Dástúrli qazaqy ortada tórt túliktiń tóresi dep aıryqsha qasterlenetin jylqynyń ereksheligin, mańyzdylyǵyn aıtyp taýysý múmkin emes. Kóshpeli túrki halyqtarynyń turmys-tirshiliginde jylqy malynyń mańyzy óte zor bolǵany belgili. Ásirese et pen qymyz óndirý, salt miný, arba-shanaǵa jegý, halyqtyq sport oıyndary men jarystaryn ótkizýde, t.b. jylqy maly erekshe qyzmet atqardy. Qazaq jeri tárizdi ulan-ǵaıyr keńistikti, onyń tabıǵatyna, ystyq-sýyǵyna, taý-tasyna beıimdelgen, úıretilgen jylqy malynsyz ıgerý, áste, múmkin emes ekeni de belgili. Qazaq ómirinde jylqy minse – qanat, shóldese – sýsyn, jese – tamaq, kóshse – kólik boldy. Jylqy qýsa jaýǵa jetetin, qashsa jaýdan qutqarǵan. Sondyqtan da qymyz – qanym, jylqy – janym dep ataıtyny da beker emes. Jylqy – jalpy ataý. Sonyń ishinde tózimdiligine, kúshtiligine, myqtylyǵyna, júıriktigine, júrisiniń sıpatyna jáne dene turqyna baılanysty baǵalanatyn attyń qazaqy ómirdegi orny erekshe. Búgingi sóztanym aıdarynda batyrdyń serigi bolatyn, salt-dástúrdiń sáni bolatyn, daý-janjaldyń aıyp quny bolatyn, kórkem ásemdilik pen erekshe asaý minezdi sıpattaýǵa negiz bolatyn at bolmysyna qatysty tyń málimettermen tanystyrýdy jón kórip otyrmyz. Usynylǵan barlyq derekter «Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrli júıesi» atty enıklopedııadan (jetekshisi Nursan Álimbaı) alynyp otyr.
AT – alty jasqa kelgen, denesi tolysyp jetilgen, pishtirilgen, qolǵa úıretilgen, minis pen sharýashylyqta qoldanýǵa jaramdy jylqy. Ony salt minýge, arba-shanaǵa jegýge, ártúrli sharýashylyq jumystarǵa kólik retinde paıdalanǵan. Sonymen birge ańshylyqta, barymta men saparlarǵa miniletin saıat pen joryqqa miniletin attar arnaıy tańdalyp, úıretiledi. Ertede «salt atty kóshpelilerdiń» mádenıetinde attyń sharýashylyq jaǵynan bolsyn, ǵuryptyq turǵydan bolsyn mańyzy erekshe boldy. Atty alǵash minýge, keıin jegin quraly retinde paıdalaný elaralyq baılanysty kúsheıtti. Túrli tarıhı kezeńderde attardyń kóptep paıdalanylýy qoǵamdyq damýdy, halyqtyń turmysyn, dúnıetanym aıasy men mádenı deńgeıin kóterdi. Ásirese áskerı jáne sharýashylyq kúsh retindegi mańyzy óte joǵary boldy.
Minis kóligi bolatyn arnaıy atty qulyn kezinen bastap baptap ósirdi. «Erdi attyń estisi teńeıdi» degen ustanymdy qasterlegen kóshpeliler attyń este saqtaý qabileti men sezimtaldyǵyn erekshe joǵary baǵalady. Rasynda da, jaqsy at aýa raıy men jer relefiniń ózgerýin, ózi úırengen jaıylymdy, eldi mekendi adaspaı taýyp alatyn esti janýar retinde úlken qurmetke bólendi. Kóshpeliler at boıyna qulyn kezinen bastap jýasytyp, shartty reflekske negizdelgen jaqsy qasıetter qalyptastyrýdyń san alýan tásilderin meńgerdi. Sóıtip, atty minez-qulqy turǵysynan da, fızıologııalyq jaǵynan da kóshpeli tirshiliktiń talaptaryna saı tárbıelep, babyna keltirdi. Dástúrli ortada attary qoldanystyq jáne etnomádenı mánine qaraı tól at, súndet at, betjúzdik at, tul at jáne t.b. túrlerge bólgen.
