Aqtau men Atyrauda tūrmasa da, mūnai jəne gaz salasynda bılım alyp, bılıktı maman bolu, «Bolaşaq» baǧdarlamasynyŋ kömegınsız-aq AQŞ-taǧy eŋ bedeldı universitetterdıŋ bırı Stenfordta bılım alu, Koloradodaǧy mūnai kompaniiasynda tabysty eŋbek etu, top-menedjerlerdı daiyndaityn Siemens kompaniiasyna əlem boiynşa şaqyrtu alǧan altylyqtyŋ qataryna ılıgu… Qarap tūrsaŋyz, mūnyŋ bərı mümkın emes siiaqty körınedı. Alaida qazaqtardyŋ arasynda osy atalǧannyŋ barlyǧyn basynan ötkergen tūlǧa bar. Ol – Darhan Qūralhanov. Jaqynda Almaty qalasynda jastarmen kezdesu ötkızıp, şeteldık universitetterge qalai grantqa tüsuge bolatyny, adamnyŋ özın jəne özınıŋ energiiasyn qalai basqaruy kerektıgı turaly aitty. Kezdesu barysynda bız de «ūlandyq» oqyrmandardy qyzyqtyratyn saualdarǧa jauap aldyq.
«Senıŋ qolyŋnan kelmeidı!» degen söz «kınälı»
Ūlan: Qandai oquşy boldyŋyz? Qaida oqydyŋyz? Əŋgımemızdı osydan bastasaq…
Darhan Qūralhanov: Almaty qalasyndaǧy №147 mektepte oqydym. Qarapaiym oquşy boldym (küldı). Mektep bıtırgen soŋ, 2001 jyly Q.Sətbaev atyndaǧy QazŪTZU-ǧa grantqa tüstım. Universitette mūnai-gaz salasy boiynşa 5 jyl bılım aldym. Qyzyl diplommen bıtırdım. Oquymdy aiaqtauǧa jarty jyl qalǧanda öndırıstık təjıribe kezınde «Qaraşyǧanaq» kompaniiasyna jūmysqa qabyldanǧanmyn. 2006 jyly sol kompaniiada eŋ jas maman retınde qyzmet ettım.
Ūlan: Şetelde oqu turaly oi qalai, qaşan tudy?
Darhan Qūralhanov: «Qaraşyǧanaq» kompaniiasynda jūmys ıstep jürgenımde magistratura oquym kerek ekenın tüsındım. Öndırıstegı mındetterımdı kündelıktı atqara bergennen jalyqtym. Jan-jaǧymdaǧy qyzmetkerlerge qarasam, maǧan qaraǧanda köp nərse bıledı. Jinalystarda bır məsele tuyndasa menen görı jyldam ərı dūrys şeşım qabyldaidy. Olardyŋ menen nesı artyq dep oiladym.Söitsem, bılımı artyq eken. Bakalavrdyŋ bılımımen alysqa bara almaitynymdy tüsındım. Özıme jaŋaşyldyq qajet dep şeştım. Söittım de ony qaidan ızdeu kerek degen oiǧa qaldym. Ərine, şetelden! Osylaişa 4 bırdei şeteldık universitetke ötınış jıberdım. Nətijesın ūzaq uaqyt küttım. Aqyrynda törteuıne de grantqa tüskenımdı bıldım. Alaida, Stenford universitetın taŋdadym.
Ūlan: Amerikada ǧana emes, basqa da memleketterde bılım alyp, təjıribe jinap kelgenıŋızdı bılemız. Osy jaiynda tolyǧyraq aityp berseŋız…
Darhan Qūralhanov: AQŞ-taǧy oquymdy aiaqtaǧan soŋ, ekı jyl sonda qalyp jūmys ıstedım. Üirengım keldı. Sebebı onda rasymen üirenetın nərse köp. Amerikada jürıp INSEAD MBA deŋgeiın aldym. Onyŋ ne ekenın bıle bermeitın şyǧarsyzdar, Financial Times-tıŋ aituynşa, būl əlemdegı №1 biznes mektep. Amerikalyq kompaniianyŋ öndırısın tolyq meŋgerıp bolǧan soŋ jaŋa deŋgeige ötkım keldı. Menı kommersiialyq jobalar men öndırıstegı biznes salasy qyzyqtyrdy. Alaida, INSEAD-tı meŋgermegenım üşın kompaniia mūndai mümkındık bermedı. Al INSEAD-tı meŋgergen soŋ menıŋ Germaniianyŋ Siemens kompaniiasy CEO baǧdarlamasy boiynşa daiyndyqtan ötuge şaqyrdy. SEO boiynşa Singapurde jəne Fransiiada oqydym.
