"Aq jol" partiiasynyŋ deputaty A.Äbıldaev QR Premer-Ministrınıŋ orynbasary
R. V. Skliarǧa deputattyq saual joldady. Saualdyŋ mänı tömendegıdei.
"Biyl mal şaruaşylyǧy salasyna oŋai bolmady: qary az qys, jaz ailaryndaǧy aptap ystyqpen qatar jauyn-şaşynnyŋ az mölşerı (bırqatar öŋırlerde jauyn mülde jaumady) jaiylym jerlerdıŋ jaǧdaiyna terıs äser ettı. Basqaşa aitqanda, ötken jyldarmen salystyrǧanda biyl şöp şyǧymy az bolyp, uaqytynan būryn qurap kettı.
Jaiylym jerlerdegı jem-şöptıŋ jetkılıksızdıgı men jem-şöp daiyndau kölemınıŋ qysqaruy jaiylymda jürgen maldyŋ jai-küiıne kerı yqpal ettı, jem-şöp baǧasynyŋ qambattanuyna äkep soqty, sonyŋ saldarynan mal basynyŋ kemuı bastaldy.
Bügınde tırı malǧa satyp alu baǧasynyŋ tömendegenı baiqalady. Bordaqylau alaŋdary men et öŋdeu keşenderıne satyp alu qūny tırı salmaqtyŋ 1 kilogrammyna 670-800 teŋge, orta eseppen baǧa 10-15%-ǧa tömendegen. Sebebı, analyq bas ūstaityn jäne būqalardy bordaqylauǧa ötkızetın fermer jem-şöptıŋ qymbattauy saldarynan maldy qysqy uaqytta ūstau tiımsız ekenın tüsınedı. Sondyqtan, şaruaşylyqtar şyǧynǧa batpas üşın mal basyn bordaqylauǧa jäne et öŋdeu keşenderıne ötkızıp jatyr.
Osy rette, mal bordaqylau alaŋdarynda maldyŋ kündık azyǧy qymbattap barady. Bordaqylau alaŋdarynda maldy jem-şöptıŋ qatty türlerımen qosa, ūntaqtalǧan dändı daqyldarmen qorektendıredı, olardyŋ baǧasy ötken jylmen salystyrǧanda ortaşa eseppen 60-90%-ǧa köterılgen. Dizel otynyna baǧanyŋ ösuı ettıŋ özındık qūnynyŋ qymbattauyna ülken äser ettı. Mysalyǧa, qyrküiektıŋ soŋynda 1 litrıne 289 teŋge, köptegen öŋırde 1 litrıne 240-245 teŋgenı qūraǧan, al arzandatylǧan dizel otynyna baǧa 2020 jyly şamamen 1 litrıne 165 teŋge bolatyn.
Eger osylai jaǧdaida jalǧasa berse, onda mal basynyŋ ösuı baiaulaidy, kürdelı ahual Qazaqstandy et öndıru qarqyny boiynşa bırneşe jylǧa artqa tastaidy.
Mūndaida bız analyq bastyŋ jalpy kemıp ketuıne jäne fermerler malyn satyp alu baǧasynyŋ odan ärı qūldyrauyna jol bermeuımız kerek. Öitkenı baǧa tömendep ketse, saladan qatysuşylardyŋ basym bölıgı şyǧyp ketuı yqtimal (qazırgı kezde 28 myŋǧa juyq fermerlık qojalyq jūmys ısteidı).
Qazırgı kezde Qazaqstan Respublikasynyŋ auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı negızdı, körsetkıştı jūmystar jäne halyqqa äleumettık kömek körsetumen ainalysyp jatyr dep sanaimyz. Olar azamattardy halyqqa kömektesuge şaqyrady, erıktılerge ümıt artady, qyzmetkerler eŋbekaqysyn qorǧa audarady. Osylaişa QR Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı azamattarǧa kömek körsetude ükımettıŋ därmensız ekenın körsetedı. Bızdıŋ oiymyzşa, būǧan jol berılmeuı kerek.
