ءار ادام – جەكە ءارى قايتالانباس تۇلعا. تۋمىسىنان ەرەكشە جاراتىلعاندىقتان, اركىمنىڭ تانىم مەن تالعامى, ومىرگە دەگەن كوزقاراسى, ءجۇرىپ وتكەن جولى ءبىر-بىرىنە مۇلدەم ۇقسامايدى. سوعان ساي ءاربىرىمىزدىڭ ماقساتىمىز دا بولەك، جەتكىمىز كەلەتىن بيىگىمىز دە باسقا. دەگەنمەن كىم قانداي بيىككە جەتسە دە، ونىڭ ارتىندا «مەن – قازاقپىن» دەگەن ماقتانىشى تۇرسا كەرەمەت قوي! مەن بىلەتىن، ومىرلىك ۇلگىم رەتىندە سانايتىن تۇلعا – قازاقتىڭ ماقتانىشى، ىزگى انالاردىڭ جولىن جالعاستىرۋشى زەينەپ احمەتوۆا.
زەينەپ احمەتوۆا دەگەندە مەنىڭ ويىمدا «حالىقتىڭ كەلىنى»، «قازاقتىڭ كەلىنى» دەگەن ۇعىمتۇرادى. بۇل اتاقتى الىپ ءجۇرۋدىڭ قانشالىقتى جاۋاپتى ءىس ەكەنىن زەينەپ اپانىڭ ءوزى ءار سوزىندە ايتىپ ءجۇر. قازاقتىڭ كەلىندەرىن ەنەسى تاربيەلەپ، ءمىنىن تۇزەپ وتىرعان، ال ز.احمەتوۆا باتىر اتامىز باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ تاربيەسىن كورىپ، «قايىن اتا مەكتەبىنەن» وتكەن. اتادان بالاعا جالعاسقان مۇرا، تاربيەنىڭ ۇكىسىن قيسايتپاي، ۇرپاعىنا تابىستاۋ ماقساتىندا اپامىزدىڭ جازعان كىتاپتارى، ەستەلىكتەرى – بۇگىندە بۇكىل قازاقتىڭ بالاسىنا ونەگە. بۇل – بابالار اماناتىنىڭ جالعاسى، ساليحالى ۇرپاقتى قالىپتاستىرۋدىڭ باستى جولى. وعان «شۋاقتى كۇندەر»، «بابالار اماناتى»، «كۇرەتامىر» سىندى ۇرپاققا بەرەر ءتالىمى مول قۇندى كىتاپتار دالەل بولماق. «بابالار اماناتى» دەپ كىتاپتىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي، وندا قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى، بابالاردان جالعاسقان ءداستۇر ساباقتاستىعى كورىنىس تاپقان. قازىرگى كۇنى وسى ءداستۇر جالعاستىعى ءبىرشاما بۇرمالاندى، ءتىپتى قولدانىستان شىعىپ، شىققان ءتۇبى، ماعىناسى ۇمىتىلىپ بارا جاتقاندارى قانشاما؟ كىتاپتىڭ ەڭ العاشقى بولىمىندە باۋىرجان اتامىز ءبىر عانا سالەمنىڭ ءوزىن كىشىنىڭ ۇلكەنگە بەرگەن سالەمىنەن باستاپ، شاڭىراق سالەمى، داستارحان سالەمى، كەلىن سالەمى, تاعى دا باسقا ءبىرشاما توپتارعا ءبولىپ جىكتەيدى. ماسەلەن، كەلىن سالەمىن قاراستىرايىق. زەينەپ اپامىز وسىنداي بيىك دارەجەگە جەتىپ، حالىقتىڭ كەلىنى دەگەن اتقا يە بولىپ، كوسەگەءسىنىڭ كوگەرىپ وتىرعانىن كەلىن رەتىندەگى سالەمىن