Janymdy jaralaǵan Jeltoqsan

2552
Adyrna.kz Telegram

Bıylǵy jyly Jeltoqsan kóterilisiniń 35 jyldyǵy qarsańynda ártúrli áńgimelerdi estip, 1986 jyldyń jańǵyryǵy jandúnıemdi tebirentip, betime jeltoqsannyń yzǵyryǵy kelgendeı aýyr da muńdy kúıge túsemin. Iá, qazirgi ýaqytta biz táýelsiz Qazaqstannyń halqymyz. Kóp nárseni oılaı bermeımiz. Kóp nárseniń baıybyna barmaımyz. Bul táýelsizdik bizge qandaı jolmen jáne neniń nemese kimniń arqasynda kelgenine mán bermeımiz. Kópshilik qaýym belgili bir memlekettiń táýelsizdiktialýy úshin qan tógis maıdanǵa shyǵyp, qolǵa naıza men balta alyp, jaýǵa qarsy shabýylǵa shyǵýy dep túsinedi. Alaıda bul múldem qate túsinik.

Kezinde belgili bir obektıvti jáne sýbektıvti sebeptermen Qazaqstan eli Qyzyl Keńestiń qursaýynda qalyp, jetpis jyl kóleminde búkil keńes úkimetin shıkizatpen, ekolgııalyq taza azyq ónimderimen qamtamasyz etýmen qatar, sol Odaqtyń saıası-quqyqtyq jáne ıdeologııalyq shyrmaýynda bolǵany tarıhı derek. Osy Odaqtyń óktem saıasatynyń nátıjesinde 1986 jylǵy Qazaqstanǵa qatysty jasaǵan «ámiri», ultjandy qazaq azamattaryn beıjaı qaldyrmady. Alaıda sol azamattardyń bılikke qarsy shyǵý nemese tóńkeris jasaý sııaqty pıǵyly bolmaǵan edi. Quqyqtyq memlekettiń órimdeı ul qyzdary partııa basynda otyrǵandarǵa qarapaıym ǵana suraqpen júgingen bolatyn. Ol, nege birinshi hatshy syrttan ákelinedi, nege Qazaqstandyq azamat emes?

Alaıda shyryldaǵan shyndyqty surap ortalyq alańǵashyqqan, kóbinese menimen teteles meniń Otandastarym jazyqsyz soqqyǵa shyǵylyp, jasandy oıdan shyǵarylǵan sebeptermen qylmystyq jaýapkershilikke tartylyp, aldy jazyqsyz dáleldenbegen sebeptermen sottalyp, sońy qýǵyn-súrginge ushyrap, ásirese bolashaqtan asqaq arman kútken stýdent jastar oqýdan shyǵarylyp, jymysshy jastarymyz jalǵyz ǵana tabys kózi bolyp turǵan jumystarynan aıyrylyp, el ishinde dúrbeleń týǵan zaman boldy. Jalpy 1986 jyldyń aıaǵy 1987 jyldyń basy jandúnıesi qazaq dep shyryldaǵan jan balasyna, alasapyran kezeń bolǵan edi. Qazirdiń ózinde sol kezdegi, ásirese Almaty qalasyndaǵy ortalyq alańda jáne onyń aınalasynda bolǵan óz kózimmen kórgen oqıǵalardyń retrospektıvasyn esime túsirsem, qazirdiń ózinde janym túrshigedi.

Negizinde men 1986 jyldyń qarasha aıynda úılenip, otbasyn quryp, ózimniń stýdent kezindegi dosym Qyzylorda oblysy, Qarmaqshy aýdany, Jýsaly stanııasynyń azamaty Tleýov Aqylbekpen (búginde marqum, jol apatynan qaıtys bolǵan) kezdesýge Almaty qalasyna jeltoqsannyń 14-de kelgen edim. Negizgi maqsatym Almaty qalasynan qyzmet taýyp, sol jaqqa otbasymmen qonys aýdarý. Biz Aqylbek ekeýimiz 15-shi jeltoqsanda dámhanada kezdesip, kóp nárseni eske túsirip, qyzmetke turý máselesin áńgime qylǵan edik.

