Jüsıpbek Aimauyt. Qara baqsy

5014
Adyrna.kz Telegram
http://adyrna.kz/content/uploads/2018/03/1411053880_efhhywnnpka.jpg
Qaraŋǧyda qalqaqtap üşeu kele jatty. Kötegeiı – auyl, betı – sūpynyŋ tamy. Üşeudıŋ ortadaǧysy: qasqyr müşelı, qapsaǧai Əbejan; oŋ jaǧyndaǧysy: tapaltaq kökşıl köz Jeldıbai molda; soldaǧy – qara siraq, qazanşy Asqar. Asqardyŋ iyǧynda temır kürek, molda taiaqty, Əbejap qūr qol. Alystan qarauytqan mola taianǧan saiyn qūlazyp, tymyp, ışın tartqan ıspettı üreilı körıne berdı. Ai tuǧan joq, aspan būlt, kün jelteŋ. Moladan oqta-tekte şyq etken küikentai dausy Asqardyŋ jüregın dır etkızdı: ekeuınıŋ artyn ala berdı. Oq boiy jer qalǧanda, Jeldıbai şart jügınıp otyra qalyp, jelmen bırge kübırlep «tabarakty» jıberdı. Dausy dır-dır etedı; moldanyŋ dausyna moladaǧy aruaqtar ün qosqan tərızdenedı. Asqar alaŋ-būlaŋ sekemaldanyp, qarap qoiady. Jeldıbai aiatyn ortalaǧan kezde, Əbejan Asqardy türtıp qalyp, molanyŋ üŋıreigen esıgın nūsqap edı, Asqar Əbejannyŋ artyna yrşyp tüstı. Molda aiatyn jaŋylyp, sasqalaqtap qolyn köterdı. Betın sipar-sipamasta, Əbejanǧa qarap: – Öi, saitan-ai! Joq jerde oinaisyŋ-au, – dep Jeldıbai ūşyp türekeldı. – Kım oinady? – dedı Əbejan sazaryp. – Mynany nege türttıŋ? – Moladaǧy aǧaraŋ etkendı körmedıŋ be? Molda senerın de, senbesın de bılmedı: – Ə, qoişy! – dedı. – Qoisaŋ, jür aldyna! – dep, Əbejan moldany itermelei ber- dı. – Jür-jür! – dep molda şegınşektep, Əbejanmen qatarlasa berdı. – Qolyŋda qaruyŋ bar: sen jürseişı! – dep edı, Asqar odan jaman şegındı. Əbejan moldaǧa qarap: – Molanyŋ ışınde janaza oqyp jatyr dese, qandai qazdaŋdar edıŋ? Ə, sender ölıkten qorqasyŋdar ma, jür, əida! – dedı. – Qaljyŋdy qoia tūrşy, jür, jür! – desıp bırın bırı itermelep, molanyŋ auzyna keldı. Əbejan moldaǧa qarap: – Kır! – dedı. – Jasyŋ ülken özıŋ kır! – – E-e! Maǧan bas tartqaly jatyr ma? – Janym, aitysqaly kelıp pe edıŋ? Kıretın bolsaŋ, kırseişı! – Molda basyŋmen sen nege kırmeisıŋ? Qiiamette sen bızdı qalai bastaisyŋ? Osy jerde qorqyp, ölıp barasyŋ... Molda söz taba almai mıŋgırlei berdı. Kırse, jūtyp qoiatyndai. Mola qap-qara auzyn aşyp, üŋıreiıp tūr. Əbejan moldany jaǧasynan alyp: – Ala taiynşany beresıŋ be? Kıreiın! – dedı. – E, nege berem? – Ūlbosyndy bır tün beresıŋ be? – E, men qūtyrdym ba? – Endeşe, myna aruaqtardyŋ aldynda imanyŋnyŋ qaq jary- myn beruge ant qylasyŋ ba? – Astapyralda! – dep, molda jaǧasyn ūstai aldy. – Öi, təŋır alsyn! – dep Əbejan jaǧasyn qoia berıp, molaǧa kırıp kettı. Onyŋ artynan ana ekeuı de kırdı. Tört qūlaqty şaǧyn ǧana kırpış tam edı. Qap ortadaǧy kördıŋ bet tasy opyrylyp, ışıne tüsıp, qaqoldyŋ auzyndai tük basyp tūr; keibırı kör jer bolyp, üstıne şöp şyǧyp ketıptı. Jas adamnyŋ körı bolsa kerek, topyraǧy kelte