Elordada «Nur Otan» partiiasynyŋ Qoǧamdyq saiasat instituty ūiymdastyrǧan «Qazaqstannyŋ partiialyq-saiasi jüiesınıŋ evoliusiiasy: syn-qaterler, jetıstıkter men keleşegı» atty ekı kündık halyqaralyq forum öz jūmysyn bastady.
600-den astam şeteldık jäne otandyq sarapşylar, saiasi partiialardyŋ, halyqaralyq ūiymdardyŋ jäne 15 eldıŋ, onyŋ ışınde Resei, Qytai, AQŞ, Europa, Türkiia, Äzırbaijan jäne Ortalyq Aziia diplomatiialyq korpusynyŋ ökılderı sailau jüielerın damytudyŋ özektı mäselelerın, zamanaui elektoraldyq trendterdı, dästürlı jäne balama ideologiialardyŋ keleşegın talqylau üşın paneldık sessiialarǧa qatysady.
Forumǧa qatysuşylardy qūttyqtai otyryp, «Nur Otan» partiiasy Töraǧasynyŋ Bırınşı orynbasary Bauyrjan Baibek būl kezdesu Qazaqstan Täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyǧy qarsaŋynda ötıp jatqanyn atap öttı.
Onyŋ aituynşa, būl jetıstıkterdıŋ barlyǧy qauqarly memlekettık qoǧamdyq-saiasi instituttardyŋ, damyǧan adam kapitalynyŋ, qazaqstandyqtardyŋ ömır süru sapasynyŋ jaqsaruynyŋ, sondai-aq Täuelsızdık jyldarynda jolǧa qoiylǧan «Nur Otan» partiiasy sekıldı üstem saiasi küşı bar köppartiialyq jüienıŋ arqasynda mümkın bolyp otyr.
Sonymen qatar, onyŋ pıkırınşe, elımızdıŋ partiialyq-saiasi jüiesınıŋ Täuelsızdık jyldarynda qalyptasuyn negızgı 3 kezeŋge böluge bolady. Bırınşı onjyldyq – köppartiialyqty zaŋdyq tūrǧyda bekıtu, partiialardyŋ instituttanu kezeŋı. Ekınşı onjyldyq – partiianyŋ sapaly nyǧaiu, majoritarlyqtan proporsionaldy sailau jüiesıne bırtındep köşu kezeŋı. Üşınşı onjyldyq – üstem saiasi küşı bar köppartiialyq jüienıŋ qazaqstandyq modelınıŋ qalyptasuy.
Onyŋ aituynşa, 2019 jyldyŋ tamyz aiynda Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen qolǧa alynǧan partiiany jüielı «qaita jandandyru» «Nur Otan»-ǧa jyl basynda Mäjılıs pen mäslihat sailauynda tiısınşe 72% jäne 82% jinap, aiqyn jeŋıske jetuge mümkındık berdı. Saiasi täjıribede alǧaş ret praimeriz ötkızılıp, halyqtyŋ sūranysy negızınde är oblys, qala jäne audan üşın 216 sailaualdy baǧdarlama jasaldy.
Tūtastai alǧanda, partiialyq tızımder boiynşa sailauǧa jüielı türde köşu partiialardyŋ sailaualdy uädelerıne jauapkerşılıkterın arttyra otyryp, olardyŋ barlyq deŋgeide institusionaldyq nyǧaiuyna jaǧdai jasady.
Degenmen, qazırgı problemalardyŋ jahandyq sipaty bükıl memleketterdıŋ özara tyǧyz qarym-qatynas jasap, üilese äreket etuın talap etude. Osy jaǧynan alǧanda, bileuşı partiialar arasyndaǧy yntymaqtastyq erekşe maŋyzǧa ie. Bauyrjan Baibek forumnyŋ partiialardyŋ ǧana emes, sonymen bırge memleketter men halyqtar arasyndaǧy dostyq pen yntymaqtastyqty odan ärı nyǧaituǧa da öz ülesın qosatynyna senım bıldırdı.
Forum spikerlerınıŋ bırı Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Äkımşılıgı Basşysynyŋ orynbasary Däuren Abaev boldy. Ol öz sözınde «Nur Otan» Liderı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bileuşı partiianyŋ töraǧasy ökılettıgın Prezident Qasym-Jomart Toqaevqa beru turaly taiaudaǧy şeşımı partiialyq jüie evoliusiiasynyŋ maŋyzdy kezeŋderınıŋ bırı bolǧanyn atap öttı.
