Qazaq öleŋderın türık tılıne tärjımaladyq - Quanyş Jūmabek

Körkem audarma halyqtyŋ mädeni ömırınıŋ jäne ädebiettıŋ keŋ arnaly salasy ekenı belgılı. Audarma tıldı jetık bılumen qatar, tereŋ bılım men asqan jauapkerşılıktı talap etedı. Şyǧarmalardy audaru barysynda tüpnūsqanyŋ körkemdık jaǧyn, sözderdıŋ beinelık äserın neǧūrlym tolyq jetkızu qajet. Sonymen qatar är ūlttyŋ özıne tän bolmys-bıtımı, tanym-tüsınıgı bolǧandyqtan, olardy eskermei ketuge bolmaidy. Tıptı tabiǧat erekşelıkterıne de män beru kerek. Olai bolmaǧan jaǧdaida, sözbe-söz audarmaǧa äkep soǧady. Mysaly, türık bauyrlarymyz közı ädemı qyzǧa «esek közdı» deidı. Būl sözdı qazaqşaǧa «bota közdı» dep audaruymyz kerek. Mūndai mäseleler qazaq tılınen özge tılge audarǧanda da aldymyzdan şyǧady. Ädebiettegı allegoriia, metafora siiaqty troptar men dombyra, qamşy t.b. «realiia» sözderge öte mūqiiat bolǧan jön. Ūlttyq kolorittı saqtau – basty mındetterdıŋ bırı. Qazaq audarmatanu salasyna öz ülesın qosqan Ǧalymjan Mūqanov pen orys audarmatanuynda eŋbek etken Boris Karpovty alatyn bolsaq, ekeuın de öz ısterınıŋ mamandary deuge negız bar. Sebebı Ǧ.Mūqanov qazaq, fransuz tılderın, al B.Karpov orys, fransuz tılderın jaqsy bılgen. Keiıngı kezdegı «ättegen-ai» degızetın bır jait, qazaq şyǧarmalarynyŋ orys tılındegı nūsqasy arqyly basqa tılderge audarylyp jatqandyǧy. Ana tılımızdı bılmeitın adamnyŋ qazaq halqynyŋ dünietanymyn jetkılıktı deŋgeide tüsınıp, şyǧarmanyŋ mazmūnyn tolyq aşuy mümkın emes. Öz qūndylyqtarymyzdy eŋ aldymen özımız nasihattaǧanymyz dūrys dep esepteimın. Endı türık poeziiasynyŋ öleŋ ölşemderı men ūiqastaryna qysqaşa toqtalaiyn. Ölşemderıne qarai erkın, aruz (arab-parsy) jäne buyn sandaryna bailanysty, al ūiqastaryna qarai jartylai (yarım kafiye, bır ärıptıŋ ūiqasuy), tolyq (tam kafiye, ekı ärıptıŋ ūiqasuy), bai (zengin kafiye, üş ne odan da köp ärıpterdıŋ ūiqasuy) t.b. bolyp bölınedı. Būlardyŋ ışınde eŋ köp qoldanylatyny – jartylai jäne tolyq ūiqastar. Joǧaryda aitylǧandardyŋ barlyǧyn eskere otyryp, aqyn, «Serper» syilyǧynyŋ iegerı, Mädeniet salasynyŋ üzdıgı, «Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı» jobasynyŋ jeŋımpazy, Türkiiada doktoranturada bılımın jetıldırıp jatqan Erjan Jūmabek ekeuımız Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ «Üşqoŋyr», aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Qazaqstan Jazuşylar Odaǧy basqarmasynyŋ Töraǧasy Ūlyqbek Esdäulettıŋ «Samyrsyn» atty kıtabyndaǧy «Bız ötkende», aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Tynyştyqbek Äbdıkäkımūlynyŋ «Besınşı mausym jūpary» atty kıtabyndaǧy «Ekologiia», aqyn, halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ iegerı, Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasy töraǧasynyŋ orynbasary Baqyt Bedelhannyŋ «Auadaǧy jazu» atty kıtabyndaǧy «O nesı eken?», aqyn Erjan Jūmabektıŋ «Şeksızdık şūǧylasy» atty kıtabyndaǧy «Hat» atty öleŋderın türık tılıne tärjımaladyq.   