Көркем аударма халықтың мәдени өмірінің және әдебиеттің кең арналы саласы екені белгілі. Аударма тілді жетік білумен қатар, терең білім мен асқан жауапкершілікті талап етеді. Шығармаларды аудару барысында түпнұсқаның көркемдік жағын, сөздердің бейнелік әсерін неғұрлым толық жеткізу қажет. Сонымен қатар әр ұлттың өзіне тән болмыс-бітімі, таным-түсінігі болғандықтан, оларды ескермей кетуге болмайды. Тіпті табиғат ерекшеліктеріне де мән беру керек. Олай болмаған жағдайда, сөзбе-сөз аудармаға әкеп соғады. Мысалы, түрік бауырларымыз көзі әдемі қызға «есек көзді» дейді. Бұл сөзді қазақшаға «бота көзді» деп аударуымыз керек. Мұндай мәселелер қазақ тілінен өзге тілге аударғанда да алдымыздан шығады. Әдебиеттегі аллегория, метафора сияқты троптар мен домбыра, қамшы т.б. «реалия» сөздерге өте мұқият болған жөн. Ұлттық колоритті сақтау – басты міндеттердің бірі.
Қазақ аударматану саласына өз үлесін қосқан Ғалымжан Мұқанов пен орыс аударматануында еңбек еткен Борис Карповты алатын болсақ, екеуін де өз істерінің мамандары деуге негіз бар. Себебі Ғ.Мұқанов қазақ, француз тілдерін, ал Б.Карпов орыс, француз тілдерін жақсы білген. Кейінгі кездегі «әттеген-ай» дегізетін бір жайт, қазақ шығармаларының орыс тіліндегі нұсқасы арқылы басқа тілдерге аударылып жатқандығы. Ана тілімізді білмейтін адамның қазақ халқының дүниетанымын жеткілікті деңгейде түсініп, шығарманың мазмұнын толық ашуы мүмкін емес. Өз құндылықтарымызды ең алдымен өзіміз насихаттағанымыз дұрыс деп есептеймін.
Енді түрік поэзиясының өлең өлшемдері мен ұйқастарына қысқаша тоқталайын. Өлшемдеріне қарай еркін, аруз (араб-парсы) және буын сандарына байланысты, ал ұйқастарына қарай жартылай (yarım kafiye, бір әріптің ұйқасуы), толық (tam kafiye, екі әріптің ұйқасуы), бай (zengin kafiye, үш не одан да көп әріптердің ұйқасуы) т.б. болып бөлінеді. Бұлардың ішінде ең көп қолданылатыны – жартылай және толық ұйқастар.
Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, ақын, «Серпер» сыйлығының иегері, Мәдениет саласының үздігі, «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы, Түркияда докторантурада білімін жетілдіріп жатқан Ержан Жұмабек екеуіміз Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Үшқоңыр», ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасының Төрағасы Ұлықбек Есдәулеттің «Самырсын» атты кітабындағы «Біз өткенде», ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Тыныштықбек Әбдікәкімұлының «Бесінші маусым жұпары» атты кітабындағы «Экология», ақын, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары Бақыт Беделханның «Ауадағы жазу» атты кітабындағы «О несі екен?», ақын Ержан Жұмабектің «Шексіздік шұғыласы» атты кітабындағы «Хат» атты өлеңдерін түрік тіліне тәржімаладық.
Үшқоңыр
Үшқоңыр Алатаудың қойнауында,
Әкемнің ізі қалған жайлауында,
Қасқа су гүр-гүр тасып, гүлі еркелеп,
Арқарлар жайылатын аймағында.
Бұл жерде тарих сырдың сыбдыры бар,
Бабалар тұлпарының дүбірі бар,
Бұл жерде Жамбыл-Жәкең өлең айтқан,
Өнердің, ақындықтың тұғыры бар.
Шыңдары Төле бидің қалпағындай,
Жазира жасыл әлем алқабыңды-ай.
Жуасы, қарақаты, бүлдіргені,
Әжемнің шекер қосқан талқанындай.
Көрінер сонадайдан анық маған,
Шыңында қырандары қалықтаған.
Қыранның самғауына құмар қылып,
Туыпты ұландарың алып далам.
Қайырмасы:
Ай, Үшқоңырым, туған жерім,
Рахым нұры тұнған жерім,
Ай, Үшқоңырым, тал бесігім,
Жүрегімде мәңгі есімің.
Üşkonır
Üşkonır, Alatau’ın etrafında
Babamın iz bıraktığı yaylasında
Kaskasu gürülder, gül sallanır
Dağ koyunu otlar yamacında.
Bu yerde tarihin sırlı sesi var
Ecdad atlarının ayak sesi var.
Bu yerde Jambıl «Jaken» şiir okumuş,
Sanatın, şairliğin zirvesi var.
Töle bey’in kalpağı gibi zirvelerin
Uçsuz bucaksız yemyeşil vadilerin
Soğanın, frenküzmün ve çileğin
Şeker katılan irmik helvası gibi ninemin.
Bana yakın görünür uzaklardan
Kartal uçar dağ şahikasından
Doğurmuş oğlanlarını büyük bozkır
Kartalları seven göğe uçan.
Nakarat
Üşkonır’ım, doğum yerim
Rahim nuru yoğun yerim.
Üşkonır’ım, dal beşiğim
Kalbimde saklı ebedi ismin.
Біз өткенде...
Бiз өткенде жылама да жоқтама,
«Ақын едi!» – десең, – жетер жоқ баға.
Күнәмiздi Құдай өзi кешiрер,
Кешпей жатса ара түсiп, ақтама.
