جەمقورلىققا قارسى اگەنتتىك ءماسىموۆتىڭ ۇقك-عا بولىنگەن قىرۋار قاراجاتتى قايدا جۇمساعانىن انىقتاۋى قاجەت. بۇل تۋرالى ساياساتتانۋشى دانيار اشىمباەۆ مالىمدەدى دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى Dalanews.kz. سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
ساراپشىنىڭ دەرەگىنشە كوميتەتكە بولىنگەن قارجى سوڭعى 6-7 جىل بويىنا ۇزدىكسىز ءوسىپ كەلگەن.
اتاپ ايتقاندا:
2015 جىلى ۇقك بيۋدجەتى 163 ملرد تەڭگەنى قۇراعان (ونىڭ ىشىندە «سىربار» بارلاۋ قىزمەتىنە بولىنگەن قوسىمشا قارجى – 8,7 ملرد).
2016 جىل – 162,3 (+11) ملرد.
2017 جىل – 203,3 (+11,5) ملرد.
2018 جىل – 281,6 (+10) ملرد.
2019 جىل – 303,3 ملرد.
2020 جىل – 423,6 ملرد.
2021 جىل – 352,6 ملرد.
2022 جىل – 345,5 ملرد.
«ءماسىموۆ مۇنشاما اقشانى قايدا جۇمساۋى مۇمكىن؟ مۇنداي بيۋدجەتتى قالاي جانە قانداي جولمەن يگەردى؟ بۇعان جاۋاپتى ورگاندار ءماسىموۆتىڭ تۇسىنداعى مىڭعىرعان ميللياردتاردىڭ قايدا باعىتتالعانىن مۇقيات تەكسەرۋى قاجەت»، – دەيدى اشىمباەۆ.
تۇنەۋكۇنگى تولقۋدان كەيىن ۇقك-نىڭ اتىن اۋىستىرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەن. ەلدىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرگەن كوميتەتتى تولىق تازارتىپ، مەملەكەت مۇددەسىن ويلايتىن ماماندارمەن تولىقتىرۋ كەرەگى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر.
اشىمباەۆتىڭ پىكىرىنشە كوميتەتتىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋ اتا زاڭنىڭ دەڭگەيىندە شەشىلەتىن ماسەلە. ورگاننىڭ اتىن اۋىستىرۋعا اسىقپاي كىرىسۋگە بولادى، ودان بۇرىن كوميتەتتەگى قوردالانعان پروبلەمالاردى قايتا قوپارۋ قاجەت.
كوميتەتكە قاراستى قۇرىلىمداردىڭ ءىس-ارەكەتىنە ءالى كۇنگە دەيىن ءتيىستى باعا بەرىلمەگەن.
ماسەلەن ۇقك-نىڭ وڭ قولى سانالاتىن «سىربار» بارلاۋ قىزمەتىنىڭ دايىندىق دەڭگەيى قانداي؟ سىرتقى جانە ىشكى قاتەردىڭ الدىن-الۋدا قانشالىقتى قىراعىلىق تانىتىپ وتىر؟ ءماسىموۆتىڭ تۇسىندا «ءوزىم بىلەمگە» سالىپ، ەشكىمگە ەسەپ بەرمەگەن قۇرىلىم ءبىراز بىلىقتى بۇگىپ جاتقانى انىق.
ءسوي دەگەن اشىمباەۆ ۇقك-داعى ولقىلىقتاردى جىپكە ءتىزىپتى.
«كوميتەت كوررۋپتسيامەن كۇرەستە قاۋقارسىزدىق تانىتتى. ەسىرتكىمەن كۇرەستە دە ەشتەڭە تىندىرعان جوق. ۇقك-نى رەفورمالاۋ ەسكى بيلىكتىڭ تۇسىندا دا از ايتىلمادى. الايدا ءاتۇستى جاسالعان رەفورمادان نە قايىر، نە ءۇمىت؟ ۇقك-نىڭ جۇمىس ىستەۋ ءستيلى قاۋىپسىزدىكدى قامتاماسىز ەتەتىن دارەجەدە ەمەس ەدى…»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ پايىمداۋىنشا كوميتەتكە ەدەل-جەدەل اۋديت جۇرگىزۋ قاجەت. وتكەن وتىز جىلدا نە تىندىرىپ، نە ءبۇلدىردى؟ «توڭكەرىس ۇيىمداستىرۋعا تالپىنعانى» بولماسا، ەلدىڭ ەسىندە قالارلىق “ەرلىگى” جوق» دەپ سانايدى اشىمباەۆ.
