Ár adam – jeke ári qaıtalanbas tulǵa. Týmysynan erekshe jaratylǵandyqtan, árkimniń tanym men talǵamy, ómirge degen kózqarasy, júrip ótken joly bir-birine múldem uqsamaıdy. Soǵan saı árbirimizdiń maqsatymyz da bólek, jetkimiz keletin bıigimiz de basqa. Degenmen kim qandaı bıikke jetse de, onyń artynda «men – qazaqpyn» degen maqtanyshy tursa keremet qoı! Men biletin, ómirlik úlgim retinde sanaıtyn tulǵa – qazaqtyń maqtanyshy, izgi analardyń jolyn jalǵastyrýshy Zeınep Ahmetova.
Zeınep Ahmetova degende meniń oıymda «halyqtyń kelini», «qazaqtyń kelini» degen uǵymturady. Bul ataqty alyp júrýdiń qanshalyqty jaýapty is ekenin Zeınep apanyń ózi ár sózinde aıtyp júr. Qazaqtyń kelinderin enesi tárbıelep, minin túzep otyrǵan, al Z.Ahmetova batyr atamyz Baýyrjan Momyshulynyń tárbıesin kórip, «qaıyn ata mektebinen» ótken. Atadan balaǵa jalǵasqan mura, tárbıeniń úkisin qısaıtpaı, urpaǵyna tabystaý maqsatynda apamyzdyń jazǵan kitaptary, estelikteri – búginde búkil qazaqtyń balasyna ónege. Bul – babalar amanatynyń jalǵasy, salıhaly urpaqty qalyptastyrýdyń basty joly. Oǵan «Shýaqty kúnder», «Babalar amanaty», «Kúretamyr» syndy urpaqqa berer tálimi mol qundy kitaptar dálel bolmaq. «Babalar amanaty» dep kitaptyń aty aıtyp turǵandaı, onda qazaqtyń ulttyq bolmysy, babalardan jalǵasqan dástúr sabaqtastyǵy kórinis tapqan. Qazirgi kúni osy dástúr jalǵastyǵy birshama burmalandy, tipti qoldanystan shyǵyp, shyqqan túbi, maǵynasy umytylyp bara jatqandary qanshama? Kitaptyń eń alǵashqy bóliminde Baýyrjan atamyz bir ǵana sálemniń ózin kishiniń úlkenge bergen sáleminen bastap, shańyraq sálemi, dastarhan sálemi, kelin sálemi, taǵy da basqa birshama toptarǵa bólip jikteıdi. Máselen, kelin sálemin qarastyraıyq. Zeınep apamyz osyndaı bıik dárejege jetip, halyqtyń kelini degen atqa ıe bolyp, kósegesiniń kógerip otyrǵanyn kelin retindegi sálemin eshqashan úzbegendigimen baılanystyrady. Al búgingi kúni kelinderdiń kóbisi ıilip sálem salýdan qashady, ony eskiliktiń qaldyǵy, bireýdiń aldynda basyńdy ııý dep túsinetinder de joq emes. Endi bir toptyń kózqarasy - «men Qudaıdyń aldynda ǵana ıilemin, adamnyń aldynda ıilmeımin». Joǵarydaǵy eki pikirdi saralasaq, biri eskilikpenbaılanystyrady, biri dinge qaıshy dep joramaldaıdy. Bir sát tarıhqa kóz júgirteıik. Jazýshy Qabdesh Jumadilov «Taǵdyr» kitabynda qytaı patshalarynyń aldyna kelgen adamǵa ózine sájde jasaǵandaı taǵzym etip sálem berýin talap etetinin jazady. Al bizdiń sálemimiz buǵan uqsaıma? Árıne, joq. Kelinniń ıilip shańyraqqa sálem salýy – izgi nıettiń, erekshe syılastyqtyń belgisi. Qazaqtyń salty dinge qaıshy kelmegen, kerisinshe, onymen etene astasyp jatyr. Din turǵysynan alyp qarasaq, sharıǵatymyz ata-any syılaýdy eskertedi. «Rabbyń ózine ǵana ǵıbadat etýlerińdi, áke-sheshege jaqsylyq qylýlaryńdy ámir etti. Al eger ol ekeýiniń biri nemese