«ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس، ۇيرەتۋدەن بالاعا» دەپ ءوز زامانىندا ۇلى اباي بەكەر ايتقان جوق. بۇل – مۇعالىمنىڭ مارتەبەلى مامان يەسى ەكەنىن بىلدىرەتىندەي. سول كەزەڭدەگى سەكىلدى قازىر دە مۇعالىمنىڭ قوعامداعى ءوز ورنى مەن مارتەبەسى بار. ادىرنا ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى، №12 جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى جانە قازاق ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمى، جاس مامان مەرەكە بەرىكۇلىمەن سۇقباتتاستى. نازارلارىڭىزعا قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسى، سالانى دامىتۋ تاقىرىپتارىندا بولعان اڭگىمەنى ۇسىنامىز.
- جالپى وسى سالاعا قانداي ماقساتپەن كەلدىڭىز؟ ول جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟
– ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل شەشىمدى سانالى تۇردە قابىلداعان جوقپىن. ەسىمە تۇسسە، كۇلكىم دە كەلەدى. مۇعالىمدىككە ارمان جولىندا ەمەس، قىزىعۋشىلىق ءۇشىن دە ەمەس، ءبىر عانا ءسوز ءۇشىن كەلدىم. «مەرەكە، سەنەن تىلالعىش وقۋشى ەمەس، جاقسى مۇعالىم شىعادى!» دەپ مۇعالىمىم ءجيى ايتاتىن.
بۇل سوزدەن بولەك، ماعان مەكتەپتەگى وقۋشىنىڭ ەمەس، مۇعالىمنىڭ وبرازى ۇنادى. ۋاقىت وتە ساباق بەرىپ، جۇمىسقا كىرىسكەننەن كەيىن ماماندىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن ۇلتتىڭ بولاشاعى جاستاردى تاربيەلەيتىنىمدى ءتۇسىندىم. مىنە، وسى كەزدە عانا مەندە ماقسات پايدا بولدى. ەندىگى جەردە مۇعالىم مەرەكەنىڭ ماقساتى – مەكتەپتەگى ءار كۇنىن وقۋشىلارىنا ارناپ، ساپالى ءبىلىم بەرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋ.
ءيا، كەز كەلگەن ادام وزىنە جاۋاپكەرشىلىك العاندا عانا ءوزى دە داميدى، وزگەنى دە دامىتا الادى. ارمانعا، ماقساتقا جەتۋ جولىندا ءدال وسى جاۋاپكەرشىلىگى مول ادام بولۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
- ساپالى ءبىلىم بەرۋ دەپ وتىرعانىڭىز ءبىلىم بەرۋ سالاسىن دامىتۋعا ۇشتاسادى. وسى باعىتتا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
– ەڭ الدىمەن، ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ فورماتىن كىشىگىرىم وزگەرتىپ، وقۋشىلار قىزىعاتىنداي ەتىپ ۇسىنۋ. وسى تاقىرىپ اياسىندا ءبىلىم عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ تە جاڭا جوبالار تۋرالى ايتىپ، ۇسىنىسىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاريالاپ ءجۇر. مىسالى وقۋشىنىڭ كۇن ءتارتىبىن وزگەرتىپ، مەكتەپ قابىرعاسىنداعى كەيبىر تاپتاۋرىن بولىپ كەتكەن تۇسىنىكتەردى شاما كەلگەنشە ازايتۋ. بۇنى وقۋشىنىڭ ايتقانىن ىستەۋ دەپ ەمەس، ولارعا وزدەرىنىڭ فورماتىندا باعىت بەرۋ دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. قازىرگى جاس بۋىن مۇعالىمنەن ىعاتىن ۋاقىتتا ەمەس. ولارعا دوس رەتىندە كەڭەس بەرىپ، بولاشاعىنا جول سىلتەيتىن ۇستاز كەرەك دەپ ويلايمىن.