Qarap tūrsam, menı alǧa jetelegen söz – «Senıŋ qolyŋnan kelmeidı!». Mektep bıtırgen tūsta mūnai-gaz salasy bedeldı edı. Oǧan tüsu ərkımnıŋ qolynan kelmeitın. Al menıŋ «ərkım» bolǧym kelmedı. «Qolymnan keledı!» dedım de, grantqa tüstım. Eger sen Batys Qazaqstannan bolmasaŋ, mūnai-gaz salasynda aǧaŋ nemese «kökeŋ» bolmasa jūmysqa ornalasa almaisyŋ degenderge eregeskende «Qaraşyǧanaqqa» jūmysqa tūrdym. Menıŋ qolymnan keldı. Şetelde oqimyn degende ərıptesterım taǧy da sol «qolyŋnan kelmeidını» alǧa tartty. Men taǧy da öz degenımdı ıstedım. AQŞ-ta da «qazaqylyqtyŋ» iısı bar. Sebebı, olar da maǧan: «Biznes salasynda jūmys ısteu üşın joǧary bılım kerek, al būl senıŋ qolyŋnan kelmeidı», – dep aitty. Men adamnyŋ mümkındıgı şeksız ekenın, qolynan bərı keletının dəleldep kelemın. Qazır maǧan eşkım «qolyŋnan kelmeidını» aitpai jür. Eger aitsa, ne ısteitınımdı bılmeimın (küldı).
Şetelde ne üşın oqyǧyŋ keledı? Aldymen osyǧan jauap tap!
Ūlan: Memlekettık grantpen oqyǧan joqsyz. Şetelde jaqsy kompaniiada jūmys ıstedıŋız. Qazaqstanǧa qaşan oraldyŋyz jəne qaityp keluıŋızge ne sebep boldy?
Darhan Qūralhanov: Şetelde oqyp, mol təjıribe jinaǧan soŋ Qazaqstanǧa qaita oraldym. Şetelde üiren-genımdı qazaqstandyqtarǧa üiretkım keldı. Osylaişa, ūstazdyq qyzmetke kırıstım. Qazaq-Britan tehnikalyq universitetınıŋ studentterıne dərıs berıp jürgenıme ekı jyl boldy.
Ūlan: Qazaq jastarynyŋ bərı şetelde oqyǧysy keledı ǧoi. Öz betınşe şeteldık universitetke grantqa tüsu üşın ne ısteu kerek?
Darhan Qūralhanov: Şeteldık universitetterde eŋ maŋyzdy kezeŋ – esse jazu. Esse men şyǧarmany nemese maqalany şatastyrmau kerek. Esse degen – öz oiyŋdy jazu, özıŋ turaly jazu. Eŋ bırınşı talap etıletın nərse – adaldyq. Ötırık aitudyŋ qajetı joq. Esse jazudaǧy basty maqsat – oqu ornynyŋ komissiiasy senen sūraǧysy keletın kem degende 15 saualǧa jauap beru. Universitetke ne üşın tüskıŋ keledı, oqu orny, mamandyq turaly ne oilaisyŋ, ne bılgıŋ keledı, osynyŋ bərın aşyq jazu kerek. Ol jerde otyrǧan professorlar aqymaq emes, bərı şetınen psiholog. Jalǧan pafos pen şynaiylyqty bırden aiyra alady. Jalpy, özımnıŋ ūstazdyq təjıribemnen de aitarym: eşqaşan ötırık aitpaŋdarşy! Bız bərın bılemız, bərın tüsınemız. Bızdıŋ jastar şetelde oqyǧannyŋ jaqsy nərse ekenın ǧana bıledı. Alaida özınıŋ ne üşın şetelde oqyǧysy keletının anyq bılmeidı. Köpşılıgı magistraturany joǧary dəreje alu üşın nemese aldaǧy ekı jyldyq ömırın student bolyp ötkızu üşın, şəkırtaqy üşın oqidy. Eger maqsat osyndai bolsa, ekı jyldyq ǧūmyryŋ bosqa kettı dep eseptei ber.
