Qazybek bi babamyzdyŋ tuǧanyna – 350 jyl toluyna orai «Qazdauysty Qazybek bi jolymen: babalarǧa taǧzym!» atty halyqaralyq avtokeruen jolǧa şyqqany mūqym elge belgılı. Avtokeruennıŋ maqsaty – Qazdauysty Qazybek bidıŋ ruhyna taǧzym etu, sapar kezınde qala jäne eldı mekenderde mädeni ıs-şaralardy ūiymdastyru, bidıŋ ömırı men memlekettık saiasi qyzmetın halyq arasynda keŋınen nasihattau. Avtokeruen Egındıbūlaq selosy – Qarqaraly qalasy – Botaqara kentı – Qaraǧandy qalasy – Atasu kentı– Jezqazǧan qalasy – Sätbaev qalasy – Ūlytau audany – Qyzylorda qalasy – Arystan Bab kesenesı – Türkıstan qalasy–Taşkent qalasy– Nauai qalasy– Şymkent qalasy – Taraz qalasy – Balqaş qalasy – Aqtoǧai audany – Aqsu-Aiuly kentı – Qaraǧandy qalasynda aiaqtalady. Avtokeruen qūramyna: tanymal öner jäne qoǧam qairatkerlerı, Qazdauysty Qazybek bidıŋ ūrpaǧy, tarihşylar, jas aqyndar, jurnalister, dästürlı änşıler, küişıler engen. Barlyǧy 28 adam bar.
Osy jerde oilanyp qalasyŋ. Keruendegı otyz şaqty adamnyŋ alaulatyp, jalaulatyp baba qorymdaryna, kesenelerıne, eskertkışterınıŋ aldyna baryp, ziiarat etıp, azǧantai jūrtty jinap alyp, miting jasaǧanyn aqparat közderınen oqyp otyrmyz. Üş jüzdıŋ basyn qosqan Äiteke bi jäne Töle bilerdıŋ basynda ziiarat jasaǧan tılekterı qabyl bolsyn! Bıraq at töbelındei adamdardyŋ köne tarihi eskertkışın aralamas būryn poligonnan, jūmyssyzdyqtan zardap şekken toi iesı - Qazybek bi baba jūrtynda qalǧan qaraşaǧa qoldau körsetkenı dūrys edı. Keruen osy joldardy jürıp öttı deiık, odan halyqqa ne keldı?
Qazybek bidıŋ qara qyldy qaq jaryp aitqan şeşendık sözderın jūrt endı ǧana tanyp, bılıp otyrǧan joq. Üş jarym ǧasyr boiy babadan bügıngı ūrpaqqa jetıp otyrǧan bidıŋ ömırı men memlekettık saiasi qyzmetın el aralap, at töbelındei jinalǧan qauymǧa nasihattap jatyrmyz degenı aqylǧa qonymsyz. Qazırgı zamanda eldıŋ bärı sauatty.
Būl toida negızıgı nysanǧa – bi babanyŋ ata qonysyn alu kerek edı. Osynşama qyruar qarjyǧa Egındıbūlaq selosyna qoldau körsetu jaǧyn qarastyru kerek edı. Poligonnan zardap şekken dımkäs adamdar köp. Auruhanasyn jöndep, auyldarǧa baratyn joldardy qalpyna keltırıp, köptıŋ batasyna bölengenı dūrys bolatyn edı.
Egındıbūlaq maŋaiyndaǧy keibır auyldaǧy mektepter jabylyp qaldy. Sonyŋ bırı qoǧam qairatkerı Nyǧmet Nūrmaqovtyŋ tuǧan auylyndaǧy mektep. Būǧan deiın mektepte ūstaz bolyp, jan baǧyp jürgen ūstazdar jūmyssyz qaldy. Balalaryn amalsyz audan ortalyǧy bolmasa qaladaǧy tuǧan-tuystarynyŋ qolyna jıberıp otyrǧan ata-analar qamqorlyqqa zäru. Eldıŋ bärınıŋ qoly oqu grantyna jete bermeidı. Mekteptı jaqsyǧa bıtırse de grantqa ılıge almai, aqyly oquǧa tüsuge ata-anasynyŋ jaǧdaiy jetpei qalǧan qanşama jastar bar. 44 million teŋgenıŋ tym bolmasa, 10 millionyna baba topyraǧyndaǧy tūrmys jaǧdaiy şekteulı, mügedek jandardyŋ balasyn aqyly oqu ornyna tym bolmaǧanda bır jyl bolsa da oqytyp berse nūr üstıne nūr bolar edı. Bolamyn degen balanyŋ baǧy janar edı.