قازىرگى وقۋشىلار اتا-انا تاربيەسىنەن بولەك مۇعالىم ارقىلى دا ومىرگە بەيىمدەلەدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ءاربىر وقۋشىنىڭ كەمىندە 5 ساعاتى مەكتەپتە وتەدى. كورەتىنى – ءپان مۇعالىمدەرى مەن سىنىپتاستارى. ول بەيسانالى تۇردە مۇعالىمى ايتىپ جاتقان ويلاردى قابىلدايدى. سول ارقىلى وقۋشى قوعاممەن بايلانىس قۇرا الادى، ءوز پىكىرىن اشىق ايتىپ، جەكە دامۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىگى بولادى. ءسىزدىڭ وقۋشىمەن جاي عانا سويلەسكەنىڭىز ونىڭ ماڭىزدى شەشىم قابىلداۋىنا اسەر ەتۋى دە مۇمكىن. سول سەبەپتى ءوز پراكتيكامدا ءاربىر وقۋشىنى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا زەرتتەپ، ارقايسىسىنا ءار ءتۇرلى ءادىس-ءتاسىل قولدانىپ ءجۇرمىن. ناتيجەلى بولىپ جاتقانىن دا ايتقىم كەلەدى.
- جوعارىدا قازاق ءتىلى ءپانى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى ەكەنىڭىزدى ايتىپ وتتىك. جاڭا فورمات دەپ وتىرعانىمىز تەحنيكالىق باعىتتاعى ساباقتارمەن ۇشتاساتىن سەكىلدى. پرەپاراتتار، ينتەراكتيۆتى تاقتالار، روبوتتار دەگەندەي... ءسىزدىڭ سالادا جاڭا فورمات قالاي كورىنىس تابادى؟
– قازىرگى وقۋشىلار تەلەفونمەن دوس بولعاندىقتان، ءوزارا بايلانىسى از. بۇل ماسەلەنى مەن قاراپايىم سۇراق-جاۋاپ ارقىلى شەشىپ ءجۇرمىن. «قالاي» دەپ جاتقان شىعارسىز؟ جاڭا تاقىرىپ وتكەن سوڭ ءبىر وقۋشى باسقا ءبىر سىنىپتاسىنا سول تاقىرىپ اياسىندا سۇراق قويادى. ول جاۋاپ بەرىپ، ءوز نىساناسىن تاڭدايدى. ياعني تاعى بىرەۋگە سۇراق قويادى. وسىلاي سىنىپتاعى وقۋشىلار بىتكەنشە ەستافەتا جالعاسادى. بۇدان بولەك «زالدان كومەك» دەگەن سەكىلدى «سىنىپتاسىم كومەكتەس» فراگمەنتى بار. ول جەردە سۇراققا جاۋاپ بەرە الماعان وقۋشى سىنىپتاعى كەز كەلگەن بىرەۋدەن كومەك سۇرايدى. ال ول جاۋاپ بەرەدى. وسىلاي ويىن اياقتالعانشا وقۋشىلاردىڭ جاۋاپ بەرە الماعان سۇراقتارىنىڭ بارلىعىنا ول عانا جاۋاپ بەرەدى. بۇدان شىعاتىن ءتۇيىن: ءاربىر وقۋشى ساباققا دايىندىقپەن كەلىپ، جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەنەدى.
كەلەسى ءادىس – كادىمگى دەبات. الايدا ەكى تاراپقا ەرەكشە نۇسقادا بولىنەدى. ءوز ەركىمەن ەكى وقۋشى تاقتاعا شىعادى. ولار وزدەرى سەنەتىن سىنىپتاستارىن تاقتاعا جازىپ، كومانداسىنا وزىمەن قوسقاندا بەس ادام جينايدى. قالعان وقۋشىلار ءادىل-قازى اتانادى. تاقىرىپ – ساباقتا سول كۇنى وتكەن ادەبي نەمەسە قازاق تىلگە قاتىستى بولادى. توپتاردىڭ ءبىرى شىعارمانى داتتاسا، ءبىرى ماقتايدى. سولاي ءبارى ساباقتى تۇسىنەدى. وعان قوسىمشا ءادىل-قازىلار ويىن ايتىپ، ولار دا سويلەپ، ساباققا ارالاسىپ وتىرادى.
