"Talaq" degen jalǧyz sözdı aityp,äielımen ajyrasyp jatqandar elımızde az emes. Qorqynyştysy sol,kün ötken saiyn ondailardyŋ qatary ūlǧaiuda.İmamdar men dıntanuşylardyŋ būl jaǧdaidyŋ aldyn alu qajettıgın aityp, dabyl qaǧuy beker emes.
- Bızdıŋ qoǧamdaǧy ekı äiel, köp äiel aluǧa degen közqaras jaily ne aitar edıŋız?
— Kezınde Qazaqstanda ekı äiel aludy zaŋdastyru turaly mäsele köterılgenı belgılı, bıraq köpşılık qoldamady
Degenmen bügıngı künı zaŋsyz-aq özderın dın ūstanatyn azamattar qataryna jatqyzatyndar arasynda köp äiel aluşylyq jiı kezdesedı. Olar būǧan islamnyŋ rūqsat etetının alǧa tartyp otyr. Dei tūrǧanmen, soŋǧy uaqytta dıni ortada äielder arasynda küieuınen «talaqsyŋ» degen bır-aq auyz söz estıp, taǧdyry tälkekke ūşyrap jatqandar köbeiude. Köbıne bır ssenarii: dındar äiel dındar küieuge şyqqysy keledı, tanysady, azamattyǧyna senım artady. Ol bolsa bıraz uaqyttan soŋ talaq aitady. Äiel köp ötpei, däl sondai ekınşı bır jıgıtke tūrmysqa şyǧady. Ol jıgıt alǧaşqy küieuınıŋ tanysy boluy da mümkın. Bıraq būl jıgıt te ystyq- suyǧy basylǧan soŋ tez ainidy. Äiel aldyŋǧynyŋ kebın qūşyp, basqa erkekpen nekelesedı. Däl osylai bes jylda toǧyz adammen nekelesken äieldıŋ Qazaqstanda kezdesuı rasynda būl soraqy ıstıŋ el bolaşaǧyna qater töndırıp tūrǧanyn aŋdatady. İmamdar da, dıntanuşylar da būl jaǧdaidyŋ aldyn alu kerektıgın aityp dabyl qaǧuda.
Būl mäselenı retteu maqsatynda Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy meşıtte neke qidyratyndarǧa äieldıŋ ata-anasynyŋ rūqsaty boluyn talap ettı. AHAJ bölımınıŋ neke kuälıgınsız meşıtte neke qiiuǧa bolmaitynyn da jariialady. Dei tūrǧanmen, būl şaralardyŋ osy keleŋsızdıktı qanşalyqty toqtatatynyn uaqyt körsetpek.
Al däl qazırgı jaǧdaida talaq aityp, tez üilenıp, ajyrasu ürdısınıŋ terıs baǧyttaǧy dıni ortada örşıp tūrǧany mälım. Būl jaǧdai bırneşe küieumen ajyrasyp, bırneşe balamen jesır qalyp, köz jasyn köldetıp, jaǧdaiynyŋ müşkıl ekenın meşıt imamyna aityp, kömek sūrap kelgen äielderdıŋ taǧdyry arqyly anyq bılınude.
- Endeşe, kınä kımde? Dınde me, dındarda ma?
— Ärine, būl tūsta bar kınänı dınge audaru orynsyz. Nege deseŋız, İslam dını adamnyŋ jalpy tabiǧatymen sanasady. Ärı dın ükımınde köp sebepter men hikmetter közdeledı. Köp äiel aluşylyqqa alǧaş jol aşqan da islam dını emes. İslam qaita er kısılerge alatyn äieldıŋ sanyn şektep, törtke tüsırgen. Odan būryn er kısıler jiyrma-otyz äiel alsa da, erıktı bolǧandyǧy tarihtan belgılı.
Dese de, İslam adamnyŋ ömırde kezdesetın ärtürlı jaǧdailaryn esepke alǧan. Mäselen, alǧaşqy äielı bedeu bolyp şyǧuy mümkın, belsızdık degen sekıldı taǧy basqa sebepter bar. Tıptı eş sebep bolmasa da, tört äiel aluǧa er kısıge rūqsat beredı. Būl jerde rūqsat sözıne erekşe män bergen jön. Qazırgı dın jolyndaǧy azamattar osy rūqsatty özderıne mındettı paryzdai körıp, ärı özgelerge de däl solai nasihattau arqyly osyǧan ūiytuda. İslam dını mümkın bolsa bır äielmen baqyt tabuǧa keŋes beredı. Al özge äielderge tek rūqsat şeŋberınde mümkındık bergen. Ol qasiettı Qūran aiatynda aşyq körsetılgen.