Aqylbek boıdaq, bar jerden shyqqan bala. Azdap kóńil-kótergendi unatyp, kóp nárseni oılamaıtyn eshteńeni ýaıymdamaıtyn bir úıdiń erke balasy edi. Biraq jan tánimen ótirikti, aramdyqty, satqyndyqty jaqtyrmaıtyn, adal ári senimdi dos edi. Sportqa tikeleı qatysy bolmasa da ózine senimdi, seri jigit bolatyn.

Sol kezde Aqylbektiń álde týǵan, álde naǵashy ma esimde joq, áıteý bir aǵasy Almaty qalasyndaǵy úlken bir trestiń bastyǵy edi. Esimi esimde qalmapty. Aqylbek sol aǵasynyń qolynda Almatyda turatyn. Ol aǵasy meni erterekten biz Aqylbek ekýimiz Pavlodar qalasynda bir jataqhanada turǵannan beri biletin. Maǵan degende ol kisiniń kózqarasy jaqsy edi. Aldyn-ala kelisken ýáde boıynsha Aqylbektiń sol aǵasy, «Eger Álibekpen birge júrip, birge turatyn bolsań ekeýińdi de qyzmetke alamyn», - degen sharty bar edi. Men de sol ýádege senip Almatyǵa kelgenmin.

Ol kezde uıaly telefon joq. Jalǵyz baılanys quraly úı telefony edi. Kelisim boıynsha Aqylbek úıge baryp, aǵasymen aqyldasyp, men oǵan telefon shalyp, qaı kúni qaıda barý týraly ýádelesemiz dep qol alysyp qoshtastyq. Sol kúni ýaqyt jaı bolǵandyqtan biz erteń telefon arqyly habarlasamyz dep kelistik. Bul jeltoqsannyń 15-de bolǵan oqıǵa.

Kelesi kúni, ıaǵnı jeltoqsannyń 16-y kúni keshke men telefon shalyp habarlasqanda, biz kelesi kúni, ıaǵnı jeltoqsannyń 17-de saǵat 11.00 ortalyq alańnyń janyndaǵy pochta bóliminiń Mır kóshesine qaraǵan telegraf jaǵynda kezdesemiz dep kelistik. Sebebi Aqylbektiń aǵasy bizdi saǵat 12.00 kezdesýge shaqyrǵan eken. Men ol kezde Almaty qalasynda turatyn apaıym Sáýleniń úıine toqtaǵanmyn. Apaıym Sáýleniń sol kezdegi páteri Áýezov drama teatrynyń janynda Jambyl kóshesinde edi. Apaıymnyń joldasy belgili balalar jazýshysy-jýrnalıst, Zaısannyń týmasy, búginde marqum bolǵan Marat Qabanbaev. Keıinnen ol kisi Altynbek Sársenbaevtyń komandasynda bolǵan. Tanymal qalamger opozııoner boldy. «Dat» gazetiniń atasy desek te bolady.

16-shy jeltoqsan kúni keshki teleaqparattan Ortalyq partııa komıtetiniń sheshimimen D.Qonaevtyń birinshi hatshylyqtan ketip, ornyna Kolbınniń taǵaıyndalǵany týraly habardy estidik. Alaıda eshqaısymyz oǵan saıası turǵyda mán bergen joqpyz. Telehabardan da artyq eshteńe baıandalmady. Tek, jezdem Mákeń, «ıapyraı Dımekeńe ne boldy eken, bulardyń orystary ólgenshe otyra berýshi edi ǵoı, arty tynysh bolsa eken», - degen pikirin aıtty. Basqadaı bul taqyrypqa áńgime qozǵalmady. Sebebi biz jezdem ekeýimiz basqadaı ádebı, áleýmettik taqyryptarǵa áńgime qozǵap otyrǵanbyz, tek sony jalǵastyryp kettik.