Ömırdegı eŋ oŋai nərse – aqyl aitu. Jastarǧa aitarym, özıŋnıŋ jolyŋmen jür, öz daŋǧylyŋdy qalyptastyr. Keiın basqalar senıŋ jolyŋmen jüretındei bolsyn. Men eşkımnen aqyl-keŋes sūramadym. Stenford universitetıne alǧaş ketkenımde əuejaidan eşkım kütıp alǧan joq. Universitetke qandai avtobus baratynyn sūrap, mınıp aldym. Taŋǧy saǧat 6:00. Avtobusta kıleŋ qaŋǧybastar men bomjdar. Amerikada ondailar köp eken ǧoi dep mən bermedım. Aqşamnyŋ bərın dollarǧa aiyrbastap alǧanmyn. Özge jolauşylar tiynmen tölep jatyr. Menıkı ırı aqşa. Jürgızuşı tegın jetkızıp tastady. Oi, Stenford universitetınıŋ qandai ülken ekenın bılseŋder ǧoi! Özıme qajettı ǧimaratty tapqanşa ekı saǧat sendelıp jürdım. Qolymda ekı ülken şabadan bar. Jön sūraityn adam da joq. Ərine, kün şyqpaǧan kezde kım köşede jürsın?! AQŞ-ta jūmys ıstegende de, Singapur men Fransiiaǧa ketkende de qorqynyş bolǧan joq. Qazaq jastary jasyqtyqty, ūiaŋdyqty qoiu kerek. Qoryqqan saiyn kedergıler köbeie beredı. Bərın öz közıŋmen köru kerek. Mümkın bıreulerden estıgenıŋ jai əŋgıme şyǧar.
Ūlan: Qandai kıtaptar oquǧa keŋes beresız?
Darhan Qūralhanov: Kıtap oqyǧan degen öte jaqsy nərse. Jastar osyny tüsınse eken. Menıŋ osy künge deiın jetken jetıstıgımnıŋ syry – oquǧa, bıluge degen talpynys pen mahabbatta. Aptasyna 3-4 kıtap oqimyn. Ərine, olardyŋ bərı tom-tom qalyŋ kıtaptar emes. Jūmystan kelgen soŋ oqityn kıtap tappai qalsam, küizelıs bastalady. Paulo Koelonyŋ «Alhimik» degen kıtabyn bıletınşyǧarsyŋdar. Senseŋder, osy kıtapty ai saiyn 5-6 ret oqimyn. Ər oqyǧan saiyn şabyt alamyn, özıme jaŋa əlemnıŋ esıgın aşqandai bolamyn. Qiyn taŋdaudyŋ aldynda tūrǧanda, şeşım qabyldau kerek bolǧanda, jai ǧana şarşaǧanda da osy kıtapty oqimyn.
Şetelde ne üşın oqyǧyŋ keledı? Aldymen osyǧan jauap tap!
Ūlan: Memlekettık grantpen oqyǧan joqsyz. Şetelde jaqsy kompaniiada jūmys ıstedıŋız. Qazaqstanǧa qaşan oraldyŋyz jəne qaityp keluıŋızge ne sebep boldy?
Darhan Qūralhanov: Şetelde oqyp, mol təjıribe jinaǧan soŋ Qazaqstanǧa qaita oraldym. Şetelde üiren-genımdı qazaqstandyqtarǧa üiretkım keldı. Osylaişa, ūstazdyq qyzmetke kırıstım. Qazaq-Britan tehnikalyq universitetınıŋ studentterıne dərıs berıp jürgenıme ekı jyl boldy.
Ūlan: Qazaq jastarynyŋ bərı şetelde oqyǧysy keledı ǧoi. Öz betınşe şeteldık universitetke grantqa tüsu üşın ne ısteu kerek?