Üşqoŋyr Üşqoŋyr Alataudyŋ qoinauynda, Äkemnıŋ ızı qalǧan jailauynda, Qasqa su gür-gür tasyp, gülı erkelep, Arqarlar jaiylatyn aimaǧynda.   Būl jerde tarih syrdyŋ sybdyry bar, Babalar tūlparynyŋ dübırı bar, Būl jerde Jambyl-Jäkeŋ öleŋ aitqan, Önerdıŋ, aqyndyqtyŋ tūǧyry bar.   Şyŋdary Töle bidıŋ qalpaǧyndai, Jazira jasyl älem alqabyŋdy-ai. Juasy, qaraqaty, büldırgenı, Äjemnıŋ şeker qosqan talqanyndai.   Körıner sonadaidan anyq maǧan, Şyŋynda qyrandary qalyqtaǧan. Qyrannyŋ samǧauyna qūmar qylyp, Tuypty ūlandaryŋ alyp dalam.   Qaiyrmasy: Ai, Üşqoŋyrym, tuǧan jerım, Rahym nūry tūnǧan jerım, Ai, Üşqoŋyrym, tal besıgım, Jüregımde mäŋgı esımıŋ.   Üşkonır Üşkonır, Alatau’ın etrafında Babamın iz bıraktığı yaylasında Kaskasu gürülder, gül sallanır Dağ koyunu otlar yamacında.   Bu yerde tarihin sırlı sesi var Ecdad atlarının ayak sesi var. Bu yerde Jambıl «Jaken» şiir okumuş, Sanatın, şairliğin zirvesi var.   Töle bey’in kalpağı gibi zirvelerin Uçsuz bucaksız yemyeşil vadilerin Soğanın, frenküzmün ve çileğin Şeker katılan irmik helvası gibi ninemin.   Bana yakın görünür uzaklardan Kartal uçar dağ şahikasından Doğurmuş oğlanlarını büyük bozkır Kartalları seven göğe uçan.   Nakarat Üşkonır’ım, doğum yerim Rahim nuru yoğun yerim. Üşkonır’ım, dal beşiğim Kalbimde saklı ebedi ismin.   Bız ötkende... Biz ötkende jylama da joqtama, «Aqyn edi!» – deseŋ, – jeter joq baǧa. Künämizdi Qūdai özi keşirer, Keşpei jatsa ara tüsip, aqtama.   Böleu artyq ülde menen büldege, Keregi joq kömip aza gülge de. «Aqyn edi!» – dei sal, aitsaŋ birdeŋe, Odan jyly söz tappassyŋ – ündeme.   Keteri bar Keldi deme nesine, Kök aspannan köp izdeme tesile. Jylama da, joqtama da, oilama... Özimiz-aq tüsermiz biz esiŋe.   Zar emespiz zaŋǧar biik müsinge, Jyr oqysaq jarar keide tüsiŋde. Jylau, joqtau, eske alu da, bäri bar «Aqyn edi!» – degen sözdiŋ işinde.   Biz gittiğimizde... Biz gittiğimizde ağlama ve yaslanma Şairdi! demen yeterli Günahımızı Allah affeder Affetmezse de bahane bulma bin türlü Başka bir şeyin gereği yok, Gereği yok güllere de gömmenin Şairdi! de diyeceksen En iyi söz bu zannederim.   Gidektin madem Niçin geldin deme Gökyüzünde çok arama Ağlama, ağıt yakma ve düşünme Aklına geliriz kendimiz de   İhtiyacımız yok öyle büyük heykele Rüyanda şiir okursak yeter Ağlamak var, yaslanmak var ve hatırlamak Yalnızca «Şairdi!» sözünde.   