Ertesinde men mólshermen saǵat táńerteńgi 10.00 shamasynda úıden shyǵyp, jaıaýlap kelisken pochtaǵa qaraı aıańdadym. Sebebi eki orta bálendeı qashyq emes edi. Bastapqyda Áýezov teatryna deıin meniń kózime oǵash eshteńe baıqalmady. Abaı dańǵylyn kesip ótip Baızaqov, Botanıcheskaıa kóshelerine túskende 3-5-ten toptalǵan jastardyń kóbeıgenin baıqadym. Barlyǵy sol men ketip bara jatqan baǵytqa ketip barady jáne qoldarynda erekshe mán beretin eshteńe joq. Áńgimeleri kóńildi, qyzý taqyrypta. Alaıda ashý nemese dúrligýdiń nyshany múldem joq. Qutty bir toıǵa nemese paradqa jınalýǵa ketip bara jatqan sııaqty.

Men ilgeri júrgen saıyn toptalǵan jastardyń qatary kóbeıe bastady. Mólshermen 3-4 kvartal júrgen soń halyqtyń sany múldem kóbeıdi. Halyq sany kóbeıgen saıyn daýystar da qatty shyǵa bastady. Men tek sol kezde ǵana tótenshe bir jaǵdaıdyń oryn alǵanyn jáne bul oqıǵa keshegi teleaqparattan estigen habarmen, ıaǵnı 1-shi hatshylyq laýazymǵa saılanǵan Kolbınmen baılanysty ekendigin uqtym. Sebebi jastardyń áńgimesinen suraýsyz aq anyqtalyp turǵandaı, olardyń barlyǵy derlik patrıottyq rýhtaǵy taqyrypqa áńgimelesip bara jatty. Ásirese «aıtsyn», «túsindirsin bizge», «tipti Qazaqstannyń orysy bolsa da bolady ǵoı, «áıtpese Qazaqstanda basshylyqqa laıyq bir qazaq tabylmady ma», - degen áńgimelerdi meniń qulaǵym anyq estidi.

Osy tolqyǵan adamdar legimen ortalyq alańǵa jaqyndaǵanda halyqtyń sany múldem kóbeıip ketti. Men pochtanyń ǵımaratyna jaqyndaǵanda adamdardyń tobyrymen eriksiz kósheniń ekinshi betine ysyrylyp qaldym da pochta ǵımaratynyń ekinshi betine shyǵyp qaldym. Sebebi olardyń barlyǵy toptalyp birnesheý bop kele jatsa men jalǵyzbyn, sodan eriksiz yǵysa berdim.

Mır kóshesindegi pochtanyń telegraf turǵan ǵımaratyna jetkende men boıymnyń uzyndyǵyn paıdalanyp, ǵımarattyń aldynan Aqylbek dosymdy izdedim. Alaıda adamdardyń kóptiginen dosymdy taba almadym. Sebebi ǵımarattyń aldy, onyń baspaldaǵy túgel qaptaǵan adamdar boldy. Osy kezde jastardyń arasynan urandaǵan daýystar da shyǵyp jatty. Sóıtip turǵanda men adamdardyń tobymen eriksiz yǵysyp Ortalyq alańnan biraq shyqtym. Meniń esil dertim, dosym Aqylbekti taýyp alý bolatyn. Moınymdy sozyp jan-jaǵymnan sony izdeımin. Biraq tappadym. Dosymdy sol qalpy kezdestirmedim. Aqylbektiń ózi er minezdi, qyzýshań jáne ultshyl patrıottyqqa beıim jan edi. Jastardyń osyndaı tolqýyn kórgende ol shydamaı eriksiz belsendilik kórsetip, kópke aralasyp ketti me dep oılaımyn.

Sodan men Ortalyq alańdamyn. Kóptiń ishindemin. Jan-jaqtan dabyrlaǵan jastardyń daýystary. Biren-saran bolmasa jınalǵan adamdardyń basym bóligi jastar. Arasynda tyńdasam stýdentter jáne jumysshy jastar da bar. Túgel órimdeı qyzdar men jigitter. Arý Almatynyń sol kúngi aýa-raıy búrtúrli yzǵarly edi. Tipti tabıǵat ananyń ózi bılikte bolyp jatqan ádiletsizdikti jaqtyrmaǵandaı yzǵarlanyp turdy.