QAZDAUYSTY QAZYBEK Bİ: «SÖZDIŊ ATASY – BIRLIK, ANASY – ŞYNDYQ
«Ruhani jaŋǧyru» degenımız jabylyp qalyp, öşıp bara jatqan qazaqtyŋ üşem biınıŋ bırı - Qazybek bi atyndaǧy audandy qaita aşyp, tamyryna qan jügırtu. Osy joly bi baba ūrpaqtary Ükımetten ülken ümıt küttı. Memleket hatşysy G. Äbdıhalyqova halyq aldyna şyqqanda jergılıktı jūrt bır jaqsy habar jetkızedı dep qūlaqtaryn türgen. Būl mäsele jönınde tıs jarmaǧanda aldyŋǧy jaqta otyrǧan qariialar qūp-qu bolyp, taiaqtaryna süienıp otyryp qaldy. Söz söilegen qoǧam qairatkerı, deputattar da el tılegıne ün qospady. Tek, Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Kenjeǧali Myrjyqbai ǧana audan qaitadan aşylsa nūr üstıne nūr bolady degen ızgı nietın jetkızdı. Osy topyraqtyŋ tumasy Ǧaliia Mausymbaeva:
- Bərı öttı, bərı kettı, eldıŋ kütken ümıtı zor edı, bıraq köŋıl su sepkendei
Basyldy. Sebebı eşqandai özgerıs bolmady, tek kezınde köşıp ketken jan-jaqtaǧy aǧaiyn bır-bırın körıp qauyşty, tuǧan jer topyraǧyna aunap tarqasty. Şırkın, audan bolyp aşylsa qaityp keler edık degenderı de boldy...bıraq bərı taz qalpyna qala berdı. Bız siiaqty qarapaiym halyq kiız üilerdıŋ syrtynan jürıp qana qyzyqtadyq, ary qarai aitpasa da tüsınıktı ǧoi..., - deidı jüregı qan jylap. Şynynda da jergılıktı halyq özderı tıkken üide syrttan kelgen qonaqtarǧa et asyp, şai qūiudan bosamady. Auyldastarymnyŋ amandyǧyn bıleiın dep tuǧan auylym Nyǧmet Nūrmaqov atyndaǧy auyl tıkken kiız üige bas sūqqanmyn. Kiız üidıŋ syrtynda erler jaǧy aǧaş būtalap, äielder qazannyŋ janynda küibıŋdep jür. Menı körıp quanyp, «Alysqa ūzama, qazır S.Seifullin atyndaǧy qazaq drama teatrynyŋ ärtısterı osy jerden tüstenedı.Solarmen bırge bol» dep qonaqjailyq tanytyp jatyr. Jüzderınen jarqyraǧan nūrly şuaq körmedım. Qabaqtarynda köleŋke bar. Sebebı tüsınıktı boldy, auyldaǧy mektep jabylyp qalǧan. Ondaǧy ūstazdar jūmyssyz qalǧan. Qoldaǧy malmen kün körıp otyr. Kısı kütumen babasynyŋ toiyn qyzyqtauǧa da uaqyt joq. Sonda auylǧa baba toiynan ne kördım dep barady?! Ükımet, bilık basyndaǧylar baba topyraǧyna qandai quantarlyq habar äkeldı dep barady.?!
Endı bır jerde bıreuler bi babanyŋ suretı salynǧan bloknot, şeşendık sözderı jazylǧan şaǧyn kıtapşa, küntızbenı, bige arnaiy şyǧarǧan jurnaldardy satyp, saudasyn qyzdyryp jatty. Egındıbūlaq jönınde jazylǧan ensiklopediia aqyly bolsa da qolǧa tüspedı. Qara halyq qaraiyp tūrǧan baba eskertkışıne qarailai qarap, «Ättegen – ai» dep kete bardy.
Sonda deimın, Qazybek bi babamyzdyŋ mūrasyn osylai nasihattauymyz kerek pe?