«Edinaia Rossiia» partiiasynyŋ Bas keŋesı Hatşysynyŋ orynbasary Andrei Klimov öz kezegınde Qazaqstan men Reseidıŋ bileuşı partiialary arasyndaǧy dostyq bailanystardy atap öttı.
«Bızdıŋ elımız osy uaqyt aralyǧynda ǧasyrǧa tatityn ülken joldy jürıp öttı. Auyr synaqtardy eŋsere otyryp, halqymyz memlekettılıgın qaita jaŋǧyrtyp, özınıŋ ǧasyrlar boiǧy Täuelsızdık turaly armanyn aqiqatqa ainaldyrdy. Tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ jete oilastyrylǧan batyl reformalary qysqa uaqyt ışınde halyqty ūiystyryp, bolaşaqqa degen ümıt pen senım ūialatty. Ornyqty ekonomikasy bar tabysty, beibıtsüigış memleket qūruǧa mümkındık berdı», - dedı Bauyrjan Baibek.Ol Qazaqstannyŋ 30 jyldyq damuynyŋ basty jetıstıkterı retınde beibıtşılık pen kelısımdı qamtamasyz etu, iadrolyq arsenaldan öz erkımen bas tartyp, Semei poligonyn jabu, elımızdıŋ jaŋa astanasynyŋ salynuy men ejelgı Türkıstannyŋ qaita tüleuı, barlyq memlekettermen tatu qarym-qatynas ornatyp, 15 myŋ km memlekettık şekarany bekıtu, ekonomikany naryqtyq transformasiialau boiynşa jürgızılgen tübegeilı reformalar jäne Ūlttyq qor qūru, äleumettık jäne kölık infraqūrylymyna bölıngen auqymdy investisiialar, halyq sanyn ūlǧaitu siiaqty t.b. oŋ ısterdı atady.
Onyŋ aituynşa, būl jetıstıkterdıŋ barlyǧy qauqarly memlekettık qoǧamdyq-saiasi instituttardyŋ, damyǧan adam kapitalynyŋ, qazaqstandyqtardyŋ ömır süru sapasynyŋ jaqsaruynyŋ, sondai-aq Täuelsızdık jyldarynda jolǧa qoiylǧan «Nur Otan» partiiasy sekıldı üstem saiasi küşı bar köppartiialyq jüienıŋ arqasynda mümkın bolyp otyr.
Sonymen qatar, onyŋ pıkırınşe, elımızdıŋ partiialyq-saiasi jüiesınıŋ Täuelsızdık jyldarynda qalyptasuyn negızgı 3 kezeŋge böluge bolady. Bırınşı onjyldyq – köppartiialyqty zaŋdyq tūrǧyda bekıtu, partiialardyŋ instituttanu kezeŋı. Ekınşı onjyldyq – partiianyŋ sapaly nyǧaiu, majoritarlyqtan proporsionaldy sailau jüiesıne bırtındep köşu kezeŋı. Üşınşı onjyldyq – üstem saiasi küşı bar köppartiialyq jüienıŋ qazaqstandyq modelınıŋ qalyptasuy.
«Osydan 10 jyldai būryn Elbasy köppartiialyq jüienıŋ ärı qaraiǧy ūzaq merzımdı damuyna negız qalaǧan «Qazaqstan-2050» Strategiiasyn, al 2015 jyly – Bes institusionaldyq reformany ūsyndy. Konstitusiialyq reformanyŋ nätijesınde Parlamenttıŋ rölı küşeiıp, Ükımettıŋ jauapkerşılıgı artty. Parlamenttık partiialar atqaruşy bilıkke yqpal etudıŋ qosymşa tetıkterıne ie boldy. Ekonomikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymyna (EYDŪ) müşe elderdıŋ 60%-ten astamynyŋ täjıribesı boiynşa proporsionaldy sailau jüiesıne köşu tolyq jüzege asyryldy. Būl partiialardyŋ el ömırındegı rölı men maŋyzyn institusionaldy tūrǧyda nyǧaitty», - dep mälımdedı ol.Bauyrjan Baibek atap ötkendei, 2019 jyldan bastap partiialyq-saiasi jüienıŋ damuy Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev jüzege asyryp jatqan sabaqtastyq saiasaty aiasynda jalǧasuda.
