Qazaq halqynyŋ azattyq jolyndaǧy küresıne 30 jyl būryn, 1991 jyldyŋ 16-jeltoqsanynda nükte qoiyldy. Osy künı Joǧarǧy Keŋeste qabyldanǧan zaŋ - är qazaqqa özınıŋ täuelsızdıgın sezınetın jaǧdai tuǧyzyp, azat künnıŋ endı ǧana bastalǧanyn ämbege aian ettı. Ūzaq jyldarǧa sozylǧan osy küreste halyq qalai jeŋıske jettı? Būl turaly “Adyrna” ūlttyq portaly Qazaqparatqa sılteme jasap habarlaidy.
Ärine, tarihty aqtarsa oǧan köp jauap tabuǧa bolady. Bıraq, däl osy künı ötken jiynnyŋ maŋyzy bärımız üşın de, bärınen de joǧary. Osy oraida äigılı jazuşy, memleket qairatkerı Äbış Kekılbaevtyŋ «Täuelsızdık tolǧauy» atty estelıgı oiǧa oralady. Estelıktıŋ ışındegı jeltoqsannyŋ aituly künıne qatysty bölıgın qaz qalpynda oqyrmanǧa ūsynǧandy jön kördık.
* * *
Jaŋa taǧdyrymyzdyŋ altyn arqauy bolyp tabylatyn Täuelsızdık turaly Zaŋymyzdy qabyldaityn kün de jettı. 15 jeltoqsan. Parlament üiınıŋ ülken zaly. Törde - Elbasy. Mınbede - jūmys tobynyŋ jetekşısı Sūltan Sartaev. Qysqaşa baiandama bıtken boida sūraqtar qarşa borady. Sonyŋ barysynda-aq bolaşaq saiasi şaiqastyŋ qandai şepterde ötetındıgı baiqalyp qaldy. «Kımnen jäne neden täuelsız bolmaqpyz? Jetpıs jyl boiy jelkelep kelgen Reseilık imperiia ülgısı boiynşa qazaq imperiiasyn qūruǧa ärekettenıp jatqan joqpyz ba?».
Eŋ bır aqqaptal känıgı deputattyŋ auzynan şyqqan osy bır saualdan-aq qarsylasuşy küşterdıŋ arǧy kömeiın aŋǧaruǧa bolatyn edı. Tamyz oqiǧasy taǧdyryn şeşıp qoiǧan KSRO-ny saqtap qalamyz degenge senetınder älı bar eken. Qazaq halqynyŋ täuelsızdıktı köksep kele jatkan el ekendıgın atymen bılmeitın, bılse de qūlaqqa ılmeitın, tıptı tabiǧatta mūndai mäsele boluyn ülken jaŋsaqtyq dep qaraityn toŋmoiyndyq älı de küştı eken. Qoiylǧan taǧy bır saualdyŋ arǧy astarynda odan da batpan zıl jatty.
«Bızdıŋ parlamentımız taǧdyr-talaiyn şeşetın kürdelı mäselenı tezdetuge nege qūmar? Bız mūnda memleket täuelsızdıgı mäselesın şeşemız, erteŋ 17 million adamnyŋ baqandai jartysy basqa jat memlekette qalyp koimai ma?».
Būl - üreilı kısınıŋ emes, üreilendırgısı keletın kısınıŋ saualy. Üşınşı saual būdan da ärırek sılteidı: «Mūnyŋ salmaǧyn arttyru, eleulı ekenın aiǧaqtau üşın referendum ötkızgen abzal emes pe?».
Osydan-aq ol kezdegı qoǧamdyq aya raidyŋ qandai ekendıgın aŋǧara beruge bolady. Egemendık mälımdemesı qabyldanǧannan bergı oqiǧalar parlamentşılerımızdı äkkılendıre tüskenmen, täuelsızdık turaly mäselenı ötkırlendıre tüskenmen, ony zaŋdastyrudyŋ jolyn jıŋışkerte de tüsken-dı.
Mūndai jaǧdaida japa-tarmaǧai şabuylmen jeŋıske jetu qiyn edı. Täsılqoilyǧy jaǧynan ärı kürdelı, ärı näzık äreketter kerek edı. Obaldary ne kerek, sol kezdegı parlamentte bolǧan ärıptesterımız sol şeŋberlık biıgınen şyǧa aldy. Tek şabuyldauşylyqqa ǧana emes, qorǧauşylyqqa da edäuır jetısıp qalypty. Bar küştı jalpy talqylau tūsynda sarp etpei, eŋ şetın baptardy jeke talqylaityn kezge de ırke alypty. Bükıl halyqtyq şynaiy senımge ie bolǧan Prezidentımız täuelsızdık taǧdyryn şeşetın şeşuşı maidannyŋ tızgının öz qolyna alyp, ony ne bır qiyn su asty jartastaryna soqtyqtyrmai, aman-esen arman bolǧan jarqyn jaǧalauǧa alyp şyqty.
