Qazaqstanda AES saludyŋ mülde qajetı joq

Soŋǧy jyldarda Qazaqstanda AES salu mäselesı jiı köterıletın boldy. Ärı Qazaqstanda Atom elektr stansasyn saluǧa Resei aiyryqşa yntaly. Qazaqstandyq bilık te būǧan ket ärı emes, oŋ iyǧyn berıp tūr. Bilık qoǧamdyq jūrtşylyqtyŋ narazylyǧyn eskere otyryp «Mäselenı zertteu kerek, qaida salynatyndyǧyn anyqtau kerek» degen tärızdı aldarqatu amalyn qoldanuda. Arnaiy qūrylǧan Ükımettık komissiia 2014 jyly AES salatyn ekı oryndy anyqtady. Bırı Şyǧys Qazaqstan oblysyndaǧy Kurchatov qalasy bolsa, ekınşısı Almaty oblysyndaǧy Balqaş boiyna ornalasqan Ülken auyly. Qūrylys 3-5 mlrd dollarǧa tüsedı dep belgılenılgen. Reseidıŋ maqsaty belgılı – Qazaqstandy uystan şyǧarmau. Al bızdıkılerge ne joryq?! Ras, älemde būryn AES energetikalyq tyǧyryqtan şyǧaratyn bırden bır jol retınde tanylǧan. Alaida Chernobyl men Fukusima-1 stansalaryndaǧy apattan soŋ bükıl älem iadrolyq energetikadan bas tartyp, quat közderınıŋ qaitalama türlerıne iaǧni Jel men Kün energetikasyn paidalanuǧa basymdyq bere bastady. Būryn älemde 31 memleket AES quatyn paidalansa qazır odan bas tartu qūbylysy etek alyp barady. Eŋ aldymen İtaliia öz elındegı barlyq AES-tı paidalanudan bas tartty. Oǧan ılese Belgiia, Germaniia, İspaniia, Şveisariia, Taivan iadrolyq energetikadan bırtındep bas tartu saiasatyna köştı. Niderlandy men Şvediia da atom energetikasynan bezıp otyr. Avstriia, Kuba, Liviia, KHDR, Polşa ekonomikalyq, nemese tehnikalyq sebeptermen iadrolyq energetika josparlaryn üzıp, AES qūrylystarynyŋ bastalǧan jūmystaryn toqtatty. Älemde 440 iadrolyq reaktor bolsa qazır sonyŋ 164-ı jabyldy. Būryn iadrolyq energetikasy mülde bolmaǧan, AES saludy endı ǧana közdep otyrǧan Avstraliia, Azerbaidjan, Gana, Grekiia, Gruziia, Daniia, İrlandiia, Latviia, Lihtenştein, Liuksemburg, Malaiziia, Malta, Jaŋa Zelandiia, Norvegiia, Portugaliia, Filippin elderı iadrolyq jobalaryn kerı ysyryp, sala bastaǧan AES qūrylystaryn toqtatty. Atom energetikasy salasyndaǧy AQŞ, Ūlybritaniia, Fransiia men Germaniia siiaqty köşbasşy elder öz elderındegı AES sanyn qysqartudy bastady. MAGATE-nıŋ boljamdaryna qaraǧanda iadrolyq quat öndırudıŋ şyrqau şyŋy 2006 jyldan keiın jahandyq energetika öndırude iadrolyq üles 17 paiyzdan azaiyp, bırtındep 6 paiyzǧa tüsedı dep kütılude. Mıne, osyndai älemdık deŋgeide iadrolyq quat közderınen bas tartu ürdısı beleŋ alǧan tūsta Qazaqstan bilıgınıŋ AES saluǧa müddelı boluy taŋ qaldyrady. Söz joq, būl jerde Reseidıŋ müddesı joq dep aita almaisyŋ. Belgılı energetik ärı ekonomist, KEGOC-tyŋ eks-basşysy Äset Nauryzbaev: «Qazaqstanǧa tönıp tūrǧan elektr quatynyŋ tapşylyǧy joq!» deidı. Qazırgı taŋda elımızdıŋ energetikalyq jüiesı negızınen kömır, gaz jäne su elektr stansalarynan tūrady. Qaitalama energiia közderınıŋ quaty nebary üş paiyzdy ǧana qūraidy. Jel jäne Kün energetikasynyŋ damuyna bızde mümkındık orasan. Eŋ arzan quat közı – Kün! Älbette, elektr quatyna sūranys öse tüsetını anyq. Eger bız qaitalama quat közderınıŋ mölşerın 15 paiyzǧa jetkızsek Atom elektr stanasasynyŋ qajetı bolmai qalady. Qyzyq bolǧanda Qazaqstan Ükımetınıŋ 2030 jyly qaitalama energiia közderınen alynatyn quat mölşerın 30 paiyzǧa, 2050 jyly 50 paiyzǧa jetkızemız degen joba-jospary da bolǧan. Osyndai denı dūrys baǧyt tūrǧanda Ükımettıŋ AES saluǧa oiysuy būl eŋ aldymen Reseidıŋ köŋılınen şyǧuǧa degen qūldyq psihologiiadan tuyndasa kerek. AES salynatyn bolsa ony ärine Resei salady. Ony salatyn da, keiın qyzmet etetın de reseilık mamandar bolady. Būl elımızdıŋ ūlttyq qauıpsızdıgı üşın öte qauıptı. AES tūtqasyn ekspansiialyq piǧyly basym dossymaq elge ūstatu Qazaqstan täuelsızdıgımen qoştasu degen söz. Şyn mänınde körıp otyrǧandaryŋyzdai, Qazaqstanda AES saludyŋ mülde qajetı joq! Bar bolǧany balamaly energiia közderınıŋ, Jel jäne Kün energiiasynyŋ orasan mümkındıkterın ūtymdy paidalansaq jetıp jatyr.