Jınalǵan jastar ortaǵa bılik basyndaǵylardyń kelip, túsinik berýin talap etti. Bireýler «ortaǵa Dımekeńniń ózi kelsin». «Sol kisiniń aýzynan estıik, ol kisi óz erkimen ketti me álde ketirdi me», degen sııaqty aıqaılar bolyp jatty. Endi bir top Sh.Qaldaıaqovtyń Qazaqstanyn shyrqap jatty. Shynyn aıtý kerek jalpy jınalǵan jastardyń boıynda ashý men yza bolsa da, olardyń kóńilderi jaıdary, júzderi jyly edi. Meniń mańymda turǵan jastardyń arasynda shabamyn, qyramyn, joıamyn degen peıildiń nyshany da joq edi. Kerisinshe barlyǵy pozıtıvti kúıde, kúnniń sýyqtyǵyna tonyp qalmas úshin ózderin jaıdary ustaýǵa tyrysyp, ishinara ázildesip, oryndarynda sekirip jylynyp turdy.

Qazir týra esimde joq mólshermen sol túske taqaǵan ýaqytta bolar deımin, jastar aqyldasa kele bılikke parlamentıorlerdi jiberýdi sheshti. Ortaǵa iriktelip belsendiler shyqty. Men alysta turdym, sol sebepti olardyń kimder ekenin jáne neshe adam ekenin anyq kóre almadym. Alaıda rýpor arqyly aıqaılaǵan daýystardan osyndaı jaǵdaılardyń bolyp jatqanyn estip, kórip turdym. Osy kezde alańdy qorshaǵan mılıııa formasyndaǵylar boldy. Alǵashynda olar halyqqa tımegenimen, halyqty jaqtyryp ta turmaǵany anyq baıqalyp turdy. Mılııonerler jastardy ortaǵa ótkizbeýge tyrysyp, jastarǵa kópe-kórneý bóget jasap turdy. Alaıda qyzbalanǵan qyzdar men jigitter olardy tyńdamastan, shepterin buzyp ortaǵa ótip tolyp jatty. Kóp uzamaı alań halyqqa lyq toldy. Biraz jastardyń qolynda urandaǵan transparanttar paıda boldy. Meniń sol kezde baıqaǵanym, jigitterden góri qyzdardyń batyldyǵy men qaıtpas qaısarlyǵy áldeqaıda basymyraq boldy. Qazaq ultty mılııoner jigitterge tap-tap berip, «qazaq emessiń be, nege qazaqtarǵa qarsy shyǵyp tursyń?», degen sııaqty óktem-óktem talap qoıyp, mılııoner qazaqtardy jerden alyp jerge salyp jatty.

Parlamentıorlerdiń ketkenine birtalaı ýaqyt boldy. Ýaqyt tústen asty. Jastar tarqamady jáne tarqaý týraly eshkimde oı da bolǵan joq. Baǵanaǵydaı emes endi «Qazaqstan» ánimen«Elimaı» ánderi jan-jaqtan shyrqala bastady. Sol kezde meniń janymda turǵan bir top jastar bir-birimen ázildesip, ortalarynda turǵan názik kelgen, ústine ashyq tústi palto kıgen sary shashty qyzǵa «Oı qaryndasym-aı! Sizdi avtobýstan laqtyryp jibere jazdadyq qoı», - dep qaljyńdap jatty. Sóıtse avtobýsta kele jatqanda osy boıjetkendi orys ultynyń ókili eken dep, bireýler avtobýstan túsirip jibermek bolǵanda, onyń tek shashyn boıaǵan qazaq qyzy ekenin bilip, alyp qalypty. Endi mine buryn bir-birin tanymasa da, ult basyna kemsitý men qorlaý kelgende barlyǵy ıyqtasyp, bir alańda tur. Sol kezdegi ult ókilderiniń rýhyna ásirese qaıtpas qaısar minezdi jastarymyzǵa men búgin taǵzym etemin.