Qazybek bi audanyn qaita aşudy sūraǧan bi baba ūrpaqtarynyŋ iaǧni halyqtyŋ myna ötınışın kım qūlaǧyna qystyrady eken?!
«Ruhani jaŋǧyru» degenımız jabylyp qalyp, öşıp bara jatqan qazaqtyŋ üşem biınıŋ bırı - Qazybek bi atyndaǧy audandy qaita aşyp, tamyryna qan jügırtu. Osy joly bi baba ūrpaqtary Ükımetten ülken ümıt küttı. Memleket hatşysy G. Äbdıhalyqova halyq aldyna şyqqanda jergılıktı jūrt bır jaqsy habar jetkızedı dep qūlaqtaryn türgen. Būl mäsele jönınde tıs jarmaǧanda aldyŋǧy jaqta otyrǧan qariialar qūp-qu bolyp, taiaqtaryna süienıp otyryp qaldy. Söz söilegen qoǧam qairatkerı, deputattar da el tılegıne ün qospady. Tek, Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Kenjeǧali Myrjyqbai ǧana audan qaitadan aşylsa nūr üstıne nūr bolady degen ızgı nietın jetkızdı. Osy topyraqtyŋ tumasy Ǧaliia Mausymbaeva:
- Bərı öttı, bərı kettı, eldıŋ kütken ümıtı zor edı, bıraq köŋıl su sepkendei
Basyldy. Sebebı eşqandai özgerıs bolmady, tek kezınde köşıp ketken jan-jaqtaǧy aǧaiyn bır-bırın körıp qauyşty, tuǧan jer topyraǧyna aunap tarqasty. Şırkın, audan bolyp aşylsa qaityp keler edık degenderı de boldy...bıraq bərı taz qalpyna qala berdı. Bız siiaqty qarapaiym halyq kiız üilerdıŋ syrtynan jürıp qana qyzyqtadyq, ary qarai aitpasa da tüsınıktı ǧoi..., - deidı jüregı qan jylap. Şynynda da jergılıktı halyq özderı tıkken üide syrttan kelgen qonaqtarǧa et asyp, şai qūiudan bosamady. Auyldastarymnyŋ amandyǧyn bıleiın dep tuǧan auylym Nyǧmet Nūrmaqov atyndaǧy auyl tıkken kiız üige bas sūqqanmyn. Kiız üidıŋ syrtynda erler jaǧy aǧaş būtalap, äielder qazannyŋ janynda küibıŋdep jür. Menı körıp quanyp, «Alysqa ūzama, qazır S.Seifullin atyndaǧy qazaq drama teatrynyŋ ärtısterı osy jerden tüstenedı.Solarmen bırge bol» dep qonaqjailyq tanytyp jatyr. Jüzderınen jarqyraǧan nūrly şuaq körmedım. Qabaqtarynda köleŋke bar. Sebebı tüsınıktı boldy, auyldaǧy mektep jabylyp qalǧan. Ondaǧy ūstazdar jūmyssyz qalǧan. Qoldaǧy malmen kün körıp otyr. Kısı kütumen babasynyŋ toiyn qyzyqtauǧa da uaqyt joq. Sonda auylǧa baba toiynan ne kördım dep barady?! Ükımet, bilık basyndaǧylar baba topyraǧyna qandai quantarlyq habar äkeldı dep barady.?!
Endı bır jerde bıreuler bi babanyŋ suretı salynǧan bloknot, şeşendık sözderı jazylǧan şaǧyn kıtapşa, küntızbenı, bige arnaiy şyǧarǧan jurnaldardy satyp, saudasyn qyzdyryp jatty. Egındıbūlaq jönınde jazylǧan ensiklopediia aqyly bolsa da qolǧa tüspedı. Qara halyq qaraiyp tūrǧan baba eskertkışıne qarailai qarap, «Ättegen – ai» dep kete bardy.
Sonda deimın, Qazybek bi babamyzdyŋ mūrasyn osylai nasihattauymyz kerek pe?
Qazybek bi audanyn qaita aşudy sūraǧan bi baba ūrpaqtarynyŋ iaǧni halyqtyŋ myna ötınışın kım qūlaǧyna qystyrady eken?!
Jūldyz TOIBEK,
Qaraǧandy