Qazaqy ortadaǵy áskerı kategorııalar – qolbasshylar, batyrlar, tipti qarapaıym sarbazdardyń ózderi de ábden suryptalyp, synnan ótken attardy mingen. Abylaıdyń jıren qasqa arǵymaǵy, Qanjyǵaly Bógenbaıdyń úkili torysy, Qarakereı Qabanbaıdyń qýbas torysy, Shapyrashty Naýryzbaıdyń tory alasy, Ýaq Barmaqtyń qanatkeri, Kereı Er Jánibektiń kók dóneni, Raıymbektiń kókmoınaǵy sııaqty talaı joryqtar men jortýyldardyń kýási bolǵan «er serikteriniń» ataq-dańqy ańyzǵa aınalyp, qazaq dalasyna jaıyldy.
Júıriktik pen tózimdilikti qatar boıyna sińirgen arqaly atty áskerı maqsatqa jáne basqa da joryq nemese jortýyl at retinde paıdalandy. Al salqaq tósti, «jal-quıryǵy qulaǵynan asqan» deıtin, keýdeli, kúshti atty arystan jal at deıdi. Bul jylqynyń túri toqpaq jaldy at degen ataýmen de belgili boldy. Ádette, attyń osyndaı túrin kóbinese, alys jolǵa paıdalandy.
ARǴYMAQ – dene bitiminiń sulýlyǵymen, júıriktigimen, ushqyrlyǵymen, bek alysqa silter tózimdiligimen erekshelenetin asyl tuqymdy jylqynyń ataýy. Aıryqsha symbatty arǵymaqtyń shoqtyǵy bıik, beli qumaı tazynyń belindeı ıilgen, jińishkeleý jumyr moıyndy, kishkeneleý kelgen basy etsiz, aıaqtary jińishkeleý bolǵanymen kúshti ári uzyn, kishkene tuıaqtary quıma bolat ispettes, quıryq-jaly qysqa, júni tyqyr bolyp keledi.
ATUSTAR – qazaq otbasyndaǵy shańyraqqa ıe bolatyn ul balaǵa qatysty aıtylatyn teńeý.
BETJÚZDIK AT – jaraǵan, sırek miniletin at. Syı retinde usynylady.
SÚNDET AT – súndetke otyrǵyzylatyn bala minetin arnaýly jylqy.
TUL AT – qaıtys bolǵan kisiniń mingen aty. Ony keıde qaraly at dep ataıdy. Tul at jyl boıy minilmeı, bos júredi. Bir jyldan soń marqumnyń asyna soıylady. Atty soıarda da joqtaý aıtylady.
JALBAS AT – jal-quıryǵy qalyń ári jer syzardaı uzyn, dene bitimi tyǵyrshyqtaı, shoqtyǵy bıik at. Dástúrli ortada quıryq-jaly tógilgen at qaıratty, tózimdi (sondaı-aq shańyraqtyń qut-berekesi de) sanalady. Mundaı attyń quıryq-jalyn qyrqýǵa jol berilmeıdi.
