Atyrau oblysynyŋ bas imamy Batyrjan qajy Berdenūly janaza jäne jerleu räsımderıne qatysty bırqatar ūsynystar jasaǧan eken. Būl kısı marqūmnyŋ üş kündık, jetı kündık jäne qyryq kündık qadelerın bır künge ötkızu täjıribesı engızu mäselesın de köterıp otyr. Degenmen, būl ūsynysta dıni asyra sılteuşılık baiqalady. Baiaǧy kommunistık ideologiia da osyndai asyra sılteuşılık saldarynan qūrdymǧa ketken edı.
«Saralap qarasaq, üş künge bır bölek, jetı künge bır bölek, qyryq künge bır bölek dastarhan jaia beru, onyŋ barlyǧy saiyp kelgende, ysyrapşyldyqqa jol aşady. Ärı osy qadelerdıŋ qai qaisyna da sol tanys adamdary ainalyp qatysa beredı. Eger, qadelerdı bırıktırıp, bır kündı belgıleitın bolsaq, bylaiǧy jūrttyŋ uaqytyn da ünemder edık. Ärı būl şaŋyraqqa da yŋǧaily bolady», - degen eken bas imam Batyrjan qajy Berdenūly (http://atpress.kz/kz/views/atyirauda-imamdar-mar%D2%9B%D2%B1mnyi%D2%A3-%D2%AFsh,-zhet%D1%96-zh%D3%99ne-%D2%9By.html).
İmamdar qazaq dästürınen dıni tüsınıkter arqyly arab mädenietıne, dünietanymyna jaqyn deŋgeide oilana bastaǧanyn aŋǧaru qiyn emes. Ol kısınıŋ halyqtyŋ uaqyty men jaǧdaiyn oilauy - jai ǧana synyqtan syltau ızdeu. XIX-XX ǧasyrdyŋ özınde türık halyqtarynyŋ bır jaǧy orystanyp, bır jaǧy arab-parsylanyp jatqanda qazaq özınıŋ töl dünietanymy men dästürın, tılın saqtap qalǧan ūlt edı. Tıl mädeni kontaminasiialardyŋ körsetkışı desek, qazaq tılı turaly Alaş kösemı Älihan Bökeihan "Anyq türik zatty halyq tili bizdiŋ qazaqta" dep kesıp aitqan edı. Bügınde jetısın, kei jerde toǧyzyn, qyryqyn, jyldyq asyn beru - bırşama türık tektı halyqtarda saqtalǧan. Endı, bız öz tegımızden jerınıp, olardan kerı ketıp, arab boluymyz kerek pe eken?
Arabtarda aruaq ūǧymy joq. Olar üşın ömırden qaitqan adamnyŋ tırıler arasynda eş orny joq. Al bızdıŋ qazaqta kerısınşe.
Ertede toidyŋ eŋ ülkenı - aruaqtarǧa arnalyp jasalatyn as edı. Bügınde toidyŋ eŋ ülkenı jastardyŋ üilenu toiy bolyp özgerdı. Nege asty ūlanasyr etıp ötkızetın edı? Öitkenı, babalardyŋ jürıp ötken jolyn osy asta nasihattaityn bolǧan. Jyrşylar aruaqtyŋ erlıgın taŋ asyryp jyrlaityn bolǧan. Ūltymyzdyŋ bar asylynyŋ (ūlttyq taǧam, ūlttyq sport, ūlttyq önerdıŋ san türı) bärı qazaqtyŋ astarynda körınıs tapqan. Önegelı sözder men erlıkterdı, qariialardyŋ qazynaly äŋgımelerın, bi-şeşenderdıŋ kelelı jiyndary arqyly ūlttyq qūndylyqtardy jastar osyndai astarda boilaryna sıŋıretın bolǧan.
Ejelde ūly qaǧandarǧa arnap arnaiy eske alu keşenın tūryzyp, tas müsının ornatyp, qūrbandyq şalu oryndaryn äzırlegen. Tıptı joqtau jyryn bıtık tastarǧa qaşap jazǧan. Qazaqtyŋ joqtau dästürı erte däuırlerden bastau alyp tūr. Bız sol zamanda-aq qaitys bolǧan adamnyŋ bet-beinesın ǧana emes, tasqa jazylǧan joqtau jyry arqyly sürgen ömırın, jetken jetıstıkterın de ūrpaqqa qaldyra bıletın edık...
Ondai astatök as ötkızbesek te marqūmnyŋ jasaǧan jaqsylyǧyn köbırek aityp, balalarǧa ülgı etudıŋ qandai sökettıgı bar? "Aruaǧyn ardaqtaǧan el azbaidy", "Ölını qūrmetteu tırı üşın", "Ölı razy bolmai, tırı baimaidy" degen tärızdı qazaqtyŋ qasiettı sözderın qaida qoiamyz? Qazaq barǧan saiyn aruaqty eske aludan da qalyp barady. Onsyz da barymyz it-qūsqa jem bolyp jatqanda ömırge äkelıp, el etken, jerımızdı jandaryn berıp qorǧaǧan babalarymyzǧa tıptı as ötkızuge jarymaǧanymyz ba?
Dästürdı, ūlttyq erekşelıkterdı joiu bır künde jürmeidı. Bırtındep jüzege asady. "Ysyrapşyldyq jasap, dastarhandy toltyrmaŋyzdar" dedı. Oǧan köŋdık. Şyn mänınde jer basyp jürgenımızge qaitys bolǧan babalarymyz, ata-analarymyz aldynda şeksız qaryzdar bolsaq ta, olardyŋ qūrmetıne dastarhan jaimauymyz kerek pe? "Aruaqtar tie bersın" dep as tırılerge emes, marqūmdarǧa arnalady emes pe? Būl mäselede "myŋq" demedık. Endı jetısı men qyrqyna auyz salyp otyr eken. Taǧy da ün şyǧarmasaq, bükıl dästürımızdı joq qylatyn türı bar ǧoi. Erteŋ tıptı ata-babalaryŋyzdy auyzǧa alyp mülde eske almaŋyzdar dese quana-quana qoştaityndar tabyluy bek mümkın.
Şyn mänınde marqūmdy şyǧaryp salu räsımın ärkım öz şamasyna qarai jasaidy. Oǧan taǧy el-jūrty qarailasyp, qoldau körsetedı. Sol sebeptı, dın qyzmetkerlerınıŋ aruaqty eske alu şaralaryna tyiym saluy eş negızsız.
Arman ÄUBÄKIR,
"Adyrna" ūlttyq portaly