Бөлеу артық үлде менен бүлдеге,
Керегi жоқ көмiп аза гүлге де.
«Ақын едi!» – дей сал,
айтсаң бiрдеңе,
Одан жылы сөз таппассың – үндеме.
Кетерi бар
Келдi деме несiне,
Көк аспаннан көп iздеме тесiле.
Жылама да, жоқтама да, ойлама...
Өзiмiз-ақ түсермiз бiз есiңе.
Зар емеспiз заңғар биiк мүсiнге,
Жыр оқысақ жарар кейде түсiңде.
Жылау,
жоқтау,
еске алу да,
бәрi бар
«Ақын едi!» – деген сөздiң iшiнде.
Biz gittiğimizde...
Biz gittiğimizde ağlama ve yaslanma
Şairdi! demen yeterli
Günahımızı Allah affeder
Affetmezse de bahane bulma bin türlü
Başka bir şeyin gereği yok,
Gereği yok güllere de gömmenin
Şairdi! de diyeceksen
En iyi söz bu zannederim.
Gidektin madem
Niçin geldin deme
Gökyüzünde çok arama
Ağlama, ağıt yakma ve düşünme
Aklına geliriz kendimiz de
İhtiyacımız yok öyle büyük heykele
Rüyanda şiir okursak yeter
Ağlamak var, yaslanmak var ve hatırlamak
Yalnızca «Şairdi!» sözünde.
Экология
Дүниеге Шөп көзімен қарап едім,
арамшөптігіміз көрінді.
Дүниеге Аң көзімен қарап едім,
қорқаулығымыз көрінді.
Дүниеге Құс көзімен қарап едім,
құзғындығымыз көрінді...
Дүниеге Адам көзімен қарап едім,
дереу қазғым келіп кетті көрімді!
Ekoloji
Dünyaya ot gözüyle bakmıştım
Yabaniliğimiz göründü.
Dünyaya hayvan gözüyle bakmıştım
Zalimliğimiz göründü.
Dünyaya kuş gözüyle bakmıştım
Yavuzluğumuz göründü.
Dünyaya insan gözüyle bakmıştım
Kazmak istedim gömütümü.
О несі екен?..
Белден төмен екенін бес күн жалған
Айта алмадым, арландым.
О несі екен?
Ұстатпайды құйрығын ешкімге арман,
Таңғалдым...
О несі екен?
«Елді сүйем!» дегенді есту де арман,
«Сүйе алмайды-ау» дегем жоқ.
О несі екен?
Шын махаббат көргем жоқ ешбір жаннан
Кеттім содан өлең боп.
О несі екен?
Аңғал ойдан аламын неге секем,
жоқ нәрсені мұң еттім,
О несі екен?
Айтайын дегенім бұл емес екен?
Сұраңдаршы жүректен,
О несі екен?!
Bu da neymiş?
Üç günlük dünyanın ayıplarını
Söyleyemedim, ar saydım
Bu da neymiş?
Yakalanmaz hayalleri varsaydım
Şaşa kaldım
Bu da neymiş?
Birini bulmak hayal vatanı seven
Sevemez de demedim
Bu da neymiş?
Gerçek aşkı görmedim hiç kimseden
Bundandır, bir şiir oluverdim
Bu da neymiş?
Her şeyden neden şüphelenirim?
Yok şeyden hüzünlenirim
Bu da neymiş?
Söylemek istediğim bu değilmiş?
Sorun kalbimde
Bu da neymiş?
Хат
Ренжіттім...
Құрып кетсін батылым!
Назаландың, батар күндей ақырын...
Қос жүректің арасында – космос,
Қос ауылдың арасы – мың шақырым.
Келешектің көк нұр бояп жолағын,
Ми ішінде сырқырайды мол ағын...
Махабаттың өзін ұқпай жүрсемде,
Машақатын түсінгендей боламын.
Қатесін кеш, мендей ымырт кісінің,
Бақ самғауы – бір-ақ сәттік ұшырым.
Күңгірт үміт хатын жаздым өзіңе,
Қиялымнан сорғалатып құс үнін...
Әтіріңнен арман иісі аңқи ма?
Жақындасам, жүрек-демің шарпиды-ау!..
Сен жымисаң – көңілім қобыз тартады.
Сен мұңайсаң: тән – садақа, жан – пида!
Күн көзінен естілгенде ақ сұр үн,
Біз кездейсоқ кезіккенбіз...
Жақсы ырым?..
Сені ойласам:
жүрегінен даңғыра,
соққылайтын бақсымын...
Mektup
Ben bilmem sevgi nedir
Zor mudur, değil midir?
Tahminimdir
Bir uçurum ki
Boşluk aşağı
Kalbin kesilmesidir
Müphem bir mektup
Getirdim sana
Kuş sesleriyle
Hayallerimin kokularını saklayıp
Kuşların kanatlarına
Yüreğimin yangınını yükledim
Küçücük omuzlarına.
Tut ki
Bir gülüşün
Kalbimde büyür
Bir orkestra olur
Güneşlerimi doğurur
Tut ki
Bir gözyaşın
Batırır güneşlerimi.
İncinirsin
İncitir cesaretim.
Beynimde deli bir akıntı
Mavi bir ışık
Güçlü bir mavi ışık
Seni çağırır
Hayallerimi çağırır
Sevmek zorlaşır
Sevmek imkansızlaşır
Ama ben yine de
Yüreğimin güçlü şarkısıyla
Seni düşünürüm.
«Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы, аудармашы, PhD докторы Қуаныш Жұмабек
Фейсбук парақшасынан