen közǧarasy, tanymy qazır tübegeilı özgerdı. Kerek deseŋız, sızden qarjylai jeŋıldık sūrap jatqan eşkım joq. Kele salyp, olardyŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyn bırden alǧysy keledı. Ekınşı bır sebep, Elımızdıŋ köşı-qon saiasaty da aitarlyqtai kemeldenıp keledı. Al, būl ekeuınen de biık tūratyn taǧy ekı sebep bar. Ol – ŪLY DALA ELINIŊ älemdegı ornynyŋ kün sanap nyǧaia tüsuı men Ūlt Köşbasşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ köregendıgınıŋ, kemeŋgerlıgınıŋ tıptı de moiyndaluy. «Qaida jürse de düniejüzındegı qazaqtyŋ bır-aq Otany bar. Ol - Qazaqstan» degen Elbasy ūlaǧaty bügınde düniejüzındegı bar qazaqtyŋ jüregıne tereŋ ūialady. Olar Jer şarynda QAZAQSTANNAN basqa barar jerınıŋ, basar tauynyŋ, taban tier tiianaǧynyŋ joq ekenın bıldı. Özge el en bailyqqa şylqytyp, qol-aiaǧyn malyp qoiǧanymen, ERKINDIK, BOSTANDYQ degen şırkınge eştemenıŋ jetpeitının äbden ūǧyndy...
Taǧy qaitalap aitaiyn, būl künde etnikalyq qazaqtardyŋ köşı-qonǧa degen közǧarasy tübegeilı özgerdı. Ol özgerıs bızge, bızdıŋ köşı-qon saiasatymyzǧa jaŋa talaptar men mındetter qoia bastady. Uaqyt ozdyrmai, osyndai oraiy kelıp tūrǧanda, Zaŋnamany jetıldırıp jıbergenımız oŋ. Al, özgermegen, eskı jūrtta eskışe ūlyp qalǧan – tek Aslan Qarjaubaev qana!
Aitpaqşy, bügın taǧy da bır jaŋa ūsynys aparyp, tırketıp kettım. Qūdai qalasa, kelesı talqylauǧa tüsedı dep senem.
Ol - «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋynyŋ 49-babyndaǧy «Qazaqstan Respublikasynyŋ halyqtyŋ köşı-qony, salyq salu jäne eŋbek zaŋnamasy salasyndaǧy qūqyq būzuşylyq üşın äkımşılık jauaptylyqqa tartylǧan;» degen 14-1) tarmaǧyn «Qazaqstan Respublikasynyŋ halyqtyŋ köşı-qony, salyq salu jäne eŋbek zaŋnamasy salasyndaǧy qūqyq būzuşylyq üşın BIRNEŞE RET äkımşılık jauaptylyqqa tartylǧan;» dep özgertu turaly.
Al, «Oralmandar;» degen sözdı «etnikalyq qazaqtar» degen sözben auystyru turalys ūsynys pysyqtauǧa – kelesı talqylauǧa qaldy. Alla quat berse, Asekeŋmen kelesı aptanyŋ beisenbısınde kezdesıp qalarmyz.
Bıraq, ıle-şala «Aq Jol» partiiasy fraksiiasynyŋ deputaty Keŋes GarapūlyAbsatirov qoldap şyqty, bızdıŋ būl ūsynysymyzdy.
Ol az deseŋız, «Halyq Kommunisterı» fraksiiasynyŋ deputaty İrina Smirnovaapai jaqtap, tıptı kösılıp tūryp söiledı.
– Bız şettegı qazaqtardyŋ köptep keluıne jol aşuymyz kerek. Äsırese, Ükımet aiqyndaǧan Soltüstık öŋırlerge tıptı köp kelgenı jaqsy olardyŋ. Men būl özgerıstı qos qoldap qoldaimyn! – dedı, İrina Vladimirovna hanym!
Aitpaqşy, osy Aslan Qarjaubaevpen 2015 jyly osy «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» zaŋyn toǧyz aiǧa juyq talqylaǧanda da bırge bolǧanmyn. Sonda da bız aparǧan ūsynystyŋ bırazynyŋ balaǧyna şaptasyp, ötkızbeuge tyrysyp baqqan.
Mysaly, QHR-dan kelgen qazaqtardan talap etıletın äigılı «Sottylyq turaly» anyqtamany joǧaltuǧa qarsy şyqqandardyŋ bıregeiı osy Asekeŋ bolatyn. Aitysa-aitysa, senator aǧamyz Mūrat Baqtiiarūlynyŋ keŋsesıne barǧanymyz, maǧan dürse qoia berıp, deputattan söz estıgenı de esımde. «Būl anyqtamany alyp tastauǧa bolmaidy! Sottalyp, türmede otyryp şyqqan bıreu kelıp, qyryq-elu adamdy qyryp ketse qaitesıŋ?!» dep adyraŋdaǧanyn da älı ūmytqanym joq.
