Қазақ өлеңдерін түрік тіліне тәржімаладық - Қуаныш Жұмабек

4595
Adyrna.kz Telegram

Көркем аударма халықтың мәдени өмірінің және әдебиеттің кең арналы саласы екені белгілі. Аударма тілді жетік білумен қатар, терең білім мен асқан жауапкершілікті талап етеді. Шығармаларды аудару барысында түпнұсқаның көркемдік жағын, сөздердің бейнелік әсерін неғұрлым толық жеткізу қажет. Сонымен қатар әр ұлттың өзіне тән болмыс-бітімі, таным-түсінігі болғандықтан, оларды ескермей кетуге болмайды. Тіпті табиғат ерекшеліктеріне де мән беру керек. Олай болмаған жағдайда, сөзбе-сөз аудармаға әкеп соғады. Мысалы, түрік бауырларымыз көзі әдемі қызға «есек көзді» дейді. Бұл сөзді қазақшаға «бота көзді» деп аударуымыз керек. Мұндай мәселелер қазақ тілінен өзге тілге аударғанда да алдымыздан шығады. Әдебиеттегі аллегория, метафора сияқты троптар мен домбыра, қамшы т.б. «реалия» сөздерге өте мұқият болған жөн. Ұлттық колоритті сақтау – басты міндеттердің бірі.

Қазақ аударматану саласына өз үлесін қосқан Ғалымжан Мұқанов пен орыс аударматануында еңбек еткен Борис Карповты алатын болсақ, екеуін де өз істерінің мамандары деуге негіз бар. Себебі Ғ.Мұқанов қазақ, француз тілдерін, ал Б.Карпов орыс, француз тілдерін жақсы білген. Кейінгі кездегі «әттеген-ай» дегізетін бір жайт, қазақ шығармаларының орыс тіліндегі нұсқасы арқылы басқа тілдерге аударылып жатқандығы. Ана тілімізді білмейтін адамның қазақ халқының дүниетанымын жеткілікті деңгейде түсініп, шығарманың мазмұнын толық ашуы мүмкін емес. Өз құндылықтарымызды ең алдымен өзіміз насихаттағанымыз дұрыс деп есептеймін.

Енді түрік поэзиясының өлең өлшемдері мен ұйқастарына қысқаша тоқталайын. Өлшемдеріне қарай еркін, аруз (араб-парсы) және буын сандарына байланысты, ал ұйқастарына қарай жартылай (yarım kafiye, бір әріптің ұйқасуы), толық (tam kafiye, екі әріптің ұйқасуы), бай (zengin kafiye, үш не одан да көп әріптердің ұйқасуы) т.б. болып бөлінеді. Бұлардың ішінде ең көп қолданылатыны – жартылай және толық ұйқастар.

Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, ақын, «Серпер» сыйлығының иегері, Мәдениет саласының үздігі, «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы, Түркияда докторантурада білімін жетілдіріп жатқан Ержан Жұмабек екеуіміз Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Үшқоңыр», ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасының Төрағасы Ұлықбек Есдәулеттің «Самырсын» атты кітабындағы «Біз өткенде», ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Тыныштықбек Әбдікәкімұлының «Бесінші маусым жұпары» атты кітабындағы «Экология», ақын, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары Бақыт Беделханның «Ауадағы жазу» атты кітабындағы «О несі екен?», ақын Ержан Жұмабектің «Шексіздік шұғыласы» атты кітабындағы «Хат» атты өлеңдерін түрік тіліне тәржімаладық.

 

Үшқоңыр

Үшқоңыр Алатаудың қойнауында,

Әкемнің ізі қалған жайлауында,

Қасқа су гүр-гүр тасып, гүлі еркелеп,

Арқарлар жайылатын аймағында.

 

Бұл жерде тарих сырдың сыбдыры бар,

Бабалар тұлпарының дүбірі бар,

Бұл жерде Жамбыл-Жәкең өлең айтқан,

Өнердің, ақындықтың тұғыры бар.

 

Шыңдары Төле бидің қалпағындай,

Жазира жасыл әлем алқабыңды-ай.

Жуасы, қарақаты, бүлдіргені,

Әжемнің шекер қосқан талқанындай.

 

Көрінер сонадайдан анық маған,

Шыңында қырандары қалықтаған.

Қыранның самғауына құмар қылып,

Туыпты ұландарың алып далам.

 

Қайырмасы:

Ай, Үшқоңырым, туған жерім,

Рахым нұры тұнған жерім,

Ай, Үшқоңырым, тал бесігім,

Жүрегімде мәңгі есімің.

 

Üşkonır

Üşkonır, Alatau’ın etrafında

Babamın iz bıraktığı yaylasında

Kaskasu gürülder, gül sallanır

Dağ koyunu otlar yamacında.

 

Bu yerde tarihin sırlı sesi var

Ecdad atlarının ayak sesi var.

Bu yerde Jambıl «Jaken» şiir okumuş,

Sanatın, şairliğin zirvesi var.

 

Töle bey’in kalpağı gibi zirvelerin

Uçsuz bucaksız yemyeşil vadilerin

Soğanın, frenküzmün ve çileğin

Şeker katılan irmik helvası gibi ninemin.

 

Bana yakın görünür uzaklardan

Kartal uçar dağ şahikasından

Doğurmuş oğlanlarını büyük bozkır

Kartalları seven göğe uçan.

 

Nakarat

Üşkonır’ım, doğum yerim

Rahim nuru yoğun yerim.

Üşkonır’ım, dal beşiğim

Kalbimde saklı ebedi ismin.

 

Біз өткенде...

Бiз өткенде жылама да жоқтама,

«Ақын едi!» – десең, – жетер жоқ баға.

Күнәмiздi Құдай өзi кешiрер,

Кешпей жатса ара түсiп, ақтама.