Osyǧan deiın mälımdelgen şaralardy zerdelep faktılerge köz jügırtıp şyqsaq. QR auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı quaŋşylyq saldarymen küreste fermerlerdı qoldau şaralary turaly habarlady. Bızdıŋ pıkırımızşe, būl şaralar jetkılıksız.
«Ükımet rezervınen Qyzylorda jäne Maŋǧystau oblystaryna, satyp alynatyn jem-şöp qūnyn arzandatu maqsatynda 3,6 mlrd teŋge bölındı (Qyzylorda oblysyna – 1,7 mlrd teŋge, Maŋǧystau oblysyna – 1,9 mlrd teŋge). Azyq-tülık kelısımşart korporasiiasynyŋ jem-şöp qorynan Maŋǧystau jäne Qyzylorda oblystaryna naryqtyq baǧadan 17%-ǧa tömen baǧamen 1,7 myŋ tonna arpa bölındı», – dedı ministrlık.
Jem-şöp satyp aludy subsidiialau taŋdauly türde ūiymdastyrylǧan. Mäselen, Qaraǧandy oblysynda – nebärı ekı audan qamtyldy, al ŞQO-ǧa osy maqsatqa nebärı 130 mln teŋge bölıngen.
Qoldaudyŋ sübelı ülesı ekı oblysqa baǧyttalǧany aidan anyq körınıp tūr. Būl öŋırlerde eldegı barlyq mal basynyŋ 4-7%-y ǧana şoǧyrlanǧan. Anyqtamalarǧa süiensek: elde jalpy ırı qara mal basynyŋ sany 8849 myŋ bas bolsa, onyŋ 407 myŋ basy nemese 4,5%-y ekı oblysqa tiesılı. Qoi-eşkınıŋ jalpy sany 24 144,8 myŋ bas, sonyŋ ışınde ekı oblysta 1 253 myŋ bas nemese eşkı-qoidyŋ jalpy sanynan 5%-y bar. Jylqy boiynşa respublikamyzda jalpy mal sany 3 471,6 myŋ bas, ekı oblysta 271,9 myŋ bas bar nemese jalpy jylqy sanynan 7,8%.
Qoldau taŋdauly tärtıpte jürgızıledı, al analyq bas kün saiyn soiylyp, etke ketıp jatyr. Qoldau şaralary bükıl respublikaǧa jappai qajet!
Fermerler jem-şöp qymbattap tūrǧan şaqta maldy ūstauǧa qauqarsyz, bordaqylau alaŋdary malǧa baǧany kötere almaidy, öitkenı bordaqylau qūny ösıp kettı. Al halyqtyŋ satyp alu qabıletınıŋ tömendıgı jäne äleumettık şielenıstıŋ joǧary boluyna bailanysty et baǧasyn köteru qiyn.
Osy rette baǧa belgıleuge yqpal etudıŋ naryqtyq emes ärı tiımdılıgı az qūraldardy (tyiym salu, äkımşılık qysym) qoldana otyryp, baǧanyŋ ösuıne jol bermeu turaly äŋgımeler ünemı jürgızıledı. Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı nesielerdı qaita qūrylymdau turaly mälemdeme jasaidy, bıraq osy qoldaudy aludyŋ joly da tüsınıksız.
Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı auyl şaruaşylyǧy tauaryn öndıruşılerdıŋ nesielerı boiynşa merzımın ūzartu jäne qaita qūrylymdau turaly şeşım qabyldanǧanyn jäne ötınımderdı qabyldau bastalǧanyn habarlady. BAQ közderınde «Agrarlyq nesie korporasiiasy» AQ tamyzdyŋ ortasyna qarai 10 ötınım qabyldaǧany turaly esep berdı. Nebärı 10 ötınım ǧana. Ūsynylǧan qoldau şaralary turaly sūralǧanda «Agrarlyq nesie korporasiiasy» AQ özınıŋ standartty nesie önımderın tızıp, nesieler merzımın keiınge şegeru boiynşa ötınımder jekelei tärtıpte qaralatynyn jetkızdı. Ötınım uäkılettı memlekettık organdardyŋ fors-majorlyq jaǧdailardyŋ tuyndauyn rastaityn jazbaşa aktılerı nemee özge de qūjattar bolǧan jaǧdaida maqūldanuy mümkın. Būl qandai qūjat, ony qalai aluǧa bolatynyna qatysty sūraq jauapsyz qaldy. Bızdıŋ pıkırımızşe, būl situasiia syibailas jemqorlyq täuekelderın tüzedı, qoldau zardap şekken qaryz aluşylardyŋ köpşılıgıne qoljetımsız. Alaida BAQ közderıne qoldau şarasy ıske asyp jatyr dep dürkıretıp aityludy.
