XXI عاسىر - اقپاراتتاندىرۋ زامانىندا ءوزىمىزگە عانا ءتان ۇلتتىق مىنەزىمىز بەن تابيعات-بولمىسىمىزدى دارالايتىن باستى بايلىعىمىز - ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇرپاق ساناسىنا دۇرىس ءسىڭىرىپ، جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋدە اربانى دا سىندىرماي، وگىزدى دە ولتىرمەي، ءتالىم مەن تاربيەنىڭ تارازى باسىن تەڭ ۇستاۋ وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. قازىرگى قازاق جاستارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى قانداي؟ ەلىمىزدەگى جاستارعا ارنالعان قازاقشا كونتەنتتىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى شە؟ وسكەلەڭ ۇرپاق مەملەكەتتەن قانداي قولداۋلار كۇتەدى؟ - سىندى سۇراقتار اياسىندا “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى قىزىلوردا وبلىستىق وڭىرلىك كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى كمم-ءنىڭ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، جۋرناليست نۇرلان تاشىمتەگى مىرزامەن سۇحبات جۇرگىزدى.
- نۇرلان سەرىكۇلى، ءوزىڭىزدى ەلىن شىن سۇيەتىن ۇلتجاندى ازامات رەتىندە جاقسى تانيمىز. جالپى ۇلتتى ءسۇيۋ نەدەن باستالادى؟
- وتاندى ءسۇيۋ وتباسىدان باستالسا، ۇلتىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ۇلتتىڭ دۇنيەتانىمى مەن قۇندىلىقتارىن، سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن، ارداقتى اكەنىڭ قانىمەن، اياۋلى انانىڭ اق سۇتىمەن بويعا دارىعان ءبىتىم-بولمىس پەن مىنەز-قۇلىققا قۇرمەت پەن قابىلداۋدان باستالادى دەر ەدىم. وتانشىلدىققا باۋلۋ ۇلتتىق قۇندىلىقتار ارقىلى جۇزەگە اسادى. سوندىقتان حالقىمىز ادامگەرشىلىك، پاراسات، ازاماتتىق، ىزگىلىك قاعيداتتارىن نەگىز ەتە وتىرىپ، قۇرساققا بىتكەن بالانىڭ وزىنە ۇرپاعىم ۇلىقتى بولسىن دەپ ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەنىڭ كىرپىشىن قالاعان. سول كىرپىش ۋاقىتى جەتكەندە قورعانعا اينالادى، ۇلتىن سۇيەتىن ۇل-قىزىنىڭ دا، ۇلان – اسىر دامۋ كوشىنىڭ ءون بويىندا سان قيلى كەزەڭدەردى وتكەرىپ كەلە جاتقان ۇلتىمىزدىڭ دا. وزدەرىڭىز دە بايقاپ وتىرسىزدار، بۇكىل الەمدەگى احۋال ءسات سايىن وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتقاندا، تەلەگەي تەڭىزدەي تۇڭعيىعىن ساقتاپ تۇرعان، ەلدىكتىڭ تىرەگىنە اينالعان - ۇلتتىڭ قۇندىلىقتارى. وندا وسى ءبىر وزگەرمەس قادىر-قاسيەتىمىزبەن ۇلتىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى ەتەنە بايلانىستى قاراستىرۋ قاتە بولماس.
- ەلىمىزدە بىلتىردان باستاپ «ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا «ەل رۋحى» باعىتى قولعا الىندى. قۇلدىق سانانىڭ تار شەڭگەلىندە ابدەن تۇنشىققان قازاقتىڭ رۋحىن قالاي وياتامىز؟
- الاشتىڭ تامشى باعى، قازاقتىڭ شامشىراعى ول - نايزاعاي نامىسى. «رۋحى ءور، ءتانى بەكەم، بۇل ءبىر قايسار حالىق ەكەن، تىرلىكتەن دە ارتىق قويعان بىرلىكتى» - دەگەن سيپاتتاما، سايىپ كەلگەندە ءدوپ تاۋىپ ايتىلعان سۋرەتتەۋ، قازاقتىڭ، قازاقىلىقتىڭ تۇپقازىعى – رۋحىندا ەكەنىن ايقىنداپ تۇر. قالىڭ قازاقتى، ونىڭ رۋحىن وياتۋ ەلدىككە، ورتاق يدەياعا جۇمىلعاندا كوكتەمگى بايشەشەكتەي ءبۇر جارادى. ال ەلدىگىمىز – ىنتىماق-بىرلىكتە، جالپىۇلتتىق يدەيالار حالقىمىزدىڭ اشىق اسپان استىنداعى بەيبىت كۇندەرىن، بەرەكەلى تىرشىلىگىن نىعايتاتىن وركەنيەتكە قارىشتاپ قادام باسۋعا سايادى. سول جولدا ءتىل، ءدىن، مادەنيەت، عىلىم، ءبىلىم، ادەبيەت، رۋحانيات، ونەر سىندى اسا ماڭىزدى اسپەكتىلەردى دامىتقان ءجون. تۇلعالىق جەتىلۋگە بەت بۇرعان حالىقتىڭ تانىم-تۇسىنىگى دە تەرەڭدەي تۇسپەك. كوكجيەگى كەڭ ادام بالاسىنىڭ ءوزىن تانۋعا سانا-سەزىمى جەتەرلىك. ابايشا ايتساق، جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاعان قازاق بالاسى نەبىر سىرلارى مەن جۇمباعىن شەشە وتىرىپ، رۋحىن وياتادى. جوعارىدا ايتىلعان اسپەكتىلەردى اركىم ءوز قالاۋىنشا، سۇرانىسىنا قاراي تاڭدايدى. ءبىرى تاريحتان، ەكىنشىسى ونەردەن ءوز كەرەگىن تابار. تابادى دا، رۋحىڭا بەرىك ساقتار. ادامنىڭ جادىنان دا، جۇرەگىنەن دە بەرىك جازىپ-ساقتاپ وتىراتىن رۋحىمىز، الدىڭعى ەكەۋىندەگى ۋاقىتى كەلىپ ۇمىتىلسا، رۋحقا سىڭگەن دۇنيە زامانىندا جاڭعىرا بەرمەك. ءبىر قۋانتارلىعى، مەملەكەتىمىز جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋدىڭ جولىن تاڭداپ وتىر. الپاۋىتتارمەن باسەكەدە دەس بەرمەيتىن جاڭالىقتارعا دا اشىق، سويتە تۇرا قۇندىلىقتارىمىزدى جاڭعىرتۋدى ۇمىتپايدى. بۇل سوزىمە كەشەگى پرەزيدەنتىمىزدىڭ حالىققا جولداۋى دالەل، جاڭا قازاقستان ەجەلگى قۇندى قