Reseı álemdegi jer kólemi eń úlken memleket bola tura, halqy sol jerdiń kólemine shaqqanda eń az bolyp sanalady. Quramynda 150-den astam ult ókilderin qosqan Reseıde demografııalyq másele ótkir tur. Ol tıtýldy ult sanalatyn orys halqyna tikeleı tán másele. «Búginde orys halqy tek qana Reseı boıynsha emes, sonymen qatar álem boıynsha qarqyndy túrde azaıýda» dep Máskeýdegi múıizi qaraǵaıdaı demograftar dabyl qaǵýda.
Búginde orys halqy jyl saıyn azaıyp bara jatyr. Oǵan eki sebep bar deıdi demograftar: Reseıdiń názik jandylary qartaıý ústinde jáne jas otbasylardyń daǵdarysqa baılanysty kóp balany ómirge ákelýge jáne ony jetkizýge múmkindigi joq. 2016 jyly Reseıde 765,5 myń sábı dúnıe esigin ashsa, 2017 jyly olardyń sany 679,2 myńdy ǵana quraǵan, Bul ótken jylǵy kórsetkishten 11%-ǵa az. 2015 jylǵa deıin sábı týý birtindep azaısa, 2015-ten beri qaraı qarqyndy túrde júrýde. «Bizdi qarqyndy túrde halyq sanynyń azaıýy kútip tur jáne ol arta bermek»,-deıdi Rosstat sarapshysy Alekseı Raksha.
1992 jyly Reseıde alǵash ret týý kórsetkishine qaraǵanda qaıtys bolǵandardyń sany basym bolyp, «Orys kresti» atty termın engizilgen edi. Iaǵnı demografııanyń tikeleı azaıýy jáne týý kórsetkishiniń ony basyp jete almaýy. Sol ýaqyttan beri 11 mln adamı shyǵyn, ıaǵnı ómirge kelmegen sábılerdi esepteı otyryp (onyń ishinde 4,7 mlny orys halqy) statıstıkter jaǵalaryn ustaýda. 2011 jyly BUU jer betinde 7 mıllıardtyń ómirge kelgenin resmı jarııalady. 2100 jyly BUU-nyń esebi boıynsha jer halqy 10-11 mıllıard adamdy quraıtyn bolady dep otyr.
Al Reseı demograftary qazirgi tańdaǵy týý kórsetkishi jalǵasyp, tabıǵı azaıý(ólim) jalǵasa berse, onda Reseı halqy 2100 jyly 100 mln ǵana bolmaq. Sonyń 67-72 mln ǵana orys halqyna tıesili bolady deıdi. Iaǵnı orys halqynyń eki ese azaıý kórsetkishi oryn alýy múmkin. Olıver Býlloý Reseı halqynyń, onyń ishinde tikeleı orys ultynyń azaıý saldary san alýan degendi keltiredi. Onyń pikirinshe alkogol, soǵys, qarjylaı daǵdarys, túrli aýrýlardyń kóbeıýi men nashaqorlyq, egoızm Reseıde basym. Mysaly 1940-1980 jyldar aralyǵynda Reseıde ishimdik óndirý úsh esege artqan.
KSRO-da 1985 jylǵa deıin jumysqa kelmeýshilerdiń 1/3 ishimdikti qoldanǵanyna baılanysty oryn alǵan. 1986 jyly KSRO-da qabyldanǵan jańa reformadan keıin orys halqynyń bala týý kórsetkishi qalpyna kelip, 1962 jylǵy kórsetkishpen teńesken. Bir ǵana jyldyń ishinde. 1965-1990 jyldar aralyǵynda tikeleı Reseıde 36 mıllıon adam dúnıege kelip, 24,6 mıllıony qaza tapqan. Al 1991-2007 jyldar aralyǵynda 22,3 mln adam dúnıe esigin ashyp, 34,7 mln jan qaıtys bolypty. Iaǵnı adamı shyǵyn beıbit ýaqytta artyp keledi. Eń sońǵy bebı-bým 1989 jyly bolǵan. Demografııa ǵylymy boıynsha bebı-bým árbir 25 jyl saıyn oryn alýǵa tıis eken. Reseıdegi ózge halyqtarda ol oryn alǵanymen, orys halqynda 29 jyl bolsa da áli iske aspaǵan. «Bul kórsetkishpen 2050 jylǵa qaraı orystar 80 mln halyqty quraıdy, al jalpy Reseı halqynyń sany 116 mln bolmaq. Iaǵnı 30 jyldyń ishinde Reseı 30 mln halqyn joǵaltady. Bul bir Kanada halqymen para-par. Sonyń ishinde 85% shyǵyndy orys halqy quramaq», — deıdi Olıver Býlloý.
Ashat Qasenǵalı
arhar.kz
