Búgin Májiliste «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine halyqtyń jumyspen qamtylýy jáne kósh-qon máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizýge arnalǵan Jumys tobynyń tórtinshi otyrysy ótti.
Ótkende bizdiń tarabymyzdan usynylyp, depýtat, Jumys tobynyń jetekshisi Káribaı Musyrman jaǵynan ortaǵa salynyp, belgili sebepterge baılanysty maquldaýdan ótpeı qalǵan usynystardyń bireýi búgin qaıtadan talqyǵa tústi.
Ol - «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy týraly» týraly Zańynyń «Jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna qabyldaý sharttary» degen 16-1-babyndaǵy «1) turý merzimine qaramastan, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda zańdy negizderde turaqty turatyn oralmandar;» degen norma.
Biz osy normadaǵy «Oralmandar;» degen sózdi «etnıkalyq qazaqtar;» degen sózben aýystyrýdy usynǵanbyz.
Sebebi, birinshiden, «Oralman» mártebesi báribir, tek, qazaqtarǵa ǵana beriledi.
Ekinshiden, Zań boıynsha «Oralman» degenimiz – «tarıhı otanynda turaqty turý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasyna kelgen jáne osy Zańda belgilengen tártippen tıisti mártebe alǵan, Qazaqstan Respýblıkasy egemendik alǵan kezde onyń sheginen tys jerde turaqty turǵan ETNIKALYQ QAZAQ jáne onyń Qazaqstan Respýblıkasy egemendik alǵannan keıin onyń sheginen tys jerde týǵan jáne turaqty turǵan ulty qazaq balalary;» («Halyqtyń kóshi-qony týraly» zańynyń 1-baby, 13-tarmaǵy).
Al, etnıkalyq qazaq – shetelde turaqty turatyn ULTY QAZAQ ShETELDIK nemese azamattyǵy joq adam («Halyqtyń kóshi-qony týraly» zańynyń 1-baby, 28-tarmaǵy).
Zań aıasynda qandastarymyz «Oralman» mártebesin alyp, Zań aıasynda áleýmettik jeńildikter men kómekterden bylaı da ıgiliktene beredi ǵoı. Bizdiń maqsatymyz - shetten kelip, birden turaqty tirkeýge turyp, azamattyq alǵysy keletin qandastarymyzdy sol «Oralman» mártebesine táýeldi etpeý. Bir qaǵaz bolsa da qysqarsyn, shetten kelgen qazaqtarǵa berilgen zańnamalyq uǵymnyń aıasy keńeıe tússin... degen oı.
Búgin, Qudaı ońdap, bul usynysymyz eń aldymen Jumys tobynyń jetekshisi, depýtat Káribaı Musyrman aǵamyzdan qoldaý tapty. Káribaı Imanjanuly atalǵan usynysty jumysshy top quramyndaǵy áriptesteri men quzyrly organdardan kelgen mamandarǵa dál biz oılaǵannan da tereńdetip, jan-jaqtyly túsindirdi.
Al, soǵan kim qarsy boldy deısiz ǵoı?!!
Aslan Qarjaýbaev aqsaqal!
Bul kisi 1998 jyldyń aqpanynan beri QR Kóshi-qon jáne demografııa agenttigi etnıkalyq kóshi-qon bóliminiń bas mamany, bastyǵy, tóraǵanyń keńesshisi, Kóshi-qon basqarmasynyń bastyǵy bolǵan. 2004 jyldan beri QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń Kóshi-qon komıteti Kóshi-qon basqarmasynyń bastyǵy, 2009 jyldyń qazanynan beri tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Qysqasy, qazirge deıin osy kóshi-qon salasynyń eń joǵarǵy mekemesinde kele jatqan adam...
Sondaǵy ýáji ne deseńiz, eger «Oralmandar» degen sózdi «etnıkalyq qazaqtar;» dep ózgertsek, bul ózgeris – Kóshi-qon saıasatynyń ıdeologııasyna qarsy bolady eken-mis!
– Qudaı tas tóbeńnen ursyn, Aslan Jumaǵalıuly! – dedim ishimnen!
Biz úshin QAZAQ degen ataýdan qasterli ne bar bul dúnıede?! Kerek bolsa, Elbasy aıtqan bizdiń ulttyq kodymyz osy – QAZAQ! Qarjaýbaev bolǵan adam «QAZAQ» degen sózdiń bir adym bolsa da alǵa jyljyp, óziniń ornyn ıemdengenine qýanbaı ma?! Qaıta, Kóshi-qon saıasatynyń shyn mánindegi ıdeologııasy sonda baryp tipti de saltanat qurmaı ma?!
A.Qarjaýbaevtyń odan arǵy byljyraǵyn aıtpaı-aq qoıaıyn Sizderge. Qursyn...
Sóz alyp, birden Asekeńniń ýájimen kelispeıtinimizdi bildirdik jáne ony dáleldedik te!
Biraq, ile-shala «Aq Jol» partııasy frakııasynyń depýtaty Keńes GarapulyAbsatırov qoldap shyqty, bizdiń bul usynysymyzdy.
Ol az deseńiz, «Halyq Kommýnısteri» frakııasynyń depýtaty Irına Smırnovaapaı jaqtap, tipti kósilip turyp sóıledi.
– Biz shettegi qazaqtardyń kóptep kelýine jol ashýymyz kerek. Ásirese, Úkimet aıqyndaǵan Soltústik óńirlerge tipti kóp kelgeni jaqsy olardyń. Men bul ózgeristi qos qoldap qoldaımyn! – dedi, Irına Vladımırovna hanym!