körınedı, basyna şanşylǧan jalǧyz tal, kültelı aǧaş bop qalypty. Opyryq kördıŋ aiaq jaǧynan ötıp ülken qoŋyr kör men qabyrǧanyŋ arasyndaǧy maiajon jas topyraqqa kelıp, Əbejan toqtady. Qazanşy Asqarǧa: – Aida, küre! – dedı. Qiyrşyq topyraqty aq kürek şyqyrlatyp laqtyra bastady. Əbejan molaǧa süienıp tūryp, moldadan şariǧat sūrauǧa ai- naldy. – Moldeke! Osy jauap alatyn perışte qaşan keledı? – Kömuşıler qyryq qadam şyqqan soŋ keledı. – Sonda «ne şaruaŋyz bar edı?» dep sözdı bız bastaimyz ba? «Otaǧasy, basyŋdy köter!» dep olar bastai ma? – Ol arasyn alla bılmese, kım bıledı... Jeldıbai qysylyp qaldy, jauap bere almady. Əbejan: – E-e! – dep bır qoidy. – Sonda basymyzdy köterıp, adam siiaqtanyp söilesemız be? Joq, synǧan aiaǧymyzdy jimai, sıresıp jatamyz ba? – Basymyzdy köterıp, jauap bersek kerek... Alla özı saqtasyn, qabyr azaby bauylden bolady deidı eken kıtapta. – «Bauyl» degenıŋız nemene? – «Bauyl» dep sıdıktı aitady, tənge nəjıs tigızu məkıru degennıŋ mənısı sol. – Dūrys, borbaiǧa sorǧalatu jaramaidy eken ǧoi. – Jaramaidy. – Əlı basty köteretın boldyq qoi. Sonda kebınımızdı aşamyz ba? Jaŋa tüsken kelınderşe betımızdı bürkep otyramyz ba? Jeldıbai bögelıp qaldy, əitse de, bettı bürkep söilesu aqylyna syimady ma, qalai: – Jüzımız aşyq bolu kerek, solai bolsa kerek, – dep, öz şariǧatyn özı maqūldady. – Körde jatyp, qaita tırıletın boldyq qoi? – Inşa-a-alla, qaita tırılemız. – Jauabymyzdy berıp bolǧan soŋ, janymyzdy əlgı ekı perışte ala ma? Joq «myna kısınıŋ janyn alyp berıŋızşı» dep Əzıreiıldı taǧy şaqyra ma? – Ol arada Əzıreiıl qaita keledı degen söz kıtapta aitylmai- dy, allanyŋ pərmanymen jan özı şyǧatyn bolar... Alǧiia belləi, güneker bolyp jürmeiıkşı. Malai bet tasqa jetkenşe, Əbejan moldany «məŋkır-nəŋkırden» kem tergegen joq. – Kürzı neşe pūt bolady? – Qūlaştai ūra ma? – Tar körde qūlaştai ala ma? – Kör qysqanda, perışteler neǧyp qysylyp qalmaidy? – Kördı qysatyn kım? – Kör basynda neşe jyl jalaŋaş otyramyz? – Ne küzetemız? – Nenı qorek qylamyz? – Neǧyp üsıp ölmeimız? – Qasqyr jep qoimai ma? – Olar qaida ketedı? – Perışte aqy, para ala ma? – Oinas qyla ma? – Olar neǧyp köbeigen? – Saqaldyŋ taly saiyn perışte bolsa, qai jerge syiyp tūrady? – Bitten de kışkene bolǧany ma? Osy siiaqty sūraqtarmen Əbejan moldanyŋ esın şyǧardy. Jeldıbai türkılık qana sauaty bar şala molda edı. Şala molda tügılı, Əbekeŋ tübı joq tereŋ moldalardy da talai sastyrǧan, sözben qamaǧan. Būl Əbejan oqymaǧan qarapaiym adam. Bıraq toqyǧany köp, təjıribege, aqylyna süiengen adam. Əbejan közı körmegenge, aqylyna syimaǧanǧa əste nanbaidy. Ol dın tūtpaidy, namaz oqymaidy, oraza ūstamaidy; paiǧambardy özımız siiaqty qara kısı bolypty, bıraq aqyldy bolypty, el bileptı deidı; qūrandy oŋaşa