«Prezidenttık sailauda aiqyn jeŋıske jetken Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna arnaǧan alǧaşqy Joldauynda: «Bız saiasi reformalardy «asyǧystyqqa salynbai», kerısınşe, kezeŋ-kezeŋımen, tabandy türde jäne jan-jaqty oilastyryp jüzege asyratyn bolamyz. Elımızdıŋ qoǧamdyq-saiasi ömırın jaŋǧyrtpai, tabysty ekonomikalyq reformalardy ıske asyru mümkın emes. Būl – bızdıŋ ūstanatyn basty qaǧidatymyz» dedı. Sol sätten bastap elımızde saiasi reformalardyŋ bırneşe paketı jüzege asyryldy. Partiialar üşın tırkeu kedergısı men Mäjılıske ötuge arnalǧan kedergı zaŋnamalyq tūrǧyda azaityldy, sailaualdy tızımderde äielder men jastar üşın kvota belgılendı, parlamenttık oppozisiia instituty bekıtıldı, mitingıler ötkızudıŋ habardar etu qaǧidaty, sondai-aq, auyl äkımderın tıkelei sailau instituty engızıldı», - dedı bileuşı partiia Töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary.
Onyŋ aituynşa, 2019 jyldyŋ tamyz aiynda Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen qolǧa alynǧan partiiany jüielı «qaita jandandyru» «Nur Otan»-ǧa jyl basynda Mäjılıs pen mäslihat sailauynda tiısınşe 72% jäne 82% jinap, aiqyn jeŋıske jetuge mümkındık berdı. Saiasi täjıribede alǧaş ret praimeriz ötkızılıp, halyqtyŋ sūranysy negızınde är oblys, qala jäne audan üşın 216 sailaualdy baǧdarlama jasaldy.
Tūtastai alǧanda, partiialyq tızımder boiynşa sailauǧa jüielı türde köşu partiialardyŋ sailaualdy uädelerıne jauapkerşılıkterın arttyra otyryp, olardyŋ barlyq deŋgeide institusionaldyq nyǧaiuyna jaǧdai jasady.
«Biyl alǧaş ret ötkızılgen auyl äkımderınıŋ tıkelei sailauynda «Nur Otan» okrugterdıŋ 80%-ten astamynda jeŋıske jettı. Prezident Qasym-Jomart Toqaev tıkelei sailaular halyqtyŋ 40%-ten astamyn qūraityn auyl tūrǧyndarynyŋ müddesın qozǧaityn saiasi reformalardyŋ däiektı bölıgı bolǧanyn atap öttı. Nätijesınde, bügınde Qazaqstannyŋ Mäjılıste 3, jergılıktı ökıldı organdar – mäslihattarda – 5, auyldyq äkımder deŋgeiınde – 6 saiasi partiiasy ökıldık etude. Osylaişa, atalǧan jyldar aralyǧynda qalyptasqan «Nur Otan» partiiasy üstemdık etetın köppartiialyq jüie Täuelsızdıktıŋ maŋyzdy jetıstıgı dep nyq aituǧa bolady», - dedı Bauyrjan Baibek.
Degenmen, qazırgı problemalardyŋ jahandyq sipaty bükıl memleketterdıŋ özara tyǧyz qarym-qatynas jasap, üilese äreket etuın talap etude. Osy jaǧynan alǧanda, bileuşı partiialar arasyndaǧy yntymaqtastyq erekşe maŋyzǧa ie. Bauyrjan Baibek forumnyŋ partiialardyŋ ǧana emes, sonymen bırge memleketter men halyqtar arasyndaǧy dostyq pen yntymaqtastyqty odan ärı nyǧaituǧa da öz ülesın qosatynyna senım bıldırdı.
Forum spikerlerınıŋ bırı Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Äkımşılıgı Basşysynyŋ orynbasary Däuren Abaev boldy. Ol öz sözınde «Nur Otan» Liderı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bileuşı partiianyŋ töraǧasy ökılettıgın Prezident Qasym-Jomart Toqaevqa beru turaly taiaudaǧy şeşımı partiialyq jüie evoliusiiasynyŋ maŋyzdy kezeŋderınıŋ bırı bolǧanyn atap öttı.
