Resei älemdegı jer kölemı eŋ ülken memleket bola tūra, halqy sol jerdıŋ kölemıne şaqqanda eŋ az bolyp sanalady. Qūramynda 150-den astam ūlt ökılderın qosqan Reseide demografiialyq mäsele ötkır tūr. Ol tituldy ūlt sanalatyn orys halqyna tıkelei tän mäsele. «Bügınde orys halqy tek qana Resei boiynşa emes, sonymen qatar älem boiynşa qarqyndy türde azaiuda» dep Mäskeudegı müiızı qaraǧaidai demograftar dabyl qaǧuda.
Bügınde orys halqy jyl saiyn azaiyp bara jatyr. Oǧan ekı sebep bar deidı demograftar: Reseidıŋ näzık jandylary qartaiu üstınde jäne jas otbasylardyŋ daǧdarysqa bailanysty köp balany ömırge äkeluge jäne ony jetkızuge mümkındıgı joq. 2016 jyly Reseide 765,5 myŋ säbi dünie esıgın aşsa, 2017 jyly olardyŋ sany 679,2 myŋdy ǧana qūraǧan, Būl ötken jylǧy körsetkışten 11%-ǧa az. 2015 jylǧa deiın säbi tuu bırtındep azaisa, 2015-ten berı qarai qarqyndy türde jürude. «Bızdı qarqyndy türde halyq sanynyŋ azaiuy kütıp tūr jäne ol arta bermek»,-deidı Rosstat sarapşysy Aleksei Rakşa.
1992 jyly Reseide alǧaş ret tuu körsetkışıne qaraǧanda qaitys bolǧandardyŋ sany basym bolyp, «Orys krestı» atty termin engızılgen edı. Iаǧni demografiianyŋ tıkelei azaiuy jäne tuu körsetkışınıŋ ony basyp jete almauy. Sol uaqyttan berı 11 mln adami şyǧyn, iaǧni ömırge kelmegen säbilerdı eseptei otyryp (onyŋ ışınde 4,7 mlny orys halqy) statistikter jaǧalaryn ūstauda. 2011 jyly BŪŪ jer betınde 7 milliardtyŋ ömırge kelgenın resmi jariialady. 2100 jyly BŪŪ-nyŋ esebı boiynşa jer halqy 10-11 milliard adamdy qūraityn bolady dep otyr.
Al Resei demograftary qazırgı taŋdaǧy tuu körsetkışı jalǧasyp, tabiǧi azaiu(ölım) jalǧasa berse, onda Resei halqy 2100 jyly 100 mln ǧana bolmaq. Sonyŋ 67-72 mln ǧana orys halqyna tiesılı bolady deidı. Iаǧni orys halqynyŋ ekı ese azaiu körsetkışı oryn aluy mümkın. Oliver Bullou Resei halqynyŋ, onyŋ ışınde tıkelei orys ūltynyŋ azaiu saldary san aluan degendı keltıredı. Onyŋ pıkırınşe alkogol, soǧys, qarjylai daǧdarys, türlı aurulardyŋ köbeiuı men naşaqorlyq, egoizm Reseide basym. Mysaly 1940-1980 jyldar aralyǧynda Reseide ışımdık öndıru üş esege artqan.
KSRO-da 1985 jylǧa deiın jūmysqa kelmeuşılerdıŋ 1/3 ışımdıktı qoldanǧanyna bailanysty oryn alǧan. 1986 jyly KSRO-da qabyldanǧan jaŋa reformadan keiın orys halqynyŋ bala tuu körsetkışı qalpyna kelıp, 1962 jylǧy körsetkışpen teŋesken. Bır ǧana jyldyŋ ışınde. 1965-1990 jyldar aralyǧynda tıkelei Reseide 36 million adam düniege kelıp, 24,6 milliony qaza tapqan. Al 1991-2007 jyldar aralyǧynda 22,3 mln adam dünie esıgın aşyp, 34,7 mln jan qaitys bolypty. Iаǧni adami şyǧyn beibıt uaqytta artyp keledı. Eŋ soŋǧy bebi-bum 1989 jyly bolǧan. Demografiia ǧylymy boiynşa bebi-bum ärbır 25 jyl saiyn oryn aluǧa tiıs eken. Reseidegı özge halyqtarda ol oryn alǧanymen, orys halqynda 29 jyl bolsa da älı ıske aspaǧan. «Būl körsetkışpen 2050 jylǧa qarai orystar 80 mln halyqty qūraidy, al jalpy Resei halqynyŋ sany 116 mln bolmaq. Iаǧni 30 jyldyŋ ışınde Resei 30 mln halqyn joǧaltady. Būl bır Kanada halqymen para-par. Sonyŋ ışınde 85% şyǧyndy orys halqy qūramaq», — deidı Oliver Bullou.
Ashat Qasenǧali arhar.kz