üide otyryp jalaŋ aiaq azanşy Bılel jazypty dep söileidı. Ölgen soŋ, tırılemız, ūjmaqqa, tamūqqa baramyz degenge Əbejan senbeidı. Əbejan qatty auyryp ölgelı jatqanda, balalaryna aitqan ösietı: – Maǧan mal şyǧaryp, sadaqa berıp, əurelenbeŋder! Aǧaiynnyŋ keu-keulegen tılıne jelıgıp, tanşa-torpaqtaryŋnan airylyp qalmaŋdar. Basyma it sarymastai qylyp, tastan bır obaşyq ornata salarsyzdar, – degen. Myljyŋ, maqtanşaq, adamsyǧan, şeltigen kısımen, aqymaqpen, qoja, moldamen Əbejannyŋ qany öş. Onyŋ tılı udan aşy; küldırmei, syqaq qylmai söilemeidı, ot auyzdy, oraq tıldıgınen aǧaiynǧa da süikımsız. Jıgıt kezınde baluan da, bi de, şeşen de bolǧan: ötkenın aityp, əste maqtanbaidy. Jasy alpysqa kelse de, bosaǧasynan bır bürkıtı ketpeidı. Ədetı: myltyq atu, qūs salu, aşy nasybai, qymyz, et, qyzyq duman, üide otyrsa ūstalyq qūrady, aǧaş ısteidı, qoly önerlı, kısıge jalynbaidy; kısıge orynsyz nərse bermeidı, kısısıne myrza, jalpalamǧa saraŋ. Əbejan düniege, ömırge, tabiǧatqa senedı. Dünie jandylyqtan eptep ūrlyq ta qylyp qoiady. Bıraq ony kəsıp qylmaidy. Ūiatty bılmeidı; qymyzdy ışıp-ışıp, kelınderınıŋ közınşe tyrdai jalaŋ-aş jatady. Jasy kışı eken demeidı, körıngen əielmen, erkekpen qūrdasyndai oinaidy, boǧauyz soǧady, myqynyn ūstaidy. Ol jai qazaqtan anaqūrly köz qaraqty, jerdıŋ domalaqtyǧyn, kün men tünnıŋ neden bolatynyn, būlt, jel, jaŋbyr, naizaǧai – bərın sūrastyryp, bır-bır jaǧynan təjıribemen bılgen. Baqsy-balgerge senbeidı. Oqyǧan dərıgerge senedı. Bırtalai aurudyŋ emın bıledı, adamnyŋ denesı qalai jaralǧanyn, terımen dem alatynyn, taza ūstau kerek ekenın, suyqtan saqtanu şarasyn jaqsy toqyǧan. Qaljyŋşyl, beipıl tılıne, dınsızdıgıne, ədepsızdıgıne qarap, jūrt ony «nadan», «jyndy» deidı; ol ne aitsa, küledı, onyŋ sözın elemeidı. Bıraq Əbejan jyndy emes, naǧyz dana adam. – Qənı, endı qaitemız? – dep malai maŋdai terın bır sypyrdy. – Qäitken nesı? Qopar! – dep, Əbejan moldany türtıp sybana bastady. Üşeulep bet tasty bır-bırlep qoparyp alysty, kördıŋ ışıne saulaǧan qūm qairaq aq kebındı teŋbıl ala qylyp japqan, üş jerden qylbuyt qyp bailaǧan, süiegı bıleulengen, ışı kepken, sasyǧan ölık kör tübınde tösek bolyp jatyr. Əbejan Asqarǧa: – Tüs! – dedı. Basyn şaiqady. – Tüs! – dedı moldaǧa. Könbedı. Ekı qolymen kördıŋ ekı erneuıne asylyp, aiaǧyn taltaityp, Əbejan körge tüstı. Kürektı qolyna aldy: – Bas jaǧyna bar! – dedı. Körge eŋkeiıp, üŋılıp qarady da: – Molda! – dedı. – Nemene? – Betın aşady, belın şeşedı degenıŋ qaida? Boranǧa baratyn kısışe tūmşalanyp, tyrp etpesten jatyr ǧoi? – Joq sözdı aitpaşy! Bol, bıtır – dedı molda. – Əi, moldam-ai! Tırılgen kısı osyndai bola ma? – dedı de, asyl kürektı jalpaq tabanymen basyp qaldy. Süiek saqyr-sūqyr ettı – kebındı bas doptai