İslam jäne dıni äraluandylyqty qabyldau

2850
Adyrna.kz Telegram
http://adyrna.kz/content/uploads/2018/02/10429456_1386685404963856_3074916162440910811_n.jpg
Qazırgı mūsylman älemındegı daǧdarys, özara kelıspeuşılıkter men qaqtyǧystar dıni pliuralizmdı dūrys tüsınbeuden şyǧyp otyr. Mysaly, mūsylmandardyŋ besten bırı (onyŋ ışınde eŋ köp körsetkış, mysyrlyqtardyŋ 44%-y) sopylyq joldy ūstanatyndardy mūsylman dep sanamaidy. Mūndai közqarastar İslamnyŋ beibıt taraluyna özındık ülesterın qosqan tasauuf (sopylyq) aqiqattaryn bılmegendıkten bolady. Sondai-aq, mūsylmandardyŋ törtten bırı şiıtterdı mūsylmandar sanatyna qospaidy (onyŋ ışınde eŋ köp körsetkış – 52% Mysyrda; The World’s Muslims: Unity and Diversity, Pew Research Center, August 2012 http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-unity-and-div…/). Būl jaǧdai soŋǧy jyldary Sünnettı ūstanatyndar basym elderde (äsırese Mysyrda, Päkıstanda, Aljirde) «sälafilık» jäne radikaldy täkfirilık tüsınıkterdıŋ tarauynan tuyndap otyr. Şiıtterdıŋ eŋ köp şoǧyrlanǧan üş elındegı (iaǧni, Äzırbaijan, İrak jäne Livandaǧy) jauap beruşılerdıŋ 6%-dan azy ǧana şiıtterdı mūsylman retınde jaqtyrmaityndyǧy aiqyndaldy (The World’s Muslims: Unity and Diversity, Pew Research Center, August 2012http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-unity-and-div…/). Äleumettanulyq zertteulerdıŋ nätijesı mūsylman ümbetınıŋ öz ışınde pliuralizmge qatysty auyzbırlıktıŋ joqtyǧyn körsetedı. Mūsylmandardyŋ özge dın ökılderıne degen qatynasyna keler bolsaq, ony «jūmaqqa kım kıredı?» degen saual arqyly anyqtauǧa bolady. Jūmaqqa kırıp qūtyluǧa bailanysty teologiialyq doktrinalar barlyq dınderde maŋyzdy orynǧa ie. Soŋǧy jyldary Batys elderı tūrǧyndary arasynda mūsylmandardy fanatik, qatygez jäne täkappar dep sanaityn közqaras artyp keledı. Ol da negızsız emes siiaqty. 2013 jyly «Älemdegı mūsylmandar: dın, saiasat jäne qoǧam» taqyrybynda jürgızılgen Piu saualnamasynyŋ (Pew Survey) mälımetıne süiener bolsaq, basqa dın ökılderınıŋ jūmaqqa kıre alatyndyǧyna jalpy alǧanda mūsylmandardyŋ tek 18%-y ǧana senetının köremız. Päkıstan, Mysyr, İrak jäne Malaiziia mūsylmandarynyŋ 90%-y «tek İslam dını arqyly jūmaqtyŋ mäŋgılık ömırıne baruǧa bolatynyna» senedı. Bıraq, Bosniia, Qazaqstan, Kamerun, Chad jäne Mozambik siiaqty elderde ömır süretın mūsylmandardyŋ 40%-y, al AQŞ mūsylmandarynyŋ 56%-y bolsa, «basqa da dınder arqyly jūmaqqa kıre alady» dep sanaidy eken (The World’s Muslims: Religion, Politics and Society, Pew Research Center, April 2013 http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-religion-poli…/). Mūsylmandardyŋ köp şoǧyrlanǧan elderındegı keibır taiaz oi-örıster men közqarastar sol elderdıŋ basşylyǧyn da, qarapaiym azamattaryn da şynaiy türde alaŋdatuy qajet. Äl-Ǧazali jäne İbn Arabi siiaqty ǧūlamalardyŋ «tek mūsylmandar ǧana qūtylady, jūmaqqa kıredı dep, Allanyŋ meiırımın taiaz maǧynada tüsınu dūrys bolmasa kerek» degen tūjyrymdamalaryn eske alǧan jön. Qazaqstan Respublikasynyŋ Qylmystyq kodeksıne jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ äkımşılık qūqyqbūzuşylyq turaly kodeksıne engızılgen keibır tolyqtyrular azamattardyŋ dıni sezımderımen qatar, ateistık senımderı men sezımderın balaǧattauǧa mümkındık bermeidı (Qazaqstan Respublikasynyŋ äkımşılık qūqyqbūzuşylyq turaly kodeksınıŋ 2-bölımınıŋ 490-baby). Täkfırşılderdı aitpaǧanda, qazırgı qarapaiym dındarlardyŋ özderı qūlşylyq-ǧibadattaryn ötemeitınderdı «küpırlıkpen» kınälaityny boi körsetıp keledı. Būl jaǧdai adamnyŋ ar-ojdan bostandyǧy turaly zaiyrly zaŋnamamen qatar, beibıt qatar ömır sürudı atymen de, zatymen de aiǧaqtaityn islamnyŋ ruhyna da, «ärkımdı bolmysyna sai» bauyrmaldyqpen qabyldaityn qazaqtyŋ dästürlı dıni dünietanymyna da qaişy keledı.

Baqytjan SATERŞİNOV,

dıntanuşy,

FB-daǧy paraqşasynan

Pıkırler