ASAÝ ÚIRETÝ – úıretilmegen jylqyǵa bas bildirý. Asaý jylqyny úıreterde abaılamasa, oǵash minez qylyqtarǵa boı uryp, tebý, tisteý, tarpý, basymen qaǵý sııaqty, al mingennen soń týlaý, móńký, basyn baýyryna alyp móńký, alyp qashý, shalqalaı jyǵylý, tik qarǵyp shapshý tárizdi qylyqtar kórsetip, adamdy mertiktirýi múmkin. Óz isine myǵym shabandozdar asaýdyń osyndaı qylyqtaryna tózimdilik tanytyp, orynsyz jábirlep, ásire kóp qamshy úıirýden, zorlyqqa boı aldyrmaýy kerek. Asqan shydamdylyq kórsetip, asaýdyń dymyn qurtyp úıretedi. Áıtpese, úıretý kezinde jábir kórgen asaý keıin adam úshin jaǵymsyz qylyqtarǵa daǵdylanyp alady. Er salǵanda jáne mingende jýas bolyp kóringenmen, júrgende aýyzdyqqa boı bermeı, basyn alyp qashatyn bas asaý, basyna únemi qamshy úıirse – jasqanshaq, ustatpaıtyn qashaǵan; qasynda qara bolmasa, jalǵyz júrmeıtin, qamshyǵa da, júgenge de kónbeıtin bolyp alady. Asaý jylqylar jazǵyturym jerdiń tońy ketip, jer býsanǵan shaqta úıretile bastaıdy. Asaýdy quryq, arqan nemese buǵalyq salyp ustap, ernin qamshymen, shylbyrmen shuralap turyp ertteıdi. Sonan soń, eki jaq úzeńgini bir-birine qosaqtap baılaıdy. Shabandoz shý asaýǵa mingen kezde týlaı jóneledi. Úıretýshi adýyn arpalysta qybyn taýyp, qulap qalmaýdyń amalyn jasaıdy, eki aıaǵyn asaýdyń qoltyǵyna tyǵyp, taqymyn qysyp, erdiń qasynan ustap bekem otyrady. Shamasy kelse kelesi qolymen asaýdyń basy men shabyna aýyrtpaıtyndaı etip qamshy salyp, asaýdyń qımylyn órshitip, dymyn qurtady. Asaý alysqa shaýyp, dymy quryp sharshaǵan soń, bastapqy aryny basylyp qalady. Osydan keıin jylqy maly miniske, jegin quraldaryna jegýge, júk artýǵa birtindep kóndige beredi. Asaý úıretý bir jaǵynan er jigitke de syn.
ATQA MINGESÝ – bir atqa eki adamnyń (keıde úsh bala) biriniń artyna biri qosarlana minýi. Iaǵnı eki adamnyń biri erge, ekinshisi attyń saýyryna jaıdaq minedi. Mingesý tásili kóbinese jaýgershilik, kósh kezinde jáne t.b. qysyltaıań jaǵdaıda attyń jetispeýine baılanysty qoldanyldy. Alysyraq jolda er artyna mingesken adam astyna kópshik, týlaq nemese tósenish salady. Mingesken kezde úzeńgige aıaǵyn salyp nemese qarǵyp ta mine beredi. Alys jolda mingesetin attyń beldiligi men qondylyǵy eskeriledi.
Bireýdiń artyna mingesý dástúrli ortada keleńsiz jaǵdaı retinde sanaldy. Sondyqtan múmkindiginshe bedelge nuqsan keledi dep atqa mingespeýge tyrysty. At ústindegi adamnyń aldyna taǵy bir adamnyń mingesýin aldyǵa alý dep ataıdy. Bulaı kóbinese jas balalardy alyp júrgen. Atqa mingen adamnyń aldyna nemese artynda adamdy kóldeneń salyp alyp júrýdi óńgerý dep ataıdy. Bul ádette jaýgershilik zamanynda tutqynǵa túsken nemese qylmysker adamdy alyp júrý úshin qoldanylǵan tásil.
AT ARQANDAÝ – minis atyn tań atqansha jaıylýyna múmkindik beretin shaǵyn aýmaqqa qaǵylǵan qazyqqa arqan taǵyp bekitý tásili. Ol úshin aýyldan alys emes sýǵa jaqyn, shóbi bitik, kókmaısa jer tańdalady. Ury-qarydan saqtaný maqsatynda ondaı jer júrginshi jolynan aýlaq, kózden tasa, qaltarys aýmaqta bolýy tıis. At arqandaıtyn jerdi basqa maldan qorıdy. At arqandaýdy, sondaı-aq saıaq júretin nemese bóten úıirden ákelgen atty jersindirý úshin de qoldanady. At arqandaý úshin qazyqtyń aınalsoǵyna arqannyń bir ushyn bekitip, ekinshi ushyn attyń basyna kıilgen noqtaǵa baılaıdy nemese aldyńǵy eki aıaǵyn tusaıdy. Keıde attyń aldyńǵy bir aıaǵyn ǵana baılap qoıady.