yrşyp, moldanyŋ keudesıne dürs ettı. Molda qalpaqtai tüstı. Malai būǧyp qaldy. Qaita serıpken basty qaǧyp alyp, syrtqa domalata tastap, Əbejan körden şyqty. Moldanyŋ auzy jybyr-jybyr. Kebınnen şyqqan, yrsiǧan, üŋıreigen, jidıgen budyrǧan qu basqa qarap Əbejan əntek oilap tūryp qaldy. Aqtarylǧan, qarauytqan, opyrylǧan kör, jyrtylǧan kebın, domalanǧan aqsaqaldy ataidyŋ basy, uıldegen jel, qūlazyǧan mola, allasyna syiynǧan ekı adam Əbejandy da az oilandyrdy. Ajal aidahardai auzyn aşqandai boldy. Əitse de aqylynan tanǧan joq. Köp ölıktıŋ ortasynda tūrǧan öz ömırı, bır sekönttei bolsa da, bərın körıp tūrǧany eŋ qyzyqty, eŋ təttı ömırdei körındı. Ömır üşın kerek bolǧan soŋ, qu basty qūrban qylmaityn ne bar? – degen oi sap etıp taǧy keldı. Basty etegıne orap alyp şyqty. Kördı qaita qymtady. Būdan on şaqty kün būryn alty qanat aq otaudyŋ janynda emen tūǧyrly, kümıs balaq bauly bürkıt otyr edı. Bürkıt emes, qyrdyŋ qyrany. Qapsaǧai, jebelı sausaq, jeztyrnaq. Qaiqy jauyryn, qaraşegır, qandy köz, oraq tūmsyq, deldeŋ tanau, baluan baltyr, eŋkış eŋse, mūz balaq, üş tülegen tas tülek. Jasyl aidarly qyzyl sauyr tomaǧasyn, kök naizalarymen sart-sūrt qaǧyp, qyran ümılıp, qomdanyp, qyzyl tülkısın aŋsap «qūşaq-pyşaq!» dep şaŋq-şaŋq eter edı. Būl januar ne ızdep talpynyp tūr? Jemsauyn sipap, jem beretın, etın köretın, qybyn bıletın qūsbegısı qaida? Toqtai qalşy! Boz üiden küŋgırlegen dauys şyqty ǧoi. Qūs biesı osy bolmasyn? – Əi, Külşe! İsaqai qūsqa jem berdı me eken? Jaryqtyǧym nege şaqyryp tūr? Qaraşy! – dedı. Qatty yŋyrandy. Qaiǧy jūtty-au. Sūlu Külşe kölk etıp, tysqa şyqty. – Əi, enşıles, İsaqaidy şaqyrşy! – dedı de, nəuetek qabaǧyn bır şytynyp, tūŋǧiyq közın bır töŋkerıp, bətes köilektıŋ etegın būlaŋ etkızıp qaita kırdı. Jarynyŋ janynan neǧyp ketsın? Köşerbai jatyr belden tösek saldyryp. Qol, aiaqty bırden tügel aldyryp. Qozǧala almaidy. Tıl sairaidy. Iş qazandai qainaidy. Azdan berı miǧa da şapty. Būl keseldıŋ zardaby. Üş ai boldy, osyndai dert jabysty. Tau-tasty kezıp, oidy-qyrdy şarq ūryp sairandap jürgen Köşerbai qarǧa adym jer mūŋ bolyp, qanat-qūiryq qyrqylyp, mügedek bop jatqany. Alǧan jary aq sülgısın salqyn suǧa batyryp maŋdaiyna japsyryp, qol-aiaǧyn uqalap, ekı közı möldırep, künı-tünı otyrǧany qasynda. Köşerbai mūŋdyq auyr oilar oilaidy: Atqa mındı, adam boldy, qatyn aldy, bala süidı. Myltyq atty, it jügırttı, qūs saldy, jürdı, tūrdy, sauyq qūrdy, sonda-daǧy jas ömırdıŋ qyzyǧyna toimady. Būl ömırdı sürgen saiyn, armannan arman tuady. Armandy arman quady. Ol armandy köksemese, Köşerbaidyŋ ölgenı. Bögde auyldar qiqu salyp, jailauǧa köşıp jatqanda, Köşerbaidyŋ auyly otyr köşe almai. Qarataiyn qaiyndatyp, qyzyǧyn əlı körgen joq. Qarabegı qalada jür, bılım alyp, öner