Qandastarymyzdyŋ baǧyna jarai, sondaǧy ūsynystarymyzdyŋ toqsan paiyzy qos palatadan qoldau tauyp, būl künde köştıŋ kösegesın kögertıp otyr. Ekı jarym jyldan soŋ «Sottylyq turaly» anyqtama da alynyp tastaldy. Bıraq, aǧaiyndarymyz ekı jarym jyl boiy äbden azap tartty-au! Obal-sauabynyŋ bır bölegı, qomaqty bölıgı osy Aslan Qarjaubaevtyŋ moinynda!
Söitıp, masqara bolǧan Aslan Jūmaǧaliūly bügın aldymyzdan taǧy şyqty. Jäi şyqqan joq, baiaǧy ädetımen!
Myŋdaǧan qandastarymyzdyŋ «Oralman» märtebesınıŋ merzımın ötkızıp alyp, tūraqty tırkeuge nemese azamattyqqa qūjat tapsyra almai jürgenın BAQ jazyp jatyr. Qolymyzǧa tüsken ötınıştıŋ bärın sol Qarjaubai otyrǧan kabinetke jıberıp jatyrmyz. Ol ötınışterge «...Zaŋmen oralman märtebesın sozu jäne qaita beru normasy közdelmegen» degen Ahmädi Sarbasovtyŋ qoly qoiylǧan jauap kelıp jatady. Jūmys tobynyŋ ekınşı otyrysynda uaqyty ötken sol «Oralman» kuälıgınıŋ merzımın toqsan künge bır märte ūzartyp beru turaly ūsynys talqylanǧanda, qatysty mekemenıŋ qart mamany bolǧan Qarjaubaev, bärın bıle tūryp, myŋq etpegen ǧoi!
Al, bügın talqyǧa tüsken myna bap ötse, ol mäsele özdıgınen şeşılgelı tūr.
Qandastarymyz köp tūratyn körşı elderdegı türlı-tüstı jaǧdailarǧa bailanysty, etnikalyq qazaqtardyŋ köşı-qonǧa degen közǧarasy, tanymy qazır tübegeilı özgerdı. Kerek deseŋız, sızden qarjylai jeŋıldık sūrap jatqan eşkım joq. Kele salyp, olardyŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyn bırden alǧysy keledı. Ekınşı bır sebep, Elımızdıŋ köşı-qon saiasaty da aitarlyqtai kemeldenıp keledı. Al, būl ekeuınen de biık tūratyn taǧy ekı sebep bar. Ol – ŪLY DALA ELINIŊ älemdegı ornynyŋ kün sanap nyǧaia tüsuı men Ūlt Köşbasşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ köregendıgınıŋ, kemeŋgerlıgınıŋ tıptı de moiyndaluy. «Qaida jürse de düniejüzındegı qazaqtyŋ bır-aq Otany bar. Ol - Qazaqstan» degen Elbasy ūlaǧaty bügınde düniejüzındegı bar qazaqtyŋ jüregıne tereŋ ūialady. Olar Jer şarynda QAZAQSTANNAN basqa barar jerınıŋ, basar tauynyŋ, taban tier tiianaǧynyŋ joq ekenın bıldı. Özge el en bailyqqa şylqytyp, qol-aiaǧyn malyp qoiǧanymen, ERKINDIK, BOSTANDYQ degen şırkınge eştemenıŋ jetpeitının äbden ūǧyndy...
Taǧy qaitalap aitaiyn, būl künde etnikalyq qazaqtardyŋ köşı-qonǧa degen közǧarasy tübegeilı özgerdı. Ol özgerıs bızge, bızdıŋ köşı-qon saiasatymyzǧa jaŋa talaptar men mındetter qoia bastady. Uaqyt ozdyrmai, osyndai oraiy kelıp tūrǧanda, Zaŋnamany jetıldırıp jıbergenımız oŋ. Al, özgermegen, eskı jūrtta eskışe ūlyp qalǧan – tek Aslan Qarjaubaev qana!
Aitpaqşy, bügın taǧy da bır jaŋa ūsynys aparyp, tırketıp kettım. Qūdai qalasa, kelesı talqylauǧa tüsedı dep senem.
Ol - «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋynyŋ 49-babyndaǧy «Qazaqstan Respublikasynyŋ halyqtyŋ köşı-qony, salyq salu jäne eŋbek zaŋnamasy salasyndaǧy qūqyq būzuşylyq üşın äkımşılık jauaptylyqqa tartylǧan;» degen 14-1) tarmaǧyn «Qazaqstan Respublikasynyŋ halyqtyŋ köşı-qony, salyq salu jäne eŋbek zaŋnamasy salasyndaǧy qūqyq būzuşylyq üşın BIRNEŞE RET äkımşılık jauaptylyqqa tartylǧan;» dep özgertu turaly.
Al, «Oralmandar;» degen sözdı «etnikalyq qazaqtar» degen sözben auystyru turalys ūsynys pysyqtauǧa – kelesı talqylauǧa qaldy. Alla quat berse, Asekeŋmen kelesı aptanyŋ beisenbısınde kezdesıp qalarmyz.
Auyt Mūqibek
21.12.2017
Astana
Abai.kz