- Qazırgı qauıp nede dep oilaisyz?
— Qazırgı dıni ortalardaǧy uaǧyzdardyŋ bırsypyrasy jihadty qolǧa qaru alyp, käpırlermen soǧysu dep tüsındıru jäne osy köp äiel aluşylyqqa qyzyqtyryp şaqyrumen de qauıptı deuge bolady. Öitkenı köp äiel aluǧa qyzyqtyrǧanmen, onyŋ ar jaǧynda būnyŋ qanşalyqty jauapkerşılık ekenı jetkılıktı tüsındırılmeude. Dındar azamattar Qūran talabyn (öz tüsınıkterınşe) oryndadyq nemese mūsylmandar sany köp boluy kerek degen tüsınıkterdı öz ısterıne aqtau retınde qabyldaǧanmen, dınnıŋ basqa da bırqatar talaptaryn aiaqasty etude.
Mäselen, özıne ömırlık senım artqan äieldıŋ ümıtın aqtamaidy. Özıne Allanyŋ amanat etkenın esepke almauda.Äiel kısıge tırek bolyp, qamqorlyq jasaudyŋ ornyna ömırıne nemqūraily qarap, taǧdyryn tälkek etude. Näpsıge qūl bolyp, balalarynyŋ jetım qaluyna köz jūma qarauda. Kısı aqysyn, qūda- qūdaǧi, tuǧan- tuystardyŋ tatulyǧy būzylatynyn elemeude. İslamnyŋ neke degen qasiettı ūǧymynyŋ qadırın ketırude.
Mūsylmanǧa tän sabyrly mınez tanyta almauda. Ony jaman jürıske itermeleude. Taǧdyrdyŋ qiyndyqtaryna moiynsūnbauda. Talaqqa sebep bolatyndai jaǧdai oryn almasa da, tūrmystaǧy ūsaq-tüiek jaǧdailardy sebep etu arqyly basqa äiel aluǧa asyǧumen islami tüsınıkterınıŋ öresın baiqatuda. Ärı qazaq erekşe qadırleitın "aq neke", "Qūdai qosqan qosaǧym", "Qūdai aiyrmasa, adam aiyrmasyn", "Bır jastyqta qartaiu" degen sekıldı kielı tüsınıkterge köŋıl bölmeude.
- Sonda bızdıŋ sal-dästürımız, ädet-ǧūryptarymyzǧa qarsy şyqqandyq pa?
— İslam ajyrasuǧa rūqsat bergen. Degenmen "Talaq – Alla taǧala jek köre otyryp rūqsat etken ıs" degen qaǧidatty belgılep, onyŋ talaptaryn auyrlatqan. İslam boiynşa erlı-zaiyptylarda ajyrasu myna jaǧdailarmen bailanysty: bırınşıden, auru nemese üzır jaǧdaiy. Iаǧni üilengenge deiın ne keiınnen paida bolǧan, bırge ömır sürudı qatty qiyndatqan qandai da bır üzır ne auru sebeptı äieldıŋ ajyrasuǧa qūqy bar.
Ekınşıden, küieuı asyrai almaǧanda. Äieldıŋ ışıp jeu, kiınu jäne basqa da şyǧyndary küieuıne tän. Küieuınıŋ jaǧdaiy bola tūra jūbaiyna köŋıl bölmese, ony aş, naşar jaǧdaida qaldyratyn bolsa, äiel aldymen küieuınen näpaqa aluǧa tyrysady. Ol mümkın bolmaǧan jaǧdaida ajyrasuǧa qūqyly bolady. Küieuı kedei bolsa, äielı oǧan opa tanytyp, odan ajyramaǧany dūrys.