Aıtpaqshy, osy Aslan Qarjaýbaevpen 2015 jyly osy «Halyqtyń kóshi-qony týraly» zańyn toǵyz aıǵa jýyq talqylaǵanda da birge bolǵanmyn. Sonda da biz aparǵan usynystyń birazynyń balaǵyna shaptasyp, ótkizbeýge tyrysyp baqqan.
Mysaly, QHR-dan kelgen qazaqtardan talap etiletin áıgili «Sottylyq týraly» anyqtamany joǵaltýǵa qarsy shyqqandardyń biregeıi osy Asekeń bolatyn. Aıtysa-aıtysa, senator aǵamyz Murat Baqtııarulynyń keńsesine barǵanymyz, maǵan dúrse qoıa berip, depýtattan sóz estigeni de esimde. «Bul anyqtamany alyp tastaýǵa bolmaıdy! Sottalyp, túrmede otyryp shyqqan bireý kelip, qyryq-elý adamdy qyryp ketse qaıtesiń?!» dep adyrańdaǵanyn da áli umytqanym joq.
Qandastarymyzdyń baǵyna jaraı, sondaǵy usynystarymyzdyń toqsan paıyzy qos palatadan qoldaý taýyp, bul kúnde kóshtiń kósegesin kógertip otyr. Eki jarym jyldan soń «Sottylyq týraly» anyqtama da alynyp tastaldy. Biraq, aǵaıyndarymyz eki jarym jyl boıy ábden azap tartty-aý! Obal-saýabynyń bir bólegi, qomaqty bóligi osy Aslan Qarjaýbaevtyń moınynda!
Sóıtip, masqara bolǵan Aslan Jumaǵalıuly búgin aldymyzdan taǵy shyqty. Jáı shyqqan joq, baıaǵy ádetimen!
Myńdaǵan qandastarymyzdyń «Oralman» mártebesiniń merzimin ótkizip alyp, turaqty tirkeýge nemese azamattyqqa qujat tapsyra almaı júrgenin BAQ jazyp jatyr. Qolymyzǵa túsken ótinishtiń bárin sol Qarjaýbaı otyrǵan kabınetke jiberip jatyrmyz. Ol ótinishterge «...Zańmen oralman mártebesin sozý jáne qaıta berý normasy kózdelmegen» degen Ahmádı Sarbasovtyń qoly qoıylǵan jaýap kelip jatady. Jumys tobynyń ekinshi otyrysynda ýaqyty ótken sol «Oralman» kýáliginiń merzimin toqsan kúnge bir márte uzartyp berý týraly usynys talqylanǵanda, qatysty mekemeniń qart mamany bolǵan Qarjaýbaev, bárin bile turyp, myńq etpegen ǵoı!
Al, búgin talqyǵa túsken myna bap ótse, ol másele ózdiginen sheshilgeli tur.
Qandastarymyz kóp turatyn kórshi elderdegi túrli-tústi jaǵdaılarǵa baılanysty, etnıkalyq qazaqtardyń kóshi-qonǵa degen kózǵarasy, tanymy qazir túbegeıli ózgerdi. Kerek deseńiz, sizden qarjylaı jeńildik surap jatqan eshkim joq. Kele salyp, olardyń Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn birden alǵysy keledi. Ekinshi bir sebep, Elimizdiń kóshi-qon saıasaty da aıtarlyqtaı kemeldenip keledi. Al, bul ekeýinen de bıik turatyn taǵy eki sebep bar. Ol – ULY DALA ELINIŃ álemdegi ornynyń kún sanap nyǵaıa túsýi men Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń kóregendiginiń, kemeńgerliginiń tipti de moıyndalýy. «Qaıda júrse de dúnıejúzindegi qazaqtyń bir-aq Otany bar. Ol - Qazaqstan» degen Elbasy ulaǵaty búginde dúnıejúzindegi bar qazaqtyń júregine tereń uıalady. Olar Jer sharynda QAZAQSTANNAN basqa barar jeriniń, basar taýynyń, taban tıer tııanaǵynyń joq ekenin bildi. Ózge el en baılyqqa shylqytyp, qol-aıaǵyn malyp qoıǵanymen, ERKINDIK, BOSTANDYQ degen shirkinge eshtemeniń jetpeıtinin ábden uǵyndy...
Taǵy qaıtalap aıtaıyn, bul kúnde etnıkalyq qazaqtardyń kóshi-qonǵa degen kózǵarasy túbegeıli ózgerdi. Ol ózgeris bizge, bizdiń kóshi-qon saıasatymyzǵa jańa talaptar men mindetter qoıa bastady. Ýaqyt ozdyrmaı, osyndaı oraıy kelip turǵanda, Zańnamany jetildirip jibergenimiz oń. Al, ózgermegen, eski jurtta eskishe ulyp qalǵan – tek Aslan Qarjaýbaev qana!
Aıtpaqshy, búgin taǵy da bir jańa usynys aparyp, tirketip kettim. Qudaı qalasa, kelesi talqylaýǵa túsedi dep senem.
Ol - «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń 49-babyndaǵy «Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqtyń kóshi-qony, salyq salý jáne eńbek zańnamasy salasyndaǵy quqyq buzýshylyq úshin ákimshilik jaýaptylyqqa tartylǵan;» degen 14-1) tarmaǵyn «Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqtyń kóshi-qony, salyq salý jáne eńbek zańnamasy salasyndaǵy quqyq buzýshylyq úshin BIRNEShE RET ákimshilik jaýaptylyqqa tartylǵan;» dep ózgertý týraly.
Al, «Oralmandar;» degen sózdi «etnıkalyq qazaqtar» degen sózben aýystyrý týralys usynys pysyqtaýǵa – kelesi talqylaýǵa qaldy. Alla qýat berse, Asekeńmen kelesi aptanyń beısenbisinde kezdesip qalarmyz.
Aýyt Muqıbek
21.12.2017
Astana
Abai.kz