ساراپشى جاڭا قازاقستاننىڭ جەتەكشىلەرىنە كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باسشىلارىن تاعايىنداۋدا ەسكى كوزقاراستان ارىلۋدى ۇسىنىپ وتىر.
ناقتىراق ايتقاندا، پوليتسيا، ۇقك، قارۋلى كۇشتەر باسشىلىعىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرىن تاعايىنداۋدان تارتىنباي، تاۋەكەلگە بارۋ قاجەت. بۇل ءوزىن-ءوزىن اقتايتىن ءىس، حالىقتىڭ اراسىنان شىققان بەلسەندىلەر سالانىڭ ونە-بويىنا قان جۇگىرتۋگە تىرىسادى، حالىقتىڭ پىكىرىن ەسەپكە الادى.
دەسە دە، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار. اسكەري ءتالىم-تاربيە العان كادرلاردىڭ قارىم-قابىلەتى تومەندەتپەۋ، كەرەك جەردە كادەگە اسىرۋ كەرەك. بار ماسەلە، ەكى تاراپتىڭ تاجىريبەسىن تۇيىستىرۋگە تىرەلىپ تۇر.
«ءماسىموۆ؟ ۇقك مەن اسكەردى سالانىڭ وي-شۇڭقىرىن بىلە بىلمەيتىن ازاماتتارعا باسقارتىپ، وپىق جەدىك. ولار پوگوننىڭ قادىرىن بىلمەيدى، پوگونمەن ىلەسە كەلەتىن اسكەري پايىم-پاراساتتى بويىنا سىڭىرگەن جوق.
ءماسىموۆتىڭ تۇسىندا كوميتەت مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىنان شىعىپ كەتتى. ساياسي كونترولدىڭ السىرەۋى «مۇرتتىنىڭ» كۇش الۋىنا ىقپال ەتتى.
ءماسىموۆ جانە كو وسى جىلدار ىشىندە سالالىق مينيسترلىكتەن باستاپ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە دەيىنگى ارالىقتا ءوز ادامدارىن قويىپ شىقتى»، – دەيدى اشىمباەۆ.
اتاپ ايتقاندا:
- قاۋىپسىزدىك كەڭەسى;
- پرەزيدەنت اپپاراتى;
- ىشكى ىستەر مينيسترلىگى;
- كەدەن سالاسى;
- ءماجىلىس;
- اقپارات مينيسترلىگى;
- قورعانىس مينيسترلىگى;
- مۋسين باسقاراتىن تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگىنەن باستاپ
«سامۇرىق-قازىنا» قورىنا دەيىن ماسىموۆكە «ادالدىق انتىن» بەرگەن ادامدار وتىرعان.
ۇقك-نىڭ ەكس-توراعاسى بيلىكتى مونوپوليالاۋدى ماقسات تۇتقان. اتالعان سالالاردان بولەك باسقا دا قۇرىلىمدارعا تۇمسىق تىققان. توقاەۆقا مۇرىن ءشۇيىرىپ، مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە كەراعار جۇرگەن.
اشىمباەۆتىڭ ايتۋىنشا، جاڭا قازاقستاننىڭ جەتەكشىلەرى كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ جۇمىسىن ۇدايى ەلەكتەن وتكىزىپ وتىرۋى شارت، قازىرگىدەي قاتەلىكتى قايتالاماۋ ءۇشىن پوتەنتسيالدى ماسىموۆتەردىڭ امبيتسياسىن «بەسىگىندە تۇنشىقتىرۋعا» ءتيىس.
اشىمباەۆتىڭ پىكىرىنشە سوڭعى جىلدارى ءماسىموۆ كوميتەتتىڭ كۇللى رەسۋرسىن ىشكى ساياسي كونفليكتەردى قوزدىرۋ ءۇشىن پايدالانعان. دۇتباەۆ، مايلىباەۆ، سىروەجكين سەكىلدى تۇلعالاردىڭ نە ءۇشىن، قانداي سەبەپپەن قۇرىقتالعانى ءالى كۇنگە تۇسىنىكسىز. «قۇپيا» بەلگىسى باس ىستەردىڭ استارىنا ەشكىم ۇڭىلگەن ەمەس.