AT ARQAN JER – halyqtyq ólshem. Radıýsy shamamen at arqannan eki ese uzyn aýmaqtyń mólsherin bildiretin birlik. Ol orta eseppen dıametri 40-50 adym sheńberdiń mólsherin bildiredi. Ádette birneshe atty bir-birine jaqyn arqandaý úrdiske aınalǵandyqtan at arqandyqqa aýmaǵy edáýir úlken, oty bitik jer tańdalynady. Attar birine-biri jetpeıtindeı mólsherde arqandalady.
AT SÝYTÝ – minis atyn durys paıdalaný erejeleriniń biri. Onyń máni – uzaq joldan, ministen (sondaı-aq júk tasýdan, arba tartýdan) soń býsanyp turǵan attyń demin aldyryp, terin bastyrý. Eger sýyq maýsym bolsa, býsanyp kelgen atty qoraǵa kirgizip, tizginmen qańtaryp (jem, sýǵa jolatpas úshin), aıyl-tartpasyn bosatyp, jabýlap nemese erin alyp, toqymyn sol kúıinde qaldyryp, tartpamen bostaý tartady. Ábden teri keýip, entigin basqan soń er-toqymyn alyp otqa qoıady. Eger atty osyndaı kútimge almaı sýytýy durys bolmasa, ıaǵnı júrip kele salysymen birden er-toqymy alynsa, at arqasyn jel kóterip, onyń saldary jaýyr órshýge alyp keledi. Jáne attyń demi basylmaı birden sý ishkizý nemese ottatý túrli aýrýlardy qozdyrýy múmkin.
JASYǴYN JIBITÝ – jylqy túligin kútip-baǵýda qoldanylatyn amal. Dalanyń qatqyl qysynan aryqtap shyqqan jylqynyń «jasyǵyn jibitý» úshin jańa kóktegen qyzǵaldaq, rań otyna jaıady. Sonda mal kóbeksip, tez áldenedi.
JAŃBYRLYQ
AT BAILAR – káde túri. Kúıeý jigit qalyńdyǵynyń aýylyna tuńǵysh barǵanda oryndalatyn rásim. Júırik nemese jorǵa at minip, serikterimen qyzdyń aýylyna jaqyndap kelgen kúıeý aýylǵa jarty shaqyrym qalǵanda atynan túsip, ony joldastarymen aýylǵa qaraı jetektetip jiberedi de, ózi sol jerde qalady. Joldastary aýylǵa kúıeý jigittiń kelgenin habarlap, atyn qalyńdyqtyń týǵan ápkesine ne jaqyn týystarynyń birine beredi. Attyń tizginin ustaǵan adam mindetti túrde qyz bolý kerek jáne ol kúıeý jigitten at baılar kádesin talap etedi. Kúıeý jigit ekinshi ret kelgende onyń kıiz úıi aýylǵa jaqyn tigiledi jáne «shatyr baıǵazy» kádesi alynady. At baılar kádesi retinde mata nemese jaǵaly kıim berilýi múmkin. Bul káde Ońtústik Qazaqstanda «kópshik qystyrar» dep te atalady. Budan soń, aýyl áıelderi, qyzdary men jigitteri kúıeýdi qarsy alýǵa shyǵady. Qalyńdyqtyń ózi, ákesi men sheshesi aýylda qalady.