tauyp, jetılıp elge kelgen joq. Kenje – asau qara balapan, ony baulyp, oquǧa əlı bergen joq. Bes jylqysy barymtadan qaitkan joq. Qaidan qaitsyn? Aǧaiyn, tuǧan namysqa qyzyp jatqan joq. Alty ai mınse arymaityn, qūs salatyn ker attyŋ, lauǧa mınıp, arqa-basy oşaqtai bop, qaljuyrly bailauly tūr beldeude. Beldı auyldar şabyndyny jep kettı. Qarsy tūryp qairat qylar dərmen joq. Qara bürkıt qaqyldap tūr jem tılep. Qara myltyq qara əbdıre tübınde, ony alyp, jaryqqa salyp, jem atarǧa pərmen joq. Osylardy oilap, Köşerbai jatyr armanda. Közıŋ körıp, ışıŋ bılıp, ısteuge mūrşaŋ kelmese, küiekteulı sen bır qoşqar, odan qorlyq ne bar deisıŋ jalǧanda. Oi, dünie-ai! On bes jyl ömır sürer me edım? Qarabektıŋ jetılgenın, adal süt emgen ūl bolǧanyn körer me edım? Üş kemeŋger ūldarym tūrsa saidauyt, jerımdı jep, malymdy alǧan, basynǧan dūspandarymnyŋ zorlyǧyna köner me em? Būl keseldıŋ betı bermen qarasa, būl bılegım köteruge jarasa, tamyrda qalǧan tegeurındı taǧy bır synap qarar em! Şer janyşqan er jüregım kökıregıme syimas ed, tūla boiym namys kernep, jeldı küngı örttei janar em. Alysar em, şabysar em, arbasar em. Dəndegenderdıŋ jaǧasyna jarmasar em, eldıgımdı dūspanyma bılegımmen bıldırıp, teŋdıgımdı tızelesıp alar em. Sonda menıŋ basyma baq, qolyma qyran qonar edı... – Külşejan-ai! Kısı qara körınbei me? Tysqa bır şyǧyp qaraşy. Külşejany kün astyna köz saldy. Közın saldy, köp qadaldy, sarǧaidy. Kün astynan şaŋ körınse, şaŋ ışınen jan körınse, jarylar ma edı jüregı! Aŋşy, mergen, baqsy, təuıp, qoja, molda, aqyn ūry-qolǧa tūrmas kezbe bas. Külşejannyŋ köp kütkenı osylardyŋ bırı ǧoi. – Basym-basym!.. Şaǧyp barad. Naizamenen sūǧyp barad!.. Oi Külşetai-ai! Aqylymnan jazdym ǧoi, – dep Köşerbai auyq-auyq talady. Sorly Külşe damyl tappai kün astyna qarady. Qaraudan da qamyqty. Qünnen künge dert meŋdetıp Köşerbai da damyqty. Damyqqan saiyn, sūluy da jabyqty; küidı, jandy, tartty azapty, tamūqty... Qūrby-qūrdas köŋılın sūrai kelıp, ketken bolady. Esırkesıp any-mūny bır em etken bolady. Jöpşendı em mūndai dertke ne qonsyn? Künderde bır kün baqsy kelıp qalypty tamyryn ūstap, qūmalaǧyn salypty. Töŋkerıp közın, aita almai sözın köp otyrdy yŋyranyp, kökjiekten jauatyn kündei küŋırenıp: Būǧan tigen su perınıŋ salqyny, Salqyny emes, beine ottyŋ jalqyny, Qol-aiaǧyŋ ot ışınde qalqidy. Boiyŋdy ulap, basylǧan eken qarqyny. Miǧa şapqan sol keseldıŋ sarqyny: Kete qoimas, körmei sırə, talqyny. Qol-aiaǧyŋ sauyqqanǧa ūqsaidy, Kozǧap körşı, dəu de bolsa, qimyldar, Dəu-perımnıŋ neǧyp timed şarpuy? Kısendı batyr şeşılgendei, batpan būǧau qol-aiaqtan kesılgendei, jinap aldy denesıne. Sonda baqsy joǧary-tömen barlady da, basyn bır sılkıp kıjındı: – Basqa şapqan, bəleket! Bas jynymdy jabarmyn, Jaiyŋdy senıŋ tabarmyn, Baspen senı qaǧarmyn! – dedı. Manaǧy bas osyǧan kerek bop edı. Sol öŋırdıŋ bozbalasyn jiǧyzyp, qūman berıp, bərıne dəret alǧyzyp, sybandyryp, beldı bekem buǧyzyp, jügındırıp alqa-qotan otyrtty. Köşerbaidy qaq ortaǧa salǧyzdy. Əielderdı üi maŋynan bezdırdı. Ketpen şotty janǧan otqa qyzdyrtty. Aq semserdı jalaŋdatyp suyrdy. «Qarama kökke! Külme bırıŋ! Mert bolasyŋ!.. Tyrs etpe!» dep aqyryp, otyrǧan topty bır şolyp, süze qarap, apşysyn jūrttyŋ quyrdy. Sauyny bop zarlaǧanda boz ıngen, Şabyttanyp samǧaǧanda jas qyran. Sary belden salqyn samal eskende, Kök jüzınde kökala būlt köşkende, Aldaşylar kökten jerge tüskende, Sam jamyrai sar dalany küŋırentıp, Yzyldaǧan qobyzyna sybyrlap Kübır-kübır auzy-basy jybyrlap, Qara baqsy qara būlttai tüiılıp, Guıldedı, uıldedı, sarnady. * * * Qobyzdy qolǧa alaiyn, Qoŋyrauly küige salaiyn, Jauar kündei jarqyldap, Jau quǧandai sartyldap, Qart buradai qalşyldap, Qandy közdei jarqyldap, Aidahardai aqyryp, Aruaǧymdy şaqyryp, Kök tolqyndai suyldap, Kök tūlpardai zuyldap, Aldadan medet sūraiyn, Əŋgıme-düken qūraiyn! * * * Al, kel berı, kel berı! Jelden jüirık jel perı! Jolbarystai aibattym! Joldy aiaqtai qairattym! Jolyŋ bolsyn, kel berı! Aiu mınez aŋǧyrtym! Alyp mınez salǧyrtym! Əŋgüdıgım, şalǧyrtym! Būqa moiyn, qabanym! Qaryndy, jalpaq tabanym, Kök jūlynym – qyrsauym Kert basyŋdai oilamai Kejegıŋdı kekşitpei Kelelı jauǧa kez boldym; Keler bolsaŋ, kel berı! Jylan közdı sysyǧym! Ūldan tuǧan ūlşyǧym! Jetı jyl boiǧa jel bergen, Jolyŋda tūrǧan keselder, Kez bas bolyp, sendelgen, Jaŋa perım, janpozym Jaŋa şyqqan qamqorym! Lek-legıŋmen kel berı! Jalǧyz közdım, jymraiym! Jalǧyz aiaq sūmyraiym! Adam keude, aq bastym! Aq saitanym, albastym! Bırıŋ kalmai, kel berı Sender edıŋ, sen edıŋ, Bieŋnıŋ jalǧyz sengenı, Sergeldeŋdı syrqatty Seskendıre sermeiın, Semserımdı ber berı! * * * Asuda-asu bel edı, Asa bır soqqan jel edı, Anau jatqan ölkenı Örlei qonǧan el edı, Ölkenıŋ suy sel edı, Seldei aqqan mal edı, Beldeude tūrǧan ker basty Ekı enege tel edı. Osynau jatqan Köşerbai Təŋırdıŋ bergen baǧynda, Bolyp bır tūrǧan şaǧynda, Qai qasqaŋnan kem edı? Aqyly mol ken edı. Etek-jeŋı keŋ edı. Auzynan şyqqan lebızı Aǧaiynǧa em edı, Artu elmen kezdesse, Terezesı teŋ edı. Er dūspanmen beldesse, Elınıŋ qamyn jer edı. Jatqa namys jıbermes. Ekpındı tuǧan ör edı. Ataŋa nəlet su perı! Erımdı qor etkendei Öŋmenımnen ötkendei, Jebırıme jetkendei, Jetı atama ketkendei. Auzyna dəm salǧyzbai Qolyna qyran alǧyzbai Jauyna qarsy barǧyzbai Qūldyqqa bola tuǧandai Tūnşyqtyryp buǧandai Örkenımdı ösırmei Örısımdı taryltyp, Jürısımnen jaŋyltyp, Baq dəuletten aryltyp, Ne aqyŋ bar ed erımde? Osynşa mazaq etetın Jetpıs jetı əkeŋnıŋ Basy bar ma ed jerımde? * * * Ataŋa nəlet, su