Darhan Qūralhanov: Şeteldık universitetterde eŋ maŋyzdy kezeŋ – esse jazu. Esse men şyǧarmany nemese maqalany şatastyrmau kerek. Esse degen – öz oiyŋdy jazu, özıŋ turaly jazu. Eŋ bırınşı talap etıletın nərse – adaldyq. Ötırık aitudyŋ qajetı joq. Esse jazudaǧy basty maqsat – oqu ornynyŋ komissiiasy senen sūraǧysy keletın kem degende 15 saualǧa jauap beru. Universitetke ne üşın tüskıŋ keledı, oqu orny, mamandyq turaly ne oilaisyŋ, ne bılgıŋ keledı, osynyŋ bərın aşyq jazu kerek. Ol jerde otyrǧan professorlar aqymaq emes, bərı şetınen psiholog. Jalǧan pafos pen şynaiylyqty bırden aiyra alady. Jalpy, özımnıŋ ūstazdyq təjıribemnen de aitarym: eşqaşan ötırık aitpaŋdarşy! Bız bərın bılemız, bərın tüsınemız. Bızdıŋ jastar şetelde oqyǧannyŋ jaqsy nərse ekenın ǧana bıledı. Alaida özınıŋ ne üşın şetelde oqyǧysy keletının anyq bılmeidı. Köpşılıgı magistraturany joǧary dəreje alu üşın nemese aldaǧy ekı jyldyq ömırın student bolyp ötkızu üşın, şəkırtaqy üşın oqidy. Eger maqsat osyndai bolsa, ekı jyldyq ǧūmyryŋ bosqa kettı dep eseptei ber.
Ömırdegı eŋ oŋai nərse – aqyl aitu. Jastarǧa aitarym, özıŋnıŋ jolyŋmen jür, öz daŋǧylyŋdy qalyptastyr. Keiın basqalar senıŋ jolyŋmen jüretındei bolsyn. Men eşkımnen aqyl-keŋes sūramadym. Stenford universitetıne alǧaş ketkenımde əuejaidan eşkım kütıp alǧan joq. Universitetke qandai avtobus baratynyn sūrap, mınıp aldym. Taŋǧy saǧat 6:00. Avtobusta kıleŋ qaŋǧybastar men bomjdar. Amerikada ondailar köp eken ǧoi dep mən bermedım. Aqşamnyŋ bərın dollarǧa aiyrbastap alǧanmyn. Özge jolauşylar tiynmen tölep jatyr. Menıkı ırı aqşa. Jürgızuşı tegın jetkızıp tastady. Oi, Stenford universitetınıŋ qandai ülken ekenın bılseŋder ǧoi! Özıme qajettı ǧimaratty tapqanşa ekı saǧat sendelıp jürdım. Qolymda ekı ülken şabadan bar. Jön sūraityn adam da joq. Ərine, kün şyqpaǧan kezde kım köşede jürsın?! AQŞ-ta jūmys ıstegende de, Singapur men Fransiiaǧa ketkende de qorqynyş bolǧan joq. Qazaq jastary jasyqtyqty, ūiaŋdyqty qoiu kerek. Qoryqqan saiyn kedergıler köbeie beredı. Bərın öz közıŋmen köru kerek. Mümkın bıreulerden estıgenıŋ jai əŋgıme şyǧar.
Ūlan: Qandai kıtaptar oquǧa keŋes beresız?
Darhan Qūralhanov: Kıtap oqyǧan degen öte jaqsy nərse. Jastar osyny tüsınse eken. Menıŋ osy künge deiın jetken jetıstıgımnıŋ syry – oquǧa, bıluge degen talpynys pen mahabbatta. Aptasyna 3-4 kıtap oqimyn. Ərine, olardyŋ bərı tom-tom qalyŋ kıtaptar emes. Jūmystan kelgen soŋ oqityn kıtap tappai qalsam, küizelıs bastalady. Paulo Koelonyŋ «Alhimik» degen kıtabyn bıletınşyǧarsyŋdar. Senseŋder, osy kıtapty ai saiyn 5-6 ret oqimyn. Ər oqyǧan saiyn şabyt alamyn, özıme jaŋa əlemnıŋ esıgın aşqandai bolamyn. Qiyn taŋdaudyŋ aldynda tūrǧanda, şeşım qabyldau kerek bolǧanda, jai ǧana şarşaǧanda da osy kıtapty oqimyn.
Dana QANATQYZY
«Ūlan» gazetı, №9 27 aqpan, 2018 jyl
zhasorken.kz