- سالانى دامىتۋدا مەكتەپتەن قانداي قولداۋ بولىپ جاتىر؟
– قازىر موتيۆاتسيا دەگەن تۇسىنىك ءجيى قولدانىلىپ ءجۇر. بىزگە دە بۇل ءسوز تاڭسىق ەمەس. مەكتەپ اشىلعاننان بەرى باسشىمىز قايرات ۇسەنۇلى وقۋشىلار، سىنىپتار اراسىندا ءتۇرلى باعىتتا سايىس ۇيىمداستىرىپ، جەڭىسكە جەتكەندەردى كينوعا نەمەسە تەڭىزگە الىپ بارادى. ول تۇتاس ءبىر 25 وقۋشىسى بار سىنىپ بولسا دا، ۋادەنىڭ اتى ۋادە. وسى ارقىلى بالالاردىڭ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى. وقۋشىلار قازىردەن باسەكەگە ۇيرەنگەن، كەز كەلگەن باعىتتا «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەگەن جاستار كوپ. كوزىڭ كورىپ تامسانادى.
بۇدان بولەك جىل سايىن وتەتىن قالالىق، وبلىستىق وليمپيادالاردا، سپورتتىق جارىستاردا مەكتەپ قورجىنىنا قانجىعا بايلاعان كەز كەلگەن وقۋشىنى ديرەكتور قاعاز جۇزىندە عانا ەمەس، ءوز اتىنان ەرەكشە سىيلىقتار بەرىپ ماراپاتتايدى. وقۋشىلارعا بەرىلگەن، ەسىمدە قالعان باعالى سىيلىق – سىمسىز باسقارىلاتىن قۇلاققاپ. بۇنىڭ دا وقۋشىعا شابىت بەرەتىنى انىق.
ال مۇعالىمدەر اراسىندا ەرەكشە ءۇردىس بار. مەكتەپ ۇجىمى ءتۇرلى بىرلەستىكتەردەن قۇرالعان. قانشا ءپان بولسا، سونشا بىرلەستىك بار دەگەن ءسوز. بىزدە بىرلەستىكتەر اراسىندا جارىس بولىپ، ولار جۇلدىزعا تالاسادى. توقسان بىتكەندە كوپ ءجۇلدىز ۇتقان بىرلەستىك ماراپاتتالادى. مىسالى، قازىر وسى جارىس ءالى دە بولىپ جاتىر. مويىنداۋ كەرەك، ءبىز دە وسىنداي كەزدە باسەكەنىڭ ءدامىن سەزىپ، سەرىگىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قامشىلاپ الامىز. جاڭا ەموتسيا دەگەن - ەرەكشە سەزىم!
- وقۋشى كەزىڭىزدەگى ءوزىڭىز بەن قازىرگى وقۋشىلاردى سالىستىرىپ ايتىپ بەرىڭىزشى. ۇقساستىقتار كوپ پە، الدە ايىرماشالىقتار ما؟
– بۇرىن بولعان جانە قازىر بار نارسەلەر – مەكتەپ فورماسى مەن ەرەجەسى، قوڭىراۋ مەن اسحاناداعى تەگىن تاماق، پارتالار مەن تاقتاۋ، مۇعالىمدەردىڭ بولمەسى مەن اكت زال. بۇل ەكى ۋاقىتتىڭ ءوزارا ۇقساستىقتارى. ال ەرەكشەلىكتەرىنە كەلەتىن بولساق.
