Bıraz jer Qytaiǧa ketıp qaldy, 5 myŋdai qytai Qazaqstan azamattyǧyn alypty, qazaq qyzdary Qytai jıgıtterıne tūrmysqa şyǧyp jatyr degen el arasynda örıp jürgen sybys bar.
Mūnyŋ barlyǧyn qoǧam belsendısı Mūhtar Taijan Sputnik Qazaqstan portalyna bergen sūqbatynda joqqa şyǧardy.
Reseidıŋ yqpalynda otyryp, Qytaidan qorqudyŋ özı külkılı emes pe?..
– Ärine, delimitasiia, demarkasiia bolǧan kezde, bıraz jer kettı, ony moiyndauymyz kerek. Bıraq ol 90-şy jyldardyŋ basy ǧoi. Estuımşe, Han Täŋırı şyŋy da Qytaiǧa kettı, alaida būl naqty aqparat emes, ras-ötırıgın anyqtap alu qajet. Sarytau bar, taǧy basqa bızge maŋyzdy jerler ötıp kettı deidı. Mümkın, ony zertteu kerek. Qytaiǧa kelsek, menıŋ äkem, ol özı arabtanuşy, aşyq pıkırtalasta qytaitanuşy Mūrat Äuezovke: «Bız Reseidıŋ yqpalynda tūrǧanda, anau alysta tūrǧan Qytaidan seskenemız» degen edı.Rasynda, Kedendık odaq kädımgı bodandyq, bızdı ekonomikalyq jaǧynan otar el qyldy. Söite tūra Qytaidan qauıptenu bızdıŋ ne teŋımız?Aqparat jaǧyna kelsek, teledidar, radio orysşa sairap tūr. Poligon Qytaidykı emes, Reseidıkı. Sondyqtan men Qytaidan qoryqpaimyn. Öitkenı tarihta da bızdıŋ babalarymyz Qytaidan qoryqqan emes. Kerısınşe olar bızden seskenetın. Men Qytaida bolǧanymda, jergılıktı halyqpen söilestım. Olar öte juas, momyn halyq, agressivtı emes. Qarapaiym halyq köşpendıler myqty, olardan aulaq jüreiık dep oilaidy. Moŋǧoldardan qorqady. Ärine, para berıp, jerdı satyp aluǧa daiyn. Bıraq sen özıŋ «men para almaimyn, tek adal biznes jasaimyn» deseŋ, äŋgıme joq. Sondyqtan bız Qytaidan qoryqpai, ekı jaqqa tiımdı biznes jasauymyz kerek. Olar qoldaryna qaru alyp, būl jer menıkı dep kelmeidı. Sebebı soŋǧy 40 jylda Qytaidyŋ saiasaty ondai emes.
Mäsele qazaq qyzynda emes…
Būdan bölek Mūhtar Taijan qazaq qyzdary jaiyna da toqtaldy.– Qazaq qyzdary qytailarǧa tiıp jatyr degen aqparat, būl jai ǧana ıştegı ürei.Konstantin Syroejkin degen myqty qytaitanuşy bar, ol bärın körsettı. Men statistikany bılem, ondai joq. Qazaq qyzdaryna da senemın. Ärine, Qazaqstanda 13 milliondai qazaq tūrady. Ülken ūlt bolǧannan keiın, alasy da, qūlasy da bolady. Bıraq bırlı-jarym adam üşın, tragediia jasaudyŋ qajetı joq. Qytaimen de qoryqpai, adal, örkeniettı biznes jasauǧa bolady. Al
eger bilık ūlttyq müddemızdı satyp jürse, ol qytailardyŋ emes, bızdıŋ kınämız.Ekı-aq milliony bar Moŋǧoliia nege Qytaidan qoryqpaidy? Nege bes million qyrǧyzdar, täjıkter qoryqpaidy? Al bız 18 million bola tūra, nege qorqamyz?! Kerısınşe, olar bızden qorquy kerek. Bırınşıden, bız qazırgı zaŋ jobasynda Qazaqstannyŋ kei azamattarynyŋ qūqyǧyn şektedık. Iаǧni,
şetel azamatyna küieuge şyqqan qyzǧa nemese şeteldık qyzǧa üilengen azamattyŋ qūqyqtary şekteldı.Qazaqstannyŋ mūndai azamattary şekara qasyndaǧy audandarda, tıptı jalǧa da jerdı ala almaidy. Tıptı Qazaqstan azamaty da ala almaidy. Bızdıŋ zaŋymyz moratoriidı de küşeittı. Moratoriide zaŋdy tūlǧada 50 paiyz şeteldık bolsa, onda oǧan jer berılmeidı dep aittyq. Al bızdıŋ zaŋymyzda kez kelgen paiyz, iaǧni, nöl, bır paiyz ülesı bolsyn, bärıbır, eşkımge jer berılmeidı. Bız moratoriidı küşeitıp otyrmyz. Uaqyt bar, bız būl mäselenı qaǧida tūrǧysynan şeşıp tastaimyz. Bügın de, erteŋ de jerımızdı eşkımge satqyzbaimyz da, şeteldıkterge jalǧa bergızbeimız. Men būǧan senımdımın.
Jer turaly zaŋdy toqtatsaq, eŋ bırınşı, latifundister qalpaǧyn kökke laqtyrady
Sondai-aq ol el ışındegı ürei men jalǧan sözder latifundisterdıŋ oŋ jambasyna keletının aitady.– Menıŋşe, latifundister qazır qorqyp otyr. Mynadai dau bolǧanyna quanǧan da şyǧar, sebebı myna zaŋ jobasyn toqtatsaq, olarǧa jaqsy bolady.Bırınşıden, är adamnyŋ qolyndaǧy jerınıŋ kölemıne şekteu qoiylady. Är audan, öŋır üşın norma bekıtıledı. Būryn Qazaqstanda mūndai bolmaǧan. Ekınşıden, jer paidalanylmai bos tūrsa, onda memleketke qaitarylady. Latifundister jerdı igermei jatyr. Ekı mausym, iaǧni bır jylda igermese, kerı qaitarady. Sosyn bos tūrǧan jerge salyqty on ese köp töleisıŋ.
Bankte kepılde tūrǧan jerler de köp, olar da bos tūr. Bıraq banktıŋ uäjı mynadai: jer iesı alǧan nesienı qaitarmady, sondyqtan kepıldı bosata almaimyz deidı.Bız bankterge kepıldegı jerdı bosatyŋdar dedık. Al olar bosatqan jaǧdaida 30 paiyz mölşerınde qosymşa salyq töleuımız kerek dep şulap otyr. Bız 30 paiyzdy alyp tastadyq, olar köndı. Zaŋ jobasyna osy normany da engızıp otyrmyz. Iаǧni bızdıŋ jospar, jerlerdı bosatyp, jergılıktı halyqqa köbırek beru. Sondyqtan būl zaŋ jobasy sapaly. Ärine, arandatuşylyq bolady, sondyqtan zaŋ bıletın adamdar ünemı sūqbat berıp, jerge qatysty närselerdı osylai aityp otyru kerek.
kaz.365info.kz