Bılikten oıǵa qonymdy jaýap nemese túsinikteme kútip alańda turǵan kezimizde men jan-jaǵyma jaltaqtap Aqylbek dosymdy izdep turdym. Ony kezdestiremin, tabamyn degen úmitim áli joǵalmaǵan edi. Alaıda ony sol qalpy múldem kezdestirmedim. Degenmen, men sol beıbit sherýdiń ishinde ózimniń jerlesim, menen bir klass joǵary oqyǵan aýyldasym Sımtıkov Elshatty kezdestirdim. Ol maǵan qaraǵanda áldeqaıda basym belsendilik kórsetip, baǵan basyna shyǵyp, aıqaılap turdy. Men ony alystan kórip baıqaǵanymmen ol meni kórmedi. Sebebi aramyz birtalaı alshaq bolǵan edi. Jetý múmkin bolmady. Sońynan estýimshe ol da kezinde biraz qýǵyndalǵan eken. Alaıda búgingi kúni bárine degen senimsizdik tanytyp, eshqandaı is-sharalarǵa aralaspaıtyn kórinedi.

Jınalǵan jastar qanshama tosqanymen jiberilgen parlamentıorlerimiz oralmady. Sol kezde olardyń ózderin qamap tastapty, urypty degen sózder shyǵa bastady. Endi alańdaǵy jurt ashýǵa basty. Sol kezde parlamentıorlerdiń arasynda bolǵan bir boıjetken shyǵyp, jylap turyp jurtqa «qaıtyńdar», «tarqańdar», «arty jaman bolady» degen áńgime aıtty. Men óz basym ol qyzdy kórmedim de aıtqanyn da estimedim. Degenmen aldyńǵy shepte bolyp jatqan oqıǵalar sońǵy qatarda turǵan bizderge jetip jatty. Osy sátten bastap jınalǵan jurttyń ishinde shynaıy tolqý bastaldy.

Jınalǵan jastardyń arasynan «Kolbın ket!», «Doloı Kolbına», «Ár elde sol eldiń basshysy bolsyn», - degen urandar oryssha, qazaqsha estile bastady. Osy kezde minbege shyqqan belsendiler oryssha jáne qazaqshalap «Tarqańdar áıtpese qazyr kúshpen tarqaısyńdar», - dep ártúrli qoqan-loqy kórsete bastady. Alaıda alańǵa jınalǵan jastar olardy tyńdamaq túgili aıyldaryn da jıǵan joq. Kerisinshe olardan «DinmuhamedQonaevtyń ózi kelsin, áıtpese ketpeımiz, tarqamaımyz, kerek bolsa osy alańda túneımiz», dep jatty.

Osy kezde meniń taǵy bir baıqaǵanym, keıbir belsendi jigitterdi ońashalap alyp ketpek bolyp jatty. Alaıda olardyń barlyǵyn alyp ketýge shamalary kelmedi. Degenmen jetektep alyp ketkenderi de boldy. Birazdan keıin alańda ushqan bas kıimder (ásirese mılııonerlerdiń) jáne qar kesekteri menkirpishtiń synyqtaryn baıqaı bastadym. Belgisiz bir er azamat baǵan basyna órmelep shyǵyp, radıoqabyldaǵyshtyń únshyǵarmasyn julyp alyp laqtyryp jiberdi. Onyń bul batyl áreketi basqalarǵa rýh bergendeı boldy.