perı! Sumaŋdaǧan qu perı! Qol-aiaqty ulaǧan Tigen jerı u perı! Janyŋ barda ket perı! Jer tübıne jet perı! Jyndarym qaptap keledı: Körseteiın tepkını! Basyma şauyp sen jauyz, Tübıme kep pe eŋ jetkelı? Jetpek bolsaŋ, tübıme, Jetı būzyryŋ, qyryq şılten Erlerden medet sūraiyn! Körde jatqan əkemnıŋ Qu basymen ūraiyn Janyŋdy qyldai qylaiyn, Qyl būrauyn būraiyn! Saqalyŋdy bır taldap, Şyŋǧyrytyp tūryp jūlaiyn! * * * Jyndarymdy jabaiyn! Ketpenımdı jalaiyn Qanjarymdy alaiyn, Qarnyma qadai salaiyn, Qyzyl qanǧa malaiyn, Üreiıŋdı alaiyn, Ürkıteiın, jaraiyn, Nökerlerım kelgende, Nöser būlttai jauaiyn, Qorlyqqa naǧyp köneiın? Üstıŋe senıŋ töneiın! Basqa ornasaŋ baspenen Sybaǧaŋdy bereiın! Ketpegenıŋ köreiın! Jeŋe almasam sen jaudy, Üze almasam būǧaudy, Qor bop büitıp jürgenşe İtşılep ömır sürgenşe, Qadasyn pyşaq qarnyma, Bırjolata öleiın! * * * Qara baqsy tepsındı, Tepsıngennıŋ belgısı: Sarnady eksım-eksımdı. Aqtarylǧan azamat Tamyrǧa ūşqyn jetkendei Denege u sepkendei, Kürelerı kepkendei, Selk etısıp, seskenıp, Dır-dır qaǧyp, jelpındı. Auruǧa taman antalap, Közderı kettı qantalap, Auyzdan köbık būrqyrap, Öŋeşterı qyrqyrap, Kürs-kürs etıp, əupıldep, Zıkırge basty kəukıldep. * * * Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au Otyrǧanda köp jalqau, Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Qalǧyp, şūlǧyp, jabyrqau, Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Ne bop kettı oipyrmau. Ini-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Būzdy-au şyrqyn ıi qalqau! Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Sal zıkırdı... ıii-iau-au! Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Qos pıkırdı iıı-iau-au! Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Jazyp alsaŋ esen-sau... Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au! Bolar sonda toi tarqau! Iii-iau... yqyq-ym... ıii-iau-au .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Köşerbaidy köp baqsy arqaǧa qaǧyp, talqyǧa salyp, baspen soǧyp, köşırdı. Baqyrǧan baqsynyŋ emı qondy ma, bolmasa şyn köŋılımen den qoidy ma, əitpese, öz boiyndaǧy quaty jeŋdı me, əiteuır üş künnen keiın qyranyn qolyna qondyryp, tymaǧyn alşydan tastap, keşkı mezekte üi janynda Köşerbai otyr edı. Ker maraldai kerılıp, aq jaulyǧy kölbırep aq boz üige süienıp, atqan taŋdai masairap Külşejany tūr edı. Barymtaǧa tüsken 5 jylqyny alyp qaitqan Əbejan alşaŋdai basyp, attan tüsıp, üige taman aiaŋdady. Tyqyl qara jolmen tyjyldatyp kele jatqan par atty tarantas berı qarai oiysty. Arbadan orysşa kiıngen sypqyr qara sūr jıgıt atyp tüstı: – Qalqam-au, Qarabek pe!? – dep Külşe saŋq ettı. – Jan qyp jaratqanyŋa şükırşılık! – dep qyranyn tūǧyryna qondyryp, Köşerbai ūlyna qūşaǧyn jaidy. Ömır qalai səndı!
Pıkırler