Üşınşıden, küieuı üiın tastap ketse nemese joǧalyp ketse. Küieuınıŋ üidı tastap ketuı nemese tırı ne ölı ekenı jaiynda eş habar bolmaǧan kezde tört jyl kütıp, sodan keiın äiel ajyrasudy talap ete alady. İslam ǧalymdary küieuı türmege tüsıp ne jau qolyna tūtqynǧa tüsu jaǧdaiyna qarai türlı közqaras bıldırgen.
Sondai-aq, bırge tūra almaǧanda ne äielıne qatty jäbır körsetkende jäne zinaǧa barǧan jaǧdaida ajyrasady. Al "Küieuınen orynsyz ajyrasudy talap etetın äielder jūmaqtyŋ isın sezbeidı" degen hadister erlı-zaiyptylarǧa ajyrasuǧa syltau ızdemeu kerektıgın bıldırude.
Talaq — äzıl kötermeitın mäsele. Äzıldep talaq aituǧa bolmaidy. Şariǧat boiynşa äielın üş ret talaq etken er adam jūbaiymen qaita qosyla almaidy. Qaita üilenu üşın äiel basqa bır erkekpen tūrmys qūryp, odan talaqpen ajyrap, etekkır merzımınıŋ bıtuın kütuı tiıs. Mıne, sonda ǧana bırınşı küieuı ol äieldı jaŋa mährmen jaŋa neke arqyly özıne ala alady.
Al bügıngı küngı keibır terıs dıni aǧym ökılderınıŋ nekege tym jauapsyz qarauy, köp äiel aluşylyq islamda bar degendı jeleu etuı, jiı talaq aituy būl rasynda halyqtyŋ sol adamdarǧa degen renışın tudyruda. Ainalyp kelgende, ol dınge degen salqyn közqaras tudyryp otyr.
Az uaqyttyŋ ışınde bırneşe er adammen nekelesken äiel qaisysynan bala kötergenın de bıle almaityn jaǧdailar bar. Būnyŋ islamǧa deiıngı jahiliia kezınen qandai aiyrmaşylyǧy bar? İslam äiel zatyna degen qūrmet pen qamqorlyqty joǧary qoiady. Neke — ol Allanyŋ aldynda uäde bere otyryp, jauapkerşılık arqalau.
Hişam ibn Mūǧiraūldary Fatimanyŋ üstıne hazıret Alige (r.a.) Äbu Jahildıŋ qyzyn nekeleuge rūqsat sūraǧanda, Ardaqty Mūhammed paiǧambar (s.a.u.) "Fatima — menıŋ bır bölşegım. Kım Fatimany renjıtse, menı renjıtkenı" dep būǧan rūqsat bermegen.
Al tūrmysta kelıspeuşılıkterdıŋ kezdesuı o bastan qalypty jaǧdai. Qazaq halqy "Üi bolǧan soŋ ydys-aiaq syldyrlamai tūrmaidy" dep būǧan keŋ tüsınıstıkpen qaraǧan. Būndai keleŋsızdıktı mūsylman adam sabyr jäne keşırım arqyly jeŋuı tiıs.
Qūrannyŋ "Äielderıŋmen jaqsy qarym-qatynasta bolyŋdar. Eger olardy jek köretın bolsaŋdar, (ūmytpaŋdar) Alla sender ūnatpaǧan närsege köp jaqsylyq jazǧan boluy da mümkın" (Nisa süresı 19-aiat), Hadistegı "Sızderdıŋ eŋ qaiyrlylaryŋyz — jūbaiyna jaqsy qaraǧandaryŋyz" degen mazmūndy sözder erlı-zaiyptylardy bır-bırıne tüsınıstıkpen qarap, syilastyqpen, keşırımmen ömır süruge şaqyrady.
Otbasynda şaŋyraqty er men äieldıŋ syilastyǧy ǧana ūstap tūrady. Sol sebeptı erlı- zaiyptylar bır-bırımen tıl tabysyp, jarasymdy tırşılık etuı kerek. "Ekı jaqsy qosylsa, bırın bırı qimaidy, ekı jaman qosylsa, bır tösekke syimaidy" dep ata- babalarymyz beker aitpaǧan.
Äl-Farabi atyndaǧy
QazŪU dıntanu jäne mädeniettanu kafedrasynyŋ aǧa oqytuşysy,
PhD doktory Qūdaiberdı BAǦAŞAR.
Derekköz: Sputniknews.kz