 

Бөлеу артық үлде менен бүлдеге,

Керегi жоқ көмiп аза гүлге де.

«Ақын едi!» – дей сал,

айтсаң бiрдеңе,

Одан жылы сөз таппассың – үндеме.

 

Кетерi бар

Келдi деме несiне,

Көк аспаннан көп iздеме тесiле.

Жылама да, жоқтама да, ойлама...

Өзiмiз-ақ түсермiз бiз есiңе.

 

Зар емеспiз заңғар биiк мүсiнге,

Жыр оқысақ жарар кейде түсiңде.

Жылау,

жоқтау,

еске алу да,

бәрi бар

«Ақын едi!» – деген сөздiң iшiнде.

 

Biz gittiğimizde...

Biz gittiğimizde ağlama ve yaslanma

Şairdi! demen yeterli

Günahımızı Allah affeder

Affetmezse de bahane bulma bin türlü

Başka bir şeyin gereği yok,

Gereği yok güllere de gömmenin

Şairdi! de diyeceksen

En iyi söz bu zannederim.

 

Gidektin madem

Niçin geldin deme

Gökyüzünde çok arama

Ağlama, ağıt yakma ve düşünme

Aklına geliriz kendimiz de

 

İhtiyacımız yok öyle büyük heykele

Rüyanda şiir okursak yeter

Ağlamak var, yaslanmak var ve hatırlamak

Yalnızca «Şairdi!» sözünde.

 

Экология

Дүниеге Шөп көзімен қарап едім,

арамшөптігіміз көрінді.

Дүниеге Аң көзімен қарап едім,

қорқаулығымыз көрінді.

Дүниеге Құс көзімен қарап едім,

құзғындығымыз көрінді...

Дүниеге Адам көзімен қарап едім,

дереу қазғым келіп кетті көрімді!

 

Ekoloji

Dünyaya ot gözüyle bakmıştım

Yabaniliğimiz göründü.

Dünyaya hayvan gözüyle bakmıştım

Zalimliğimiz göründü.

Dünyaya kuş gözüyle bakmıştım

Yavuzluğumuz göründü.

Dünyaya insan gözüyle bakmıştım

Kazmak istedim gömütümü.

 

О несі екен?..

Белден төмен екенін бес күн жалған

Айта алмадым, арландым.

О несі екен?

Ұстатпайды құйрығын ешкімге арман,

Таңғалдым...

О несі екен?

 

«Елді сүйем!» дегенді есту де арман,

«Сүйе алмайды-ау» дегем жоқ.

О несі екен?

Шын махаббат көргем жоқ ешбір жаннан

Кеттім содан өлең боп.

О несі екен?

 

Аңғал ойдан аламын неге секем,

жоқ нәрсені мұң еттім,

О несі екен?

Айтайын дегенім бұл емес екен?

Сұраңдаршы жүректен,

О несі екен?!

 

Bu da neymiş?

Üç günlük dünyanın ayıplarını

Söyleyemedim, ar saydım

Bu da neymiş?

Yakalanmaz hayalleri varsaydım

Şaşa kaldım

Bu da neymiş?

 

Birini bulmak hayal vatanı seven

Sevemez de demedim

Bu da neymiş?

Gerçek aşkı görmedim hiç kimseden

Bundandır, bir şiir oluverdim

Bu da neymiş?

 

Her şeyden neden şüphelenirim?

Yok şeyden hüzünlenirim

Bu da neymiş?

Söylemek istediğim bu değilmiş?

Sorun kalbimde

Bu da neymiş?

 

Хат

Ренжіттім...

Құрып кетсін батылым!

Назаландың, батар күндей ақырын...

Қос жүректің арасында – космос,

Қос ауылдың арасы – мың шақырым.

 

Келешектің көк нұр бояп жолағын,

Ми ішінде сырқырайды мол ағын...

Махабаттың өзін ұқпай жүрсемде,

Машақатын түсінгендей боламын.

 

Қатесін кеш, мендей ымырт кісінің,

Бақ самғауы – бір-ақ сәттік ұшырым.

Күңгірт үміт хатын жаздым өзіңе,

Қиялымнан сорғалатып құс үнін...

 

Әтіріңнен арман иісі аңқи ма?

Жақындасам, жүрек-демің шарпиды-ау!..

Сен жымисаң – көңілім қобыз тартады.

Сен мұңайсаң: тән – садақа, жан – пида!

 

Күн көзінен естілгенде ақ сұр үн,

Біз кездейсоқ кезіккенбіз...

Жақсы ырым?..

Сені ойласам:

жүрегінен даңғыра,

соққылайтын бақсымын...

 

Mektup

 

Ben bilmem sevgi nedir

Zor mudur, değil midir?

Tahminimdir

Bir uçurum ki

Boşluk aşağı

Kalbin kesilmesidir

Müphem bir mektup 

Getirdim sana

Kuş sesleriyle

Hayallerimin kokularını saklayıp

Kuşların kanatlarına

Yüreğimin yangınını yükledim

Küçücük omuzlarına.

 

Tut ki

Bir gülüşün

Kalbimde büyür

Bir orkestra olur

Güneşlerimi doğurur

Tut ki

Bir gözyaşın

Batırır güneşlerimi.

 

İncinirsin

İncitir cesaretim.

Beynimde deli bir akıntı

Mavi bir ışık

Güçlü bir mavi ışık

Seni çağırır

Hayallerimi çağırır

Sevmek zorlaşır

Sevmek imkansızlaşır

Ama ben yine de

Yüreğimin güçlü şarkısıyla

Seni düşünürüm.

 

«Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы, аудармашы, PhD докторы Қуаныш Жұмабек

Фейсбук парақшасынан

Пікірлер