ەشقاشان ۇزبەگەندىگىمەن بايلانىستىرادى. ال بۇگىنگى كۇنى كەلىندەردىڭ كوبىسى ءيىلىپ سالەم سالۋدان قاشادى، ونى ەسكىلىكتىڭ قالدىعى، بىرەۋدىڭ الدىندا باسىڭدى يۋ دەپ تۇسىنەتىندەر دە جوق ەمەس. ەندى ءبىر توپتىڭ كوزقاراسى - «مەن قۇدايدىڭ الدىندا عانا يىلەمىن، ادامنىڭ الدىندا يىلمەيمىن». جوعارىداعى ەكى پىكىردى سارالاساق، ءبىرى ەسكىلىكپەنبايلانىستىرادى, ءبىرى دىنگە قايشى دەپ جورامالدايدى. ءبىر ءسات تاريحقا كوز جۇگىرتەيىك. جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆ «تاعدىر» كىتابىندا قىتاي پاتشالارىنىڭ الدىنا كەلگەن ادامعا وزىنە ساجدە جاساعانداي تاعزىم ەتىپ سالەم بەرۋىن تالاپ ەتەتىنىن جازادى. ال ءبىءزدىڭ سالەمىمىز بۇعان ۇقسايما؟ ارينە، جوق. كەلىننىڭ ءيىلىپ شاڭىراققا سالەم سالۋى – ىزگى نيەتتىڭ، ەرەكشە سىيلاستىقتىڭ بەلگىسى. قازاقتىڭ سالتى دىنگە قايشى كەلمەگەن، كەرىسىنشە، ونىمەن ەتەنە استاسىپ جاتىر. ءدىن تۇرعىسىنان الىپ قاراساق، شاريعاتىمىز اتا-انى سىيلاۋدى ەسكەرتەدى. «راببىڭ وزىنە عانا عيبادات ەتۋلەرىڭدى، اكە-شەشەگە جاقسىلىق قىلۋلارىڭدى ءامىر ەتتى. ال ەگەر ول ەكەۋىنىڭ ءبىرى نەمەسە ەكەۋى دە جاندارىڭدا كارىلىككە جەتسە: ء“تۇھ” دەمە (كەيىس بىلدىرمە). سونداي-اق ول ەكەۋىن زەكىمە دە، ول ەكەۋىنە سىپايى ءسوز سويلە» دەگەن حاديس سوزىمە دالەل بولماق.ەندەشە سالەم سالۋدىڭ ەشقانداي ابەستىگى جوق دەپ ويلايمىن. ءۇلكەندەردەن العان باتانىڭ، ىزگى تىلەكتىڭ ءبىزدىڭ مەرەيىمىزدى اسىرماسا، كەمىتپەيتىنى راس. داستارحاننان تاباق العاندا، كەلىندەردىڭ سالەم سالۋى سىر ءوڭىرى مەن باتىس ايماعىمىزدا ءالى كۇنگە دەيىن بار. بۇل – كورگەن كوزگە ادەمى جاراسىمدىلىقتىڭ كورىنىسى ءارى مۇنىڭ ۇلكەن مەن كىشىنىڭ اراسىنداعى سىيلاستىقتى ارتتىرۋدا تاربيەلىك ءمانى زور. كوكىرەگى وياۋ ءاربىر قازاقتىڭ جاس بۋىنى ۇلتتىق تامىرىنان اجىرامايدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ تىلىمىزدە، داستۇرىمىزدە ۇلتتىق كودىمىز ساقتالىپ تۇرعان جوق پا؟! ونى بىلمەي، سەزىنبەي، تۇيسىنبەي ءوسىپ-ونەمىن دەۋ – بەكەر، قۇر دالباسا عانا. ز.احمەتوۆانىڭ ءومىر جولىن وقىپ وتىرىپ وزىمە كوپ وي ءتۇيدىم. ونىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى كوپكە ۇلگى، وعان ۇقساۋعا تىرىسۋدىڭ ءوزى قانداي كەرەمەت!