Onyŋ üstıne, el taǧdyry şeşıler saǧatta ärqaisysy är taudyŋ arqary bolyp kalǧan azamattarymyz bır üidıŋ balasyndai yntymaqty mınez tanytty. Salyq Zimanov, Sūltan Sartaev, Özbekälı Jänıbekov, Şerhan Mūrtaza, Jabaihan Äbdıldin, Ömırbek Baigeldi, Manaş Qozybaev, Ömırbek Joldasbekov, Änuar Älımjanov, Balǧabek Qydyrbekūly, Sauyq Täkejanov, Myrzatai Joldasbekov, Kamal Smaiylov, Quanyş Sūltanov...
Sanap tauysa almaisyŋ. Sol kezdegı parlamentte bastary qosylǧan eldıŋ barlyq estiiar azamattary... Bırınıŋ kömeiın bırı aitpai bılıp, qapy jıbermeuge tyrysyp baqty. Ekı künge sozylǧan talqynyŋ aca bır şielenıstı tūsynda deputat Aleksandr Aleksandrovich Kniagininge:
«Zaŋdy qoldau kerek... Memlekettık täuelsızdık - qazaq halqynyŋ ǧasyrlar boiǧy armany. Qazaq jerın mekendegen bız, qazaq emes halyqtar, bärımız bırdei sol näzık sezımge ärqaşan öz sezımımızdei qūrmetpen qaraiyq» - dep, örekpıp baqqan köptegen ärıptesterıne basu aituǧa tura keldı.
Bıle bılgen kısıge būl täuelsızdık tek qazaqtarǧa ǧana kerek emes edı. Būndai Zaŋ däl sol künderı Qazaqstandy mekendeitın barşa ūlttardyŋ ūl-qyzdaryna kerek edı. Jan-jaqqa bölınıp, jaǧalasyp ketıp, qai şaŋyraqtyŋ da basyna qauıp töndırmeu üşın, sol ekı ūdai kezeŋde taǧdyr men tarihtyŋ pärmenımen Nūq paiǧambardyŋ kemesındei qaltyldaq keŋıstıkte kün keşıp jatqan jandardyŋ bärınıŋ de erteŋgı künderıne senımdı bolulary üşın Qazaqstannyŋ tezırek halyqaralyq kūqyq subektısı bolǧany kerek edı.
Tek sondai jaǧdaida ǧana 17 million halyq erteŋ qai kemenıŋ qūiryǧyna jarmasamyz degen ala köŋıldıkke ūrynbai, bärımızge ortaq daǧdarystar kezeŋınen qalai şyǧamyz dep, bırlese äreket jasai alar edı.
Ötpelı kezeŋnıŋ jeldei şalqyǧan jelpıldek auandaryna berılmei, eŋ aldymen, älgı bır mümkındıktı zaŋdastyryp aludyŋ qajettırek ekendıgın tüsıne alatyn azamattar qai tarapta da jetkılıktı boldy. Sonyŋ arqasynda 1991 jyldyŋ 16 jeltoqsan künı «Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık täuelsızdıgı turaly» Konstitusiialyq zaŋ basym dauyspen qabyldandy. Sol kezdegı bır ärıptesım Viktor Borisovich Vodolazov juyrda:
«Älı esımde, on ekı deputat oǧan qarsy dauys bergen. Jasyratyny joq, sonyŋ bırı özım edım... Ol kezde menıŋ Qazaqstannyŋ bolaşaǧyna degen senımım az edı. Ekonomikamyz keudesın kötere almai, jer bauyrlap jatty. Naqty memlekettık tūrǧyda oilau jüiesı qalyptaspaǧan kez edı. Alaida münyŋ bärı uaqytşa qūbylys eken. Bır-ekı jyldan keiın oŋ özgerıster baiqala bastady. Soǧan sai men de būrynǧy közqarasyma ezgertuler engızdım», - deptı.
Täuelsızdık Almatydaǧy demokratiiaşyl jastar ereuılınıŋ bes jyldyǧyna bır kün qalǧanda jüzege asty. İä, būl zaŋnyŋ negızgı avtory Uaqyt edı... Jeltoqsan oqiǧalarynan sol Täuelsızdık künıne deiın Qazaqstandaǧy ahualdy ornyqsyzdandyruǧa tyrysqan qanşama saiasi beipıldık pen beibastaqtyqtarǧa kuä bolmadyq deseŋızşı...»
“Adyrna” ūlttyq portaly