Joǧaryda aitylǧandardy tüiındei kele bızdıŋ ūsynystarymyz:
- fermerlerge eşbır qosymşa anyqtama qūjattaryn talap etpei oŋailatylǧan ärı tüsınıktı shema boiynşa nesieler merzımın ūzartu nemese qaita qūrylymdau. Fermer qandai jaǧdaida nesie boiynşa tölemderdı keiınge qaldyruǧa, jedel ötınım beruge, sondai-aq nesiege maqūldau aluǧa bolatynyn tüsınuı tiıs. Būl memleketke eşbır qosymşa qarajat şyǧynyn keltırmeidı. Agrarlyq nesie beru korporasiiasy ärbır aryz bergen şaruanyŋ neiesın taŋdauly türde emes, jappai sozu kerek.
- auyl şaruaşylyǧy januarlaryn bırdeilendırude (İSJ- identifikasiia selskohoziaistvennyh jivotnyh) tūrǧan ärbır basqa memleket köktemde jem şöpke dep beretın subsidiiany quaŋşylyqqa bailanysty ekı esege köteru. Memleket üşın būl bolmaşy qarajat.
- şarualardyŋ analyq basty satyp alǧanda berıletın subsidiiany qaraşa aiyna deiın jetkızbei tölep beru. Būl biudjette negızdelgen memlekettıŋ şarualar aldyndaǧy qaryzdary.
- analyq basty satyp aluǧa jeŋıldıkpen nesie beru. Būl şara jem-şöptı daiyndau nemese satyp aluǧa jaǧdaiy joq şarualardan analyq basty satyp aluǧa mümkındık. Osy rette nesieler boiynşa tiımdı qarjylyq şarttarmen tuyndaǧan joǧary sūranys analyq mal basy men jalpy malǧa baǧany ūstap tūrady;
Onymen qosa, mynadai sūraqtarǧa jauap alǧymyz keledı:
1. Mal basynyŋ jappai kemuı jäne saladan fermerlerdıŋ ketuın aldyn alu üşın qoldaudyŋ naqty şaralary qaşan qabyldanady?
2. Analyq bas aluǧa jeŋıldıktı nesieler, qoldanystaǧy mındettemeler boiynşa keiınge şegeru türınde qoldau şaralary berıle me?
3. Jem-şöptı subsidiialau qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan fermerlerdıŋ keŋ auqymyn qaşan qamtidy?
4. Mal şaruaşylyǧynda saqtandyrudy ılgerıletu boiynşa jūmys qaşan (bastapqy kezeŋderde 80%-ǧa deiın saqtandyru syiaqysyn subsidiialau) küşeitıledı?
5. Memleket baǧanyŋ ösuıne qarsy küreste äkımşılık kedergılerdı qosudy toqtatyp, halyqtyŋ osal toptaryna tiıstı äleumettık kömek körsetu mäselesın qaşan pysyqtaidy?
Qūrmettı Roman Vasilevich, der kezınde mal basyn saqtap qalu üşın fermerlerge qol üşın bermesek, onda mal basynyŋ ösuı baiaulap, Qazaqstannyŋ et öndıru qarqyny bırneşe jylǧa artta qalyp, ony qalpyna keltıru oŋaiǧa soqpaidy. Sondyqtan da bızdıŋ kötergen mäselelerımızge qūlaq asyp, şeşuge kömek beruıŋızdı sūraimyz.
Qūrmetpen, «Aq jol» fraksiiasynyŋ deputattary
"Adyrna" ūlttyq portaly