Osy sátte beıbit sherý kerisinshe maıdan dalasyna aınalǵandaı boldy. Sebebi alańdy qorshaǵan mılııonerler qoldaryndaǵy sýyq qarýlarymen alańdaǵy jastardy uryp-soǵyp, qýalaı bastady. Jastar da qarap qalmaı olarǵa qarsylyq bildirdi. Eki jaqtyń da adamdary soqqyǵa jyǵylyp jatty. Kóptiń aty kóp qoı, jastar da boı berer emes. Qoldarynda qarýlary bolmasa da, qarýly mılııonerlerge taısalmaı tótep bere bastady. Tipti kerisinshe mılııonerlerdiń ózderin tyqsyryp alańnyń shetine shyǵaryp tastaǵan kezderi de boldy. Ekinshi jaqta kerisinshe jastardyń da tyǵyryqqa tirelip, alańnan oısyryla qýylǵan sátteri de boldy. Arasynda qyzdar men jigitterdiń jaraqat alyp alańǵa jyǵylyp, taptalyp jatqandaryn da kórdim. Solardyń biri meniń ózim jyǵylyp jatqan jigitke shalynyp, omaqasa qulap tobyrdyń astynda qalyp qoıdym. So joly sol jaq qolym jaman janshylyp qalypty. Alǵashynda et qyzýymen mán bermegen edim. Sońynan baıqadym sol qolymnyń alaqanymnyń syrty men bilek tusym isip ketipti jáne bilegimdegi komandır saǵatym bolǵan (korpýsy kúmispen jalatylǵan, temir serippeli brasleti bar edi), sol saǵatym qolym janshylǵanda túsip qalypty. Ornynda bilegime batqan izi ǵana qalǵan eken. Kim ekenin  tanymaımyn, maǵan beıtanys jigitter meni jáne basqa da jigitter men qyzdardy demep turǵyzyp aldy. Esimdi jıyp, qol aıaǵymnyń saý ekenin baıqaǵan soń ózim sııaqty jaraqat alǵan, qulap jatqandarǵa kómektesýge kiristim. Sebebi men ózim týǵannan tóbeleske joq adam edim. Sondyqtan tóbelesip jarytpasymdy bilgen soń ózime sanıtarlyq qyzmetti ózim júktep, jaralylardy shetke súıreı bastadym. Ústip júrip ózim de basymnyń oń jaǵynan ońdyrmaı soqqy aldym. Dýbınka ma álde kúrek pe anyǵyn áli bilmeımin áıteý bir zatpen tıgen soqqydan aýyr dene jaraqatyn alyppyn. Tıgen soqqydan eseńgirep quladym. Qansha jatqanymdy bilmeımin, esimdi jısam bóten qyzdar men jigitterdiń meni turǵyzyp, moınymdaǵy sharfymmen basymdy baılapty. Men biraq sony ózim baıqamappyn. Tek syrt kıimimniń sý bolǵanyn ǵana bildim. Meniń ústimde syrty nyǵyz qara matamen qaptalǵan ton, moınymda qoldan toqylǵan uzyn ala sharf, butymda qara kók tústi shalbar, basym jalańbas bolatyn. Basyma kıip kelgen boıalǵan qazaqı qoıan bórkimdi apaıymnyń úıine tastap ketkenmin.

Basymdaǵy jaramdy orap bergen sol qyzdar men jigitter meni jáne taǵy da bir qyzben eki jigit, tórteýimizdi sol mańdaǵy bir aýrýhanaǵa alyp keldi. Kelsek aýrýhananyń barlyq esikteri jabyq eken. Ol kezde kesh túsip, kún qarańǵy bolǵan edi. Áıteý toqpaqtap júrip sol jastar aýrýhananyń bir qosalqy esigin ashtyryp aldy. Meniń sonda bir baıqaǵanym, esikti ashqan dárigerler emes kerisinshe qazaq ultty jas sanıtar qyzdar boldy. Olar bizdi oraý bólmesine emes kerisinshe bir qosalqy bólmege alyp kelip, jaraqattarymyzdy tazalap, tańa bastady. Meni eseńgirep tynysh turǵandyqtan bolar eń sońynan qarady. Aldymen jaraqatyn aýyrsynyp, daýystap mamalap, jylap turǵan qyzdy qarady. Soson eki jigittiń jaralaryn tańyp berdi. Kezek maǵan kelgende meniń basymdy oraǵan sharfty sheshken kezde aqqan qan men jaramdy kórip, qyzdar shoshyp ketti. Bireýi júgirip baryp dárigerdi shaqyrýǵa ketti. Biraz ýaqyttan keıin orta boıly, tolyq deneli jasy egde tartqan, sol jerdegi qyzdardyń aıtýynsha Marııa Mıtrofanovna degen medsestra keldi. Ol kisi jaı kelmeı, ursyp kele jatty. Meniń uqqanym boıynsha nege esikti jaýyp aldy? Kim ondaı buıryq berdi? Syrtta qansha jarasynan qan sorǵalaǵan adamdar tur, dep ashýlanyp júrdi. Kelip meniń jaramdy kórgen Marııa Mıtrofanovna «oı-oı-oılap», «chto je eto delaetsıa a», «chto je mne delat», «poterpı rodnoı, poterpı», - dep meniń jaramdyemdeı bastady.