«Osynau parasatty şeşım Qazaqstan halqy tarapynan qoldau tapty. Bügınde bız Memleket basşysynyŋ jetekşılıgımen onyŋ «Sabaqtastyq. Ädıldık. Örleu» atty saiasi ūrany aiasynda alǧa qarai qarqyndy qadam basudamyz», - dedı Däuren Abaev.Aziialyq saiasi partiialardyŋ halyqaralyq konferensiiasynyŋ Bas hatşysy Cho Bion Chje öz sözınde Qazaqstannyŋ syrtqy saiasat salasyndaǧy jetıstıkterıne toqtaldy.
«Euraziianyŋ ortasynda ornalasqan sızderdıŋ elderıŋız köpvektorly syrtqy saiasat jürgızude. Osynyŋ arqasynda Qazaqstan körşılerımen ǧana emes, sonymen bırge batys elderımen de jaqsy qarym-qatynasta. Qazaqstan halyqaralyq ūiymdarmen, basqa da partiialarmen syndarly dialog ornatty. Osylaişa, «Nur Otan» partiiasy halyqaralyq qatynastar lokomotivterınıŋ bırı qyzmetın atqaruda. Qazırgı kezde pandemiiaǧa bailanysty syn-qaterlerdı eŋseru mındetı tūr. Bileuşı partiia tabysty ışkı saiasat jürgızetınıne de senımdımın. Osy forum jahandyq syn-qaterlerdı joiuǧa baǧyttalǧan pıkır alysuǧa jaqsy mümkındık beredı dep oilaimyn», - dedı Cho Bion Chje.
«Edinaia Rossiia» partiiasynyŋ Bas keŋesı Hatşysynyŋ orynbasary Andrei Klimov öz kezegınde Qazaqstan men Reseidıŋ bileuşı partiialary arasyndaǧy dostyq bailanystardy atap öttı.
«Köptegen mäseleler jetekşı saiasi küşterdıŋ täjıribesın eskere otyryp, şeşıledı. Bız öz tarapymyzdan «Nur Otan» partiiasynyŋ praimeriz ötkızu täjıribesın, jastar qanatyn damytuyn, azamattardyŋ ötınışterın qabyldau üşın onlain-resurstardy paidalanuyn jäne alaŋynda osy forum ötıp jatqan Qoǧamdyq saiasat institutynyŋ jūmysyn mūqiiat qarap otyramyz», – dep atap öttı Andrei Klimov.Qytai Kommunistık partiiasynyŋ Ortalyq komitetınıŋ halyqaralyq bölımınıŋ meŋgeruşısı Sian Hunşan ekı eldıŋ bileuşı partiialary arasyndaǧy yntymaqtastyqty ärı qarai nyǧaituǧa senım bıldırdı.
«Qazaqstan Täuelsızdıgınıŋ 30 jyly ışınde ülken jetıstıkterge jettı. Bız el halqynyŋ öz tarihi mädenietı men mūrasyn jadynda saqtap, qūrmetteitının, sonymen bırge ekonomikalyq jäne saiasi damuyn qamtamasyz etıp otyrǧanyn körıp otyrmyz. «Nur Otan» partiiasy qūrylǧan sätınen bastap şyn mänınde bırqatar tarihi reformalardy ıske asyrdy. Bızdıŋ memleketterımız ekıjaqty qarym-qatynastardy, onyŋ ışınde partiialyq deŋgeide damytudy jalǧastyra beretınıne senımdımın», – dedı Qytai Kommunistık partiiasynyŋ ökılı.Türkiianyŋ Ädılet jäne damu partiiasy Töraǧasynyŋ orynbasary Efkan Ala bileuşı partiianyŋ Qazaqstannyŋ qazırgı kelbetın qalyptastyrudaǧy rölıne toqtaldy.