اشىمباەۆ سونىمەن قاتار «جۋسان» قارجىلىق حولدينگىنىڭ قۇرىلۋىن دا سىنعا الىپتى. «قاڭتار دۇربەلەڭىنەن كەيىن سيرياداعى «اداسقان» اعايىندى ەلگە قايتارۋ وپەراتسياسى قانشالىقتى قيسىندى بولدى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى» دەيدى ول.
ساراپشى ءماسىموۆتىڭ ۇلكەن ساياساتتاعى ورنى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن شاتقاياقتاي باستاعانىن ايتادى. وتىز جىل ەل باسقارعان نازارباەۆ ورىنتاقتى توقاەۆقا تاپسىرعان تۇستا-اق ءماسىموۆتىڭ ساياسي كارەرىندا سىزات پايدا بولعان. سەبەبى، پرەزيدەنت پەن ۇقك وكىلىنىڭ ءبىر-ءبىرىن جاقتىرا بەرمەيتىنى سىرت كوزگە سەزىلىپ تۇراتىن.
«توقاەۆتىڭ تاساسىندا قالعىسى كەلمەگەن، ءارى پرەزيدەنتتىڭ ىقىلاسىنا بولەنبەسىن تۇسىنگەن ءماسىموۆ جەكە جوسپار قۇرۋعا كىرىستى. ول ءوزىن نازارباەۆتىڭ ءىزباسارى سانادى. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ تاڭداۋى توقاەۆقا تۇسكەنىنە تاڭعالدى.
ءماسىموۆ ساۋىسقاننان ساق ادام. «جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسىپ» ۇيرەنگەن كانىگى ساياساتكەر. نازارباەۆتىڭ ورنىن باسارىنا سەنىمدى بولعان بولسا، دەمەك وعان ەلدىڭ ءوز ىشىندەگى ىقپالدى توپتار مەن سىرت كۇشتەر قولداۋ كورسەتكەن دەگەن ءسوز.
ءماسىموۆتىڭ جاعرافياسى قازاقستانمەن شەكتەلمەسىن ەسكەرتسەك، وعان دەم بەرگەن سىرت كۇشتەردىڭ اتى-ءجونى دە ءبىزدىڭ بيلىككە جاقسى بەلگىلى بولۋى كەرەك»، – دەيدى اشىمباەۆ.
دەسە دە، ءماسىموۆتىڭ امبيتسياسىنا سەنبەيتىن، ونى اۋلەتتىڭ قولبالاسىنا بالايتىن اۋديتوريانىڭ قاراسى كوپ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا ۇقك-نىڭ ەكس-توراعاسى «بيلىكتى باسىپ الۋ» جوسپارىن جىلدار بويى ءپىسىپ-جەتىلدىرىپ كەلگەن.
ءماسىموۆتى تولىق تانۋ ءۇشىن ونىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان “سلەدۋيۋششي ۆلاستەلين ميرا” تۋىندىسىن ءسۇزىپ شىعۋ قاجەت. ءدال وسى كىتاپتا ءماسىموۆتىڭ پورترەتى بارىنشا اشىلعان ءارى بولاشاق «جوسپارىمەن» دە شىم-شىمداپ بولىسكەن ەكەن.
«قالاي بولعان دا وعان قاتىستى ءبىراز مالىمەت «قۇپيا» كۇيىندە قالارى انىق. بيلىك بۇل تاراپتاعى اقپاراتتى تام-تۇمداپ جەتكىزەتىن بولادى. انىعى، توڭكەرىس ىسكە اسپادى. جوسپار جول ورتادا ءبۇلىندى. توقاەۆ ماسىموۆتەن ايلاسىن اسىردى. مەملەكەت باسشىسى ءماسىموۆ كۇتكەن ارەكەتكە بارمادى، ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا توقاەۆ مۇلدە بولەك مىنەز كورسەتتى.
ءماسىموۆ پەن ونىڭ ماڭايى وڭباي وپىق جەدى. «مۇرتتىنىڭ» امبيتسياسى زور بولعانىمەن، قارىم-قابىلەتى اقساپ جاتتى. ول جۇزەگە اسىرعان ەشبىر رەفورما جەمىسىن بەرمەدى. توڭكەرىس جاسايمىن دەپ توڭقالاڭ اسقانى دا سودان…»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