JELQÝYQ – júgen-quryq tımeı, minis kórmegenine biraz bolǵan asaý jylqynyń ataýy. Mundaı attar joryq kezinde asa tózimdi bolyp keletindigine baılanysty keıbir jaǵdaıda miniske paıdalanbaı erkin qoıa beredi. At bapkerleri men synshylar jaqsy at bolatyn qulyn-taıdy erterek tanyp, tek dónen shyǵaryp baryp úıretse jaýǵa miner myqty at bolady dep eseptegen. Sondaı-aq kókke ábden toıyp, junttaı bolǵan, shıryǵyp, jarap, jeligip turǵan barlyq jylqy ataýlyǵa da jelqýyq uǵymyn (jelqýyq baıtal, jelqýyq aıǵyr, t.b.) qoldana beredi.
JAŃBYRLYQ – jylqynyń saýyryndaǵy oıystaý jeri, sýaǵary. Jańbyrlyq maldyń bitimi men symbatyn, dene bólikteri men súıek bitisin, bulshyq etiniń az-kóptigin (oıazdyǵy men tolysýy) kórsetedi. Aryp tıtyqtaǵan jylqynyń san etiniń saılyǵy men saýyryndaǵy jańbyrlyǵy «qazylyp», ıaǵnı oıazdalyp, oıys bolyp kórinedi. Al qońdanǵanda (semirgende) jańbyrlyǵy oıys bolmaı, tegistele bastaıdy. Sondyqtan qońdanǵan jylqy týraly at jańbyrlyǵyn japty, jańbyrlyǵy jabyq dep aıtady.
JELIS – aıańnan jyldam, shabystan baıaý at júrisiniń bir túri. Jelistiń bóken jelis, sary jelis, jorǵa jelis, búlkek jelis degen túrleri bar. Shapqanda at tez sharshaıtyndyqtan alys jolda atty únemi jeldirtýmen júris óndiredi.
ATBAILAR – dástúrli ortada qyz bala degen uǵymnyń tuspaldap ataýy. «Ákeniń at baılary – qyz balasy, shyraq jaǵary – uly» deıdi halyq mátelinde.
AT BASYNDAI ALTYN − dástúrli ólshem ataýy. Metaforalyq obrazdyq teńeý. Óte úlken, kólemdi, qymbat zattyń mólsherin beıneleıdi.
AT KEKILINE (QUIRYǴYNA) ÚKI TAǴÝ – baıyrǵy magııalyq túsinikten týyndaǵan saqtandyrý úshin jasalatyn shara. Qazaqtar qalyń kópshilik jınalǵan oryndarǵa barǵan kezde attaryn úkimen sándeıdi. Úkiniń bir shoq mamyq aralasqan qaýyrsynynyń keıbir taldaryna boıaý jaǵyp ásemdep, qaýyrsynnyń qaraqusynan shoqtap jip baılap, ony attyń kekiline baılaıdy. Úkini kóbinese báıgege qosylatyn júırik, jorǵa attarǵa, ıaǵnı symbatty, músindi, júrisi erekshe attarǵa kóz ben tildiń suǵy tımesin degen nıetpen baılaıdy. Uzatylǵan qyz, qaıyn jurtyna barǵan kúıeý, jas kelin mingen attardyń kekiline úki baılaý magııalyq saqtandyrý fýnkııasyn atqarýmen birge, at mingen adamnyń da osy sharaǵa tikeleı qatysy bar ekendigin aıǵaqtaıtyn belgi ispettes.
AT KEKILIN KESÝ – qazaqy ortadaǵy ádettik quqyqtyq qatynasty retteıtin ǵuryptyq máni bar úrdistiń ataýy. Adamaralyq, tipti rýaralyq qatynastar múldem úzildi degendi bildiretin ǵuryptyq shara. Bundaı qubylysqa birden-bir sebepker adam ólimi boldy. Qunyker (kisi óltirýshi) jaq pen qun talap etýshi (kisisi ólgen) jaqtyń eshbir bitimge, toqtamǵa kele almasa, taraptar eki aralaryna uzyn ala arqan tastap, bir shetke ólgen jigittiń mingen atyn álemishtep, tuldap ákelip baılaıdy. Eger qun talap etýshi jaq qunykerdiń tólegen qunyna kelise almasa, at kekilin kesý arqyly «janǵa – jan, qanǵa – qan» degen kek alýǵa kóshkendigi týraly belgi beredi. Ol úshin kekili kesilgen attyń sholaq kekilin shoqtap, túbinen býyp tastaıdy. At kekilin kesýdiń taǵy bir túri – aǵaıyn-týys, quda-jegjat, dos-jaran arasynda «betke salyq, súıekke tańba» tússe nemese bir birine «keshpes jamandyq» jasasa, kinálaýshy – ýáji oryndy jaq qarsy jaqtyń ishindegi aıypkerdiń minip júrgen atynyń kekilin kesip áketedi.
AT QUIRYǴYN KESISÝ / ÚZÝ – jaqyn syılastyq, dostyq, keıbir jaǵdaıda, tipti týysqandyq qatynastaǵy adamdardyń arasyndaǵy baılanystyń erekshe sebeptermen múldem úzilgendigin bildiretin uǵym. At quıryǵyn kesisýdiń «at kekilin kesý» dep atalatyn úrdisten aıyrmashylyǵy – munda bir-birin aıypqa jyǵý nemese qun daýlaý maqsaty qoıylmaıdy. Óıtkeni at quıryǵyn kesisýge sebepker faktorlar kóbinese, moraldyq-etıkalyq sıpatta bolyp keledi. Qarsy taraptar aýyldyń, keıbir jaǵdaıda, búkil rý-qaýymnyń ıgi jaqsylarynyń aldynda óziniń ýájin aıtady. Iaǵnı aradaǵy bitispes daýǵa aınalǵan renishtiń naqty sebepteri aıǵaqtalynady. Biraq ol sebepterdiń moraldyq-etıkalyq saldary aýyrlyǵyn basa kórsetýge tyrysady. Aıyptaýdyń túpki máni – aıyptalýshynyń ata-baba jolynyń prınıpteri men normalarynan múldem aýytqyǵandyǵyn dáleldeý. Ýáji oryndy adam ózin jábirledi dep tapsa, ol otbasymen basqa jaqqa kóship ketedi. Tipti osyndaıda basqa rýǵa kirme bolyp sińip ketetin jaǵdaılar da ushyrasty. Taraptardyń bir-birinen irgesin múldem aýlaqqa salý úrdisin at quıryǵyn kesisý dep ataıdy. Osyndaı jaıtqa baılanysty ara aǵaıyn ortaǵa aralasyp, qarsy jaqtardy bitistirýge, tatýlastyrýǵa tyrysady. Derekterge qaraǵanda, ara aǵaıynnyń kóp kúsh salýynyń nátıjesinde arazdasqandardyń basym kópshiligi ózara til tabysyp, tatýlasyp otyrǵan.
AT QUIRYǴYNA TAŃÝ (BAILAÝ) TAǴÝ – baıyrǵy dástúrli quqyqtyq jazanyń eń aýyr túri, aýyr qylmys jasaǵan aıypty dep tanylǵan adamdy at quıryǵyna baılap óltirý. Erterekte mundaı jazaǵa dástúrli ortada qaýymnyń (rý, áýlet, ata) abyroıyna nuqsan keltirgen, dástúrli qatynas normalaryna jat, óreskel áreketke barǵan aıypkerler kesildi. Mundaı jaza bıler sotynyń sheshimimen júzege asty. Iaǵnı at quıryǵyna baılap óltirýge buıyrylǵan. Osy jazaǵa sáıkes qylmyskerdiń aıaq-qoly asaý attyń quıryǵyna baılandy. Jaza meılinshe aýyr bolǵanymen, ata-baba jolynyń ilkimdi prınıpteri men normalaryn saqtaýdyń ádettik quqyqtyq tıimdi tásilderdiń biri boldy.