«Türkiia men Qazaqstan – tarihi tamyry tereŋ bauyrlas elder. Bız qaşanda Qazaqstannyŋ salystyrmaly türde qysqa 30 jylǧy kezeŋde qol jetkızgen tabystary men damuyn maqtan tūtamyz. Qazaqstannyŋ aty tūraqtylyqpen astasyp jatyr. Ärine, mūnda bileuşı partiianyŋ rölı zor. Bızdıŋ bärımız eldıŋ ekonomikalyq igılıkterıne Tūŋǧyş Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ köregen saiasatynyŋ arqasynda qol jetkızılgenın baiqap otyrmyz. Jaŋa Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ basşylyǧymen jalǧastyrylyp jatqan reformalar būdan da zor jetıstıkterge bastaitynyna senımdımın», - dedı Efkan Ala.Europa Keŋesınıŋ Parlamenttık Assambleiasyndaǧy (EKPA) Europalyq konservatorlar men demokratiialyq alians toptarynyŋ Bas hatşysy Tom Van Daik «Nur Otan» partiiasynyŋ eldıŋ partiialyq-saiasi jüiesın qalyptastyrudaǧy rölıne öz baǧasyn berdı.
«Partiia qūrylǧannan bergı 20 jyldan astam uaqyt ışınde Qazaqstannyŋ saiasi landşaftynda nyq ornyqty. Alaida būl saiasi landşaft Qazaqstanda ǧana emes, barlyq öŋırde, ärine, batys älemınde de tübegeilı özgerude. «Nur Otan» jaŋa syn-qaterlerge jauap beru baǧytynda belsendı jūmys ıstep, praimeriz sekıldı demokratiianyŋ maŋyzdy qūraldaryn paidalanyp jatqanyn körıp otyrmyz. Saiasi qyzmette äielder men jastarǧa barynşa qoldau körsetılıp, partiialyq tızımderde 30%-tık kvota közdelgen. Europa Keŋesınıŋ 15 memleketınıŋ parlamentterınde genderdık teŋdık deŋgeiı Qazaqstandaǧydan tömen dep aita alamyn. Partiiany halyqpen onlain resurstar arqyly tıkelei kommunikasiia jasau jüiesı arqyly damytu da – igı nyşan. Tek bır jyldyŋ ışınde partiia filialdary 400 myŋ ötınıştı qaraǧan. Būl myŋdaǧan adamnyŋ partiiaǧa degen senımın bıldıredı», - dedı Tom Van Daik.Respublikalyq partiianyŋ AQŞ Ökılder palatasynyŋ eks-müşesı Kurt Ueldon saiasi partiialardyŋ jäne basqa da qoǧamdyq-saiasi ūiymdardyŋ rölı öte maŋyzdy ekenın atap öttı. Öitkenı olar memlekettık instituttardy azamattyq qoǧaminstituttarymen bailanystyratyn mehanizm retınde äreket etedı.
«Olardyŋ arasynda Qazaqstannyŋ eŋ ırı partiiasy – «Nur Otan»-ǧa jetekşı röl berıledı. Bügınde bız Qazaqstannyŋ mejelengen saiasi reformalarda, onyŋ ışınde partiialyq qūrylys jaǧynan damyp kele jatqanyn körıp otyrmyz», - dep atap öttı Kurt Ueldon öz sözınde.Ūlybritaniianyŋ Konservativtık partiiasynyŋ ökılı, Lordtar palatasynyŋ müşesı Djeims Uorton «Nur Otan» partiiasynyŋ demokratiia men ortaq qūndylyqtardy damytudaǧy jetıstıkterı boiynşa öz äserımen bölıstı.
«Būl qūndylyqtar qazırgı maqsattary men bolaşaqqa jasaǧan josparlarynda aiqyn körınedı. Praimeriz – bız soŋǧy jyldary Ūlybritaniiada engızıp jatqan saiasi qūral. Öz damu joldaryŋyzda osynau jaŋa ürdısterge aralasa otyryp, bızdıŋ demokratiia boiynşa alǧan sabaqtarymyzdy sızder de igeretınderıŋızge senımdımın. Partiialyq tızımderde kvotany közdeitın genderlık saiasat ta – ūzaqqa baǧyttalǧan josparlardyŋ körınısı. Mūnyŋ bärı bızdıŋ aramyzda tyǧyz yntymaqtastyq ornatuǧa qajettı toǧysatyn tūstarymyz köp ekenın bıldıredı», - dedı Lord Djeims Uorton.