ekeýi de jandaryńda kárilikke jetse: “Túh” deme (keıis bildirme). Sondaı-aq ol ekeýin zekime de, ol ekeýine sypaıy sóz sóıle» degen hadıs sózime dálel bolmaq.Endeshe sálem salýdyń eshqandaı ábestigi joq dep oılaımyn. Úlkenderden alǵan batanyń, izgi tilektiń bizdiń mereıimizdi asyrmasa, kemitpeıtini ras. Dastarhannan tabaq alǵanda, kelinderdiń sálem salýy Syr óńiri men batys aımaǵymyzda áli kúnge deıin bar. Bul – kórgen kózge ádemi jarasymdylyqtyń kórinisi ári munyń úlken men kishiniń arasyndaǵy syılastyqty arttyrýda tárbıelik máni zor. Kókiregi oıaý árbir qazaqtyń jas býyny ulttyq tamyrynan ajyramaıdy, óıtkeni bizdiń tilimizde, dástúrimizde ulttyq kodymyz saqtalyp turǵan joq pa?! Ony bilmeı, sezinbeı, túısinbeı ósip-ónemin deý – beker, qur dalbasa ǵana. Z.Ahmetovanyń ómir jolyn oqyp otyryp ózime kóp oı túıdim. Onyń júrip ótken joly kópke úlgi, oǵan uqsaýǵa tyrysýdyń ózi qandaı keremet!Apamyzdyń jolyn ár qazaqtyń qyzy úlgi etse, erteńgi kúni tálimdi kelin, úlgili ana bolatyny sózsiz. Meniń ishteı bir tileýim ár qazaqtyń anasyqyzyna es kirgennen bastap, qazaqy tárbıeni qulaǵyna quıyp, júregine sińire berse eken. Sebebi búgingi tulymshaǵy jelbiregen qyz balasy –erteńgi besik terbetetin ana, al ulttyń tárbıesi qyzdy tárbıeleýden bastalady. «El bolamyn deseń, besigińdi túze», - dep qazaqtyń dańqty jazýshysy M.Áýezov tegin aıtpaǵan. Keshegi keńestik ıdeologııa da, eń aldymen, qazaq qyzdarynynyń sanasyn jaýlaýdy kózdedi emes pe?! Endeshe ár qazaqtyń qyzy myqty bolsa, ulttyń dińgegi berik bolmaq.
«Bastaý-bulaq bolmasa, ózen qaıdan bastalar» degen qazaqta sóz bar. Aldyńǵy býynnan úlgi alǵan, ónegesin kórgen jastyń erteńgi kúni abyroıly bolary anyq. Ár sózinen túıgen bilimimdi ózimniń de bolashaq balalaryma úıretsem, babalar aldyndaǵy amanatqa meniń de adal bolǵanym. Ár nárseniń suraýy bar. Alǵan bilimińdi basqaǵa úırete almasań, bilgenińniń kók tıyn da quny joq, qaıta ózińe kesir bolyp jabysady. Baýyrjan Momyshuly kelini Zeınep Ahmetovaǵa mynadaı aqyl aıtqan eken: «Ózgeni “beske” bilýge tyrysqansha, ózińdi “úshtikke” bilýge kúsh salsań, oljaly bolǵanyń». Men de ózimdi-ózim qamshylap, únemi damytyp otyrýǵa tyrysamyn. Eger bilim alýdan tyıylsań, erinshektikke boı berseń, óz nápsińdi jeńe almasań, ómirge beıimdele de, ómirdi súre de almaısyń. Men úlgi tutatyn tulǵa –ómirdiń sýyǵy men ystyǵyn qatar kórgen, ózin-ózi joǵaltpaǵan, ózindik dara jolyn qalyptastyrǵan adam. Halyqqa aı men kúndeı ortaq bolǵan tulǵanyń kelini bolý qandaı abyroıly is bolsa, sol abyroıdy ómir boıy saqtaý, daq túsirmeý odan da abyroıly bolmaq. Qazaqtyń kelini, qyzy Zeınep Ahmetova – osy qasıetimen de syıly, eline qurmetti tulǵa.
Baljan Qarataeva,
ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ 1-kýrs magıstranty;
Danat Janataev,
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri.