«Jasyńnan maldy baǵa bil…»
Al, aq tilek, aq tilek,
Atqa toqym sal bilek.
Atqa da jaqsy shaba bil,
Jasyńnan maldy baǵa bil.
Ónege, óner taba bil,
Aımaǵyńa jaǵa bil.
Atqa mindiń, aq jol bolsyn.
Asqar-asqar taýdan ót,
Aǵyny qatty sýdan ót.
It tumsyǵy batpaıtyn,
Irgesi bıik nýdan ót.
Aıdyn-shalqar kólden ót,
Jeti yqylym elden ót.
Qus qanatyn taldyrǵan,
Qý meken shólden ót!
Jolsyz jerde jol basta,
Jaýgerlik bolsa qol basta.
Sáıgúligiń saı bolsyn,
Tilegim osy áý basta
Ámın, Allahakbar!
Jortar attyń toǵy ıgi
At erindi keler, er muryndy keler.
***
Jalǵyz shapqan at júırik.
***
Tulpardyń óz tuıaǵy ózine dári.
***
Soqyr atqa, qotyr at úıir.
***
Tulpardyń izi bitpeıdi, tuıaǵy ketpeıdi.
***
Azynaǵan aıǵyrdyń úıirin kór.
Menmensingen jigittiń úıin kór.
***
Bıe kóp bolsa, qulyn kóp.
***
Júırik toqtyǵyn bildirmes,
Jomart joqtyǵyn bildirmes.
***
Jortar attyń toǵy ıgi.
***
Kári boz qartaıǵanda jorǵa shyǵarady.
***
Syryn bilmegen attyń syrtynan júrme.
***
Atyń jaqsy bolsa, bul dúnıeniń pyraǵy,
Qatynyń jaqsy bolsa, bul dúnıeniń shyraǵy.
***
Aryq atqa qamshy jaý, jyrtyq úıge tamshy jaý.
***
Jaqsy at aldynan súrinbeı, artynan súrinedi.
***
Atyńdy júrip turǵanda qamshyla.
***
Jaqsy aıǵyrdyń úıirin at jaqtaıdy.
***
Atpen oınaǵan taıdyń
arqasy keter.
***
Tulpardyń ottaýy bir bolsa da, jýsaýy basqa.
***
Enesi tepken qulynnyń eti aýyrmas.
***
Kóbeń minis kótermeıdi, mástek júris kótermeıdi.
***
Jaqsy attyń tisin ashpa, jaqsy kisiniń jasyn surama.
***
Jaman da bolsa jylqy jasyǵy.
***
Aıǵyrdy neden salsań, atty sonan minersiń.
***
Jylqyly elde jaý kóp, jataq elde daý kóp.
***
Jylqy maldyń patshasy, túıe maldyń qasqasy.
Siz bilesiz be?
YRYMDAR MEN TYIYMDAR
– At ústinde úzeńgige shirenip otyrýǵa bolmaıdy, at aıaq asty úrikse jyǵylýy múmkin;
– Úzeńgige aıaqty ótkizýge bolmaıdy, jyǵylsa atqa súıretilip ketýi
múmkin;
– Atty úıdiń beldeýinen nemese esiktiń tutqasynan baılamaıdy, sebebi úrkip ketse úıdi qıratýy múmkin;
– Baılaýly turǵan at quıryǵyn kóterip túsirse, alys jolǵa shyǵýdyń belgisi dep sanalǵan;
– Baılaýly attar bir-birimen qasysyp tursa, sapardyń sátti bolǵany;
– Jylqyny bógde bireýge satqanda, noqta, shylbyryn, júgenimen berýge tyıym salady jáne de ony ózi alyp qalady, sebebi yryzdyq birge ketedi dep senedi;
– Attyń basynan sabamaıdy, attyń susy men kúshi basynda bolady;
– Asqa soıylǵan attyń basyn bıik jartasqa qoıady
"Ana tili" gazeti.