قازىرگى وقۋشىلار تەحنولوگياعا بەيىمدەلگەن. ءوزى قالايتىن كەز كەلگەن دۇنيەنى كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كەز كەلگەن جەردە تابا الادى. بۇل جاڭا ءبىلىم الۋ جولىندا پايدالى بولعانىمەن، كيبەرشابۋىل، قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان زيان. الايدا پايدالى جاقتارىن جىپكە ءتىزىپ ايتۋعا بولادى. بولاشاقتا تەحنولوگيانىڭ بۇدان سايىن داميتىنى انىق. بىزگە قاراعاندا وقۋشىلار بەيىمدەلگىش كەلەدى ەمەس پە؟! سول سەبەپتى ولار تەحنيكانىڭ بۇدان دا داميتىنىنا دايىن بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
اقپاراتتى تەز قابىلداعاندارىنىڭ ارقاسىندا ۋاقىت ۇنەمدەپ جاتادى. الايدا ولاردا زەرتتەۋ، تالداۋ، ساراپتاما جاساۋ سەكىلدى قابىلەتتەر قالىپتاسپاعان. بارىنشا قىسقا اقپارات، قىزىق ۆيدەو، شۋلى اۋديو، ءتۇرلى ءتۇستى ينفوگرافيكالار عانا وقۋشىلاردى قىزىقتىرا الادى. ولاردا كليپتىك سانا دەگەن قالىپتاسىپ كەتكەن. كليپتىك سانا دەگەنىمىز ميدىڭ قىسقا عانا مالىمەتتەردى قابىلداۋى، قيىنعا ۇرىنباۋى. سول ءۇشىن وقۋشىلارعا دۇرىس جول كورسەتۋ ۇلكەن ماڭىزعا يە.
ولار جىلدام شەشىم قابىلداعىش. ءبىز 11 سىنىپتا عانا ماماندىق تاڭداساق، قازىرگىلەر 8 سىنىپتان باستاپ وزىنە قاي ماماندىقتىڭ ساي ەكەنىن جانە ءوزىن قاي سالادا كورگىسى كەلەتىنىن ەلەستەتە الادى. بۇل دا ولاردىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. سەبەبى ولاردا ۇبت-عا، مەملەكەتتىك ەمتيحاندارعا دايىندىق جوعارى دەڭگەيدە بولادى.
- قازىرگى شاكىرتتەرىڭىزدىڭ بولاشاقتا مۇعالىم بولعانىن قالاي ەلەستەتەسىز؟
– ولار ءبىز بىلمەيتىن كەيبىر اقپاراتتى، تەحنيكانى كوردى. سەنسورلى تەلەفوندار دا سول جىلدارى پايدا بولدى. ويى جۇيرىك بولعاندىقتان، ماسەلەلەردىڭ الدىن الىپ جۇرەدى.
الەۋمەتتىك جەلىدە ريلس دەگەن سەكىلدى جاڭا نارسەلەر بار. سول سياقتى بولاشاق مۇعالىمدەر دە جاڭا فورماتتار ويلاپ تاباتىنداي. شاكىرتىمىز جاڭالىق اشىپ جاتسا، اعىمىزدان جارىلىپ قۋاناتىنىمىز انىق. ول ءۇشىن ىزدەنۋدەن جالىقپاۋ كەرەك، ەڭبەكقور بولۋ كەرەك.
وقۋشى جاڭا باعدارلاما كىتاپتارىنداعى تاپسىرمالاردى تەز قابىلدايدى. ماسەلەگە جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراي الادى. ال ءبىز ءداستۇرلى فورماتقا ۇيرەنىپ قالعانبىز.
مۇمكىن ول كەزدە مۇعالىمنىڭ ورنىنا ۇلكەن سىنىپ وقۋشىلارى باسقالارعا ساباق بەرەتىن شىعار. ۇستاز بولامىن دەگەندەرى ەرتەرەك دايىندىقتى باستاپ كەتەدى. ولار قازىرگى تاڭدا ءۇشىنشى كۋرستا ۇزاق مەرزىمدە وتەتىن تاجىريبەنى مەكتەپ كەزدەن ۇيرەنەتىن بولار...
- بولاشاق مۇعالىمدەرگە قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
– سىزدەرگە جاۋاپكەرشىلىك، ىزدەنىس، ءبىلىم عانا كەرەك. وسى ءۇش ەلەمەنت باسقالارىن جانىنا تارتادى. جوعارىدا جاڭا فورماتتار، بولاشاق مۇعالىمدەردىڭ قانداي بولاتىنىن ايتىپ ءوتتىم. وقىرمان سۇراقتارىنا وزدەرى جاۋاپ تابار. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – اقپاراتتى جەتكىزۋ عانا.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇقباتتاسقان اقمارال بەرەكەت،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