اپامىزدىڭ جولىن ءار قازاقتىڭ قىزى ۇلگى ەتسە، ەرتەڭگى كۇنى ءتالىمدى كەلىن، ۇلگىلى انا بولاتىنى ءسوزسىز. مەنىڭ ىشتەي ءبىر تىلەۋىم ءار قازاقتىڭ اناسىقىزىنا ەس كىرگەننەن باستاپ، قازاقى تاربيەنى قۇلاعىنا قۇيىپ، جۇرەگىنە سىڭىرە بەرسە ەكەن. سەبەبى بۇگىنگى تۇلىمشاعى جەلبىرەگەن قىز بالاسى –ەرتەڭگى بەسىك تەربەتەتىن انا، ال ۇلتتىڭ تاربيەسى قىزدى تاربيەلەۋدەن باستالادى. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»، - دەپ قازاقتىڭ داڭقتى جازۋشىسى م.اۋەزوۆ تەگىن ايتپاعان. كەشەگى كەڭەستىك يدەولوگيا دا، ەڭ الدىمەن، قازاق قىزدارىنىنىڭ ساناسىن جاۋلاۋدى كوزدەدى ەمەس پە؟! ەندەشە ءار قازاقتىڭ قىزى مىقتى بولسا، ۇلتتىڭ دىڭگەگى بەرىك بولماق.
«باستاۋ-بۇلاق بولماسا، وزەن قايدان باستالار» دەگەن قازاقتا ءسوز بار. الدىڭعى بۋىننان ۇلگى العان، ونەگەسىن كورگەن جاستىڭ ەرتەڭگى كۇنى ابىرويلى بولارى انىق. ءار سوزىنەن تۇيگەن ءبىلىمىمدى ءوزىمنىڭ دە بولاشاق بالالارىما ۇيرەتسەم، بابالار الدىنداعى اماناتقا مەءنىڭ دە ادال بولعانىم. ءار نارسەنىڭ سۇراۋى بار. العان ءبىلىمءىڭءدى باسقاعا ۇيرەتە الماساڭ، بىلگەنىڭنىڭ كوك تيىن دا قۇنى جوق، قايتا وزىڭە كەسىر بولىپ جابىسادى. باۋىرجان مومىشۇلى كەلىنى زەينەپ احمەتوۆاعا مىناداي اقىل ايتقان ەكەن: «ءوزگەنى “بەسكە” بىلۋگە تىرىسقانشا، ءوزىڭدى “ۇشتىككە” بىلۋگە كۇش سالساڭ، ولجالى بولعانىڭ». مەن دە ءوزىمدى-ءوزىم قامشىلاپ، ۇنەمى دامىتىپ وتىرۋعا تىرىسامىن. ەگەر ءبىلىم الۋدان تىيىلساڭ، ەرىنشەكتىككە بوي بەرسەڭ, ءوز ءناپسىڭدى جەڭە الماساڭ، ومىرگە بەيىمدەلە دە، ءومىردى سۇرە دە المايسىڭ. مەن ۇلگى تۇتاتىن تۇلعا –ءومىردىڭ سۋىعى مەن ىستىعىن قاتار كورگەن، ءوزىن-ءوزى جوعالتپاعان، وزىندىك دارا جولىن قالىپتاستىرعان ادام. حالىققا اي مەن كۇندەي ورتاق بولعان تۇلعانىڭ كەلىنى بولۋ قانداي ابىرويلى ءىس بولسا, سول ابىرويدى ءومىر بويى ساقتاۋ، داق تۇسىرمەۋ ودان دا ابىرويلى بولماق. قازاقتىڭ كەءلىنى، قىزى زەينەپ احمەتوۆا – وسى قاسيەتىمەن دە سىيلى، ەلىنە قۇرمەتتى تۇلعا.
بالجان قاراتاەۆا،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 1-كۋرس ماگيسترانتى;
دانات جاناتاەۆ،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