Ekologiia Düniege Şöp közımen qarap edım, aramşöptıgımız körındı. Düniege Aŋ közımen qarap edım, qorqaulyǧymyz körındı. Düniege Qūs közımen qarap edım, qūzǧyndyǧymyz körındı... Düniege Adam közımen qarap edım, dereu qazǧym kelıp kettı körımdı!   Ekoloji Dünyaya ot gözüyle bakmıştım Yabaniliğimiz göründü. Dünyaya hayvan gözüyle bakmıştım Zalimliğimiz göründü. Dünyaya kuş gözüyle bakmıştım Yavuzluğumuz göründü. Dünyaya insan gözüyle bakmıştım Kazmak istedim gömütümü.   O nesı eken?.. Belden tömen ekenın bes kün jalǧan Aita almadym, arlandym. O nesı eken? Ūstatpaidy qūiryǧyn eşkımge arman, Taŋǧaldym... O nesı eken?   «Eldı süiem!» degendı estu de arman, «Süie almaidy-au» degem joq. O nesı eken? Şyn mahabbat körgem joq eşbır jannan Kettım sodan öleŋ bop. O nesı eken?   Aŋǧal oidan alamyn nege sekem, joq närsenı mūŋ ettım, O nesı eken? Aitaiyn degenım būl emes eken? Sūraŋdarşy jürekten, O nesı eken?!   Bu da neymiş? Üç günlük dünyanın ayıplarını Söyleyemedim, ar saydım Bu da neymiş? Yakalanmaz hayalleri varsaydım Şaşa kaldım Bu da neymiş?   Birini bulmak hayal vatanı seven Sevemez de demedim Bu da neymiş? Gerçek aşkı görmedim hiç kimseden Bundandır, bir şiir oluverdim Bu da neymiş?   Her şeyden neden şüphelenirim? Yok şeyden hüzünlenirim Bu da neymiş? Söylemek istediğim bu değilmiş? Sorun kalbimde Bu da neymiş?   Hat Renjıttım... Qūryp ketsın batylym! Nazalandyŋ, batar kündei aqyryn... Qos jürektıŋ arasynda – kosmos, Qos auyldyŋ arasy – myŋ şaqyrym.   Keleşektıŋ kök nūr boiap jolaǧyn, Mi ışınde syrqyraidy mol aǧyn... Mahabattyŋ özın ūqpai jürsemde, Maşaqatyn tüsıngendei bolamyn.   Qatesın keş, mendei ymyrt kısınıŋ, Baq samǧauy – bır-aq sättık ūşyrym. Küŋgırt ümıt hatyn jazdym özıŋe, Qiialymnan sorǧalatyp qūs ünın...   Ätırıŋnen arman iısı aŋqi ma? Jaqyndasam, jürek-demıŋ şarpidy-au!.. Sen jymisaŋ – köŋılım qobyz tartady. Sen mūŋaisaŋ: tän – sadaqa, jan – pida!   Kün közınen estılgende aq sūr ün, Bız kezdeisoq kezıkkenbız... Jaqsy yrym?.. Senı oilasam: jüregınen daŋǧyra, soqqylaityn baqsymyn...   Mektup   Ben bilmem sevgi nedir Zor mudur, değil midir? Tahminimdir Bir uçurum ki Boşluk aşağı Kalbin kesilmesidir Müphem bir mektup  Getirdim sana Kuş sesleriyle Hayallerimin kokularını saklayıp Kuşların kanatlarına Yüreğimin yangınını yükledim Küçücük omuzlarına.   Tut ki Bir gülüşün Kalbimde büyür Bir orkestra olur Güneşlerimi doğurur Tut ki Bir gözyaşın Batırır güneşlerimi.   İncinirsin İncitir cesaretim. Beynimde deli bir akıntı Mavi bir ışık Güçlü bir mavi ışık Seni çağırır Hayallerimi çağırır Sevmek zorlaşır Sevmek imkansızlaşır Ama ben yine de Yüreğimin güçlü şarkısıyla Seni düşünürüm.  

«Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı» jobasynyŋ jeŋımpazy, audarmaşy, PhD doktory Quanyş Jūmabek

Feisbuk paraqşasynan