Men búgingi kezde sol maǵan alǵashqy dárigerlik kómekkórsetken jastardy, sanıtarlardy jáne Marııa Mıtrofanovnany kórgim jáne olarǵa ózimniń alǵysymdybildirgim keledi. Alaıda olardyń eshqaısysyn kúni búginge deıinkezdestire almaı kelemin. Artynan bildim sol aýrýhanaSeıfýllın kóshesindegi Jedel medıınalyq kómek kórsetýaýrýhanasy eken.

Biz jaramyz tańylyp, esimizdi jıǵan soń, sol jerden ketýdińamalyn izdedik. Sebebi bizden keıin de sol jolmen jaralylarbirtindep kele bastady. Aýrýhanaǵa jatý týraly oılaý da múmkinemes edi. Sebebi biz onda jasyryn jolmen kirip, em alyp turmyz. Eshkim bizdiń aty jónimizdi suraǵan da joq jáne bizdiń de aıtqymyz kelip turǵany shamaly edi.

Sodan biz birge kirgen úsh jigit birge shyǵyp kettik. Maǵan qaraǵanda olardyń jaralary jeńildeý edi. Esimde qalǵany bireýi qolyn moınyna asyp alǵan bolatyn. Biz tanyspadyq ta. Aýrýhanadan shyqqan boıy tasalap qarańǵyda jaryq kóshege shyqpaı kele jatqanymyzda úılerdiń arasynan bir jıgýlı markaly avtokóligi shyǵa keldi. Biz sasqanymyzdan onyń jolyn bógeı kettik. Sol kezde mashına toqtap biz tez arada oǵan otyryp aldyq. Júrgizýshi bizden eresekteý azamat eken. Túrine qarasaq ıntelıgentyı kıingen, oryssha sóıleıtin qazaq jigiti edi. Biz ol adamdy taksıst eken dep, úıimizge aparyp tastaýyn suradyq. Ol jigit bizdi aıady ma álde naǵyz ulttyń patrıoty ma bilmedim, áıteý esh qınalmastan, tek úlkendik aqylyn aıtyp, «baıqańdar»dep úı úıimizge taratyp tastady. Tipti bizden jol aqy da almady.

Men birden apaıymnyń úıine barýdan bas tarttym. Birinshiden, basymnyń jaraqatyn, qan-josa bolǵan ústimdi kórse onsyz da júregi aýyratyn apaıym Sáýle shoshyp keter dep qoryqtym. Ekinshiden, jezdem ol kezde memlkettik BAQ-a eńbek etedi. Soǵan zııanym tıer dep qoryqtym. Sodan aeroport jaqta Ýssýrıskaıa kóshesinde turatyn klastasym ári aǵaıyndas týysym Ryshan Ákimtaevanyń úıine baraıyn dep sheshtim jáne sol avtokólikpen Ryshannyń úıine keldim. Osymen meniń qyzyl keńestiń qandyqol qyrǵynymen oılamaǵan jerde bastalǵan «shaıqasym» bastalmaı jatyp aıaqtaldy.

Ryshannyń joldasy Jaǵypar Qyzylorda jaqtyń azamaty, ańqyldaǵan aqkóńil, kózi ashyq jigit. Kúni búginge deıin sol qalpynan aınymaǵan azamat. Meniń kúıimdi kórip, shoshyp ketken Ryshan men Jaǵypar ekeýi birden meni úıge kirgizip, sheshindirip, tamaq berip, tósek salyp jatqyzyp qoıdy. Ertesinde bir ýkoldar ákelip salyp, jaramdy jańalap tańyp, sol jatqannan meni bir apta úıde tyǵyp, emdedi. Ertesinde Ryshan meniń apaıyma telefon shalyp, ony tynyshtandyryp qoıdy. Keshinde apaıym Sáýle jezdem Marat ekeýi kelip, halimdi surap, tamaq, dári-dármek ákelip berip ketti. Bir aptadan keıin, Jaǵypar maǵan Qapshaǵaıdan Janǵyz tóbe stanııasyna deıin poezǵa bılet ákelip berip, men úıge, ıaǵnı Zaısanǵa oraldym.

Sol kezde alǵan dene jaraqatym bertińge deıin meniń mazamdy alýshy edi. Qazir tolyq jazyldy ma álde meniń aǵzam oǵan tolyq kóndigip ketti me bilmeımin. Áıteý aýyrǵanyn qoıdy. Al sol qyrǵynda alǵan meniń jan jaraqatym aýqyn-aýqyn esime túskende júregimdi syzdatyp, jan-dúnıemdi aýyrtady. Ásirese sol qyrǵynda jastarǵa sýyq qarý qoldanyp, qyzdarymyzdy shashynan súırep, uldarymyzdy qan-josasyn shyǵaryp sabap, olardy qýǵyndap, túrmege qamap sottap, álimjettik kórsetkenderdiń ishinde Máskeýdiń qol shoqparyna aınalǵan ózimizdiń qandastarymyzdyń da bolǵany esime túskende kádimgideı jan azabyn tartyp, qınalysqa ushyraıtyn kezderim de bolady. Netken jetesizdik, neǵylǵan ádiletsizdik jáne qandaı músápirlik dep oılaımyn. Búginde Alla-taǵaladan maǵan sondaı urpaq bere kórme, dep tileımin.

Ýaqyt bárin emdeıdi deıdi. Degenmen bizdiń jaramyz áli emdeler emes. Sebebi men qazirgi kezdiń ózinde 1986 jyldyń yzǵarly jeltoqsanyn esime alsam kádimgideı boıymdy úreı bılep, janym túrshigedi. Soqqyǵa jyǵylyp jatqan qyzdar men jigitterdiń jarasyn aýyrsynǵan daýystary, jan aıqaıy, mılııonerlerdiń qatygez qantalaǵan kózderi, olardyń boqtyqtary, qoldaryndaǵy qan-qan bolǵan kúrekteri men qalqandary áli kúnge deıin kóz aldymda. Ony umytý múmkin emes. Sol qyrǵynnan qansha adam qyrshynynan qıylyp ajal qushty. Qanshasy ómirlik múgedek bolyp qaldy. Qanshasy sotty bolyp taǵdyrlary tálkekke tústi. Alaıda solardyń sol jankeshtiligi búginde durys baǵalanyp otyr ma? Búginde nege joǵary minbelerde osy tarıhı jaǵdaıdy jáı oqıǵa dep ataıdy? Nege ol tarıhı revolıýııalyq ult kóterilisi dep jarııalanbaıdy? Álem moıyndaǵan kóterilis, nege óziniń tarıhı mekeninde saıası-quqyqtyq turǵyda baǵalanbaıdy? Nelikten osy Jeltoqsan kóterilisine qatysty ǵylymı zertteýler júrgizilip, dıssertaııalar jazylmaıdy? Bul sharalardyń oryndalýy kimniń múddesine nuqsan keltirýi múmkin?

Ýaqytynda Búkilodaqty, Álemdi dúr silkindirip, on bes tatýlas elderdiń táýelsizdigine qol jetkizýde, revolıýııalyq serpilis kúshine ıe bolǵan, Álemge áıgili Jeltoqsan kóterilisiniń 35 jyldyq mereıtoıy jaqyndaýda. Elimizge táýelsizdiktiń óz erkimen kelmegeni búkil álemge aıan. Endeshe sol táýelsizdikke qol jetkizýde jeltoqsannyń yzǵarly aıazy men keńes úkimetiniń qandy qol saıasatyna qarsy shyǵyp, halyqtyń has batyrlary atanǵan uldarymyz ben qyzdarymyzdy ulyqtaý barshamyzdyń ortaq múddemiz dep túsinemin.

 Á.O.Almabaev,

Nur-Sultan qalasy.

Pikirler