Menı ünemı mazalaityn bır sūraq – «Qazırgı jastar öz tılın qūrmettei me?». Qūrmetteidı dep aitaiyn deseŋ, özge tılde söilep jürgender de bar. Bärı emes, ärine. Olardyŋ arasynda tuǧan tılın ardaqtaityn, öz tılın eŋ bırınşı orynǧa qoiatyn patriot jastar köp dep bılemın. Jäne ol solai boluy zaŋdylyq.
Qūrbylarymyzdyŋ arasynda tılımızdıŋ qasietın äŋgıme arqauyna ainaldyratyn kezımız bolady. Qazaq tılınıŋ bäsekege qabılettılıgı turaly söz qozǧaimyz. Menıŋ oiymşa, ūlttyŋ ūlttyq erekşelıgı – tılınde. Osyny öskeleŋ ūrpaq sezınse eken.
Şyntuaityna kelgende, tılı men dılı, täuelsızdıgı men egemendıgı üşın bolǧan kürester küresterdıŋ ūlysy ekendıgın bız öz ata-baba tarihymyzdan da tolyq bıle alamyz. Tarihta talai jankeştı jaugerşılık zamandy basymyzdan ötkersek te ana tılımız üşın bolǧan küres, bostandyǧymyz ben egemendıgımız üşın bolǧan küresterden eş kem emes.
Qazaq tılı – ūltymyzdyŋ ūly tılı. Osy qasterlı de qasiettı tılımızdıŋ tarihi tereŋde ekenın bıluımız kerek. Sonau HV ǧasyrdyŋ ortasynda şaibaniler äuletınen bölınıp şyǧyp öz memlekettılıgın qūrǧan Jänıbek pen Kerei sūltandar tuyn tıkken Qazaq handyǧy kezınde ana tılımız öz tūǧyrynda tūrdy. Sonymen qatar Altaidan Atyrauǧa deiıngı ūlan-ǧaiyr atyrapty meken etken köşpendı halyqtyŋ ortaq tılı de – qazaq tılı boldy.
Ata-babalarymyz ana tılınıŋ qadır-qasietın ūlttyŋ ruhyna, qazyna bailyǧyna balady. Sebebı tıl – halyqtyŋ jany, sänı, tūtastai keskın-kelbetı, ūlttyq bolmysy. Adamdy mūratqa jetkızetın – ana tılı men ata dästürı bolsa, bızdıŋ osyndai halyqtyq qasiettı mūramyz bar ekenın maqtan tūtaiyq.
Sonau qazaq-joŋǧar soǧysy kezınde qapylysta qolǧa tüsken ūly hanymyz Abylaidy joŋǧarlardan Būqar jyrau ūryssyz, janjalsyz osy tılımızdıŋ qūdırettı şeşendıgı men kemeŋgerlıgı arqyly bosatyp alǧan. Araǧa san ǧasyr salyp, qyzyl imperiia kezeŋınde de ana tılımızdı tūnşyqtyru saiasaty jürgızıldı. Alaida osynau dalada erkın ömır sürıp, ana sütımen ösıp, ana tılımen tärbie alǧan ūltymyzdyŋ jıgerın jasyta alǧan emes. Künı keşegı Alaş qairatkerlerı tıl üşın namystyŋ tuyn tıktı. Ärine, mūndai mäselelerdı aǧa ūrpaq ökılderı bılgenımen, keiıngı jastar bıle bermeuı de mümkın. Solarǧa oi salu maqsatynda qolǧa qalam alǧan edık. Sebebı keibır jastar şet tılderge köbırek büirekterı būratyn siiaqty. Şet tılın de bılgen jön, alaida öz tılıŋdı bärınen de jaqsy bıluıŋ kerek emes pe?
Qazaq tılı – Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık tılı. Ǧylymi derekterge süiensek, qazaq tılı – älemdegı alty myŋǧa juyq tılderdıŋ ışındegı qoldanu örısı jaǧynan jetpısınşı, al tıl bailyǧy men körkemdıgı, oralymdyǧy jaǧynan alǧaşqy ondyqtyŋ qataryndaǧy tılge jatady. Sondai-aq ol düniejüzındegı auyzşa jäne jazbaşa tıl mädenietı qalyptasqan alty jüz tıldıŋ jäne memlekettık märtebege ie ekı jüz tıldıŋ qatarynda tūr. Qazaqstanda tūratyn jüzden asa ūlystar men ūlt ökılderı Qazaqstannyŋ halqyn, sonyŋ ışınde qazaq halqynyŋ tūrmysyn, ädebietın, ädet-ǧūrpyn, mädenietın, tılın bıluı mındettı. Tılge degen qūrmet – halyqqa degen qūrmet osyndai bolsa kerek.
Bügıngı qazaq tılınıŋ taǧdyry men bolaşaǧy Elbasyn az tolǧandyryp jürgen joq. Sondyqtan da bolar Elbasynyŋ «Qazaqstannyŋ bolaşaǧy – qazaq tılınde», «Ana tılı – bärımızdıŋ anamyz, öitkenı ol – ūltymyzdyŋ anasy» degen sözı bar. Elbasy joldauynda aitylǧan «Bız barşa qazaqstandyqtardy bırıktıruşı basty faktorlardyŋ bırı – elımızdıŋ memlekettık tılın, barlyq qazaqtardyŋ ana tılın odan ärı damytuǧa bar küş-jıgerımızdı jūmsauymyz kerek» degen uäjınde qazaq tılınıŋ Qazaqstan halyqtarynyŋ basyn bırıktıruşı ūiytqy boluyn közdep otyr.Sebebı tılden asqan bailyq joq. Ton-torqa, mal-mülık, altyn-kümıs bailyǧy tüpkılıktı emes. Künderdıŋ künınde sarqylady, tozady. Halyqpen bırge mäŋgı jasaityn onyŋ tıl bailyǧy ekenın ūmytpaiyq!
Qoryta kelgende, memlekettık tıldı ǧylym men tehnikanyŋ türlı salasyna engızıp, sapasyn arttyru – uaqyt talaby. Al uaqyt talabyn oryndau – barşamyzǧa ortaq paryz, atqaruǧa tıiıstı mındetımız boluy kerek.
Jazira ŞYNDAULET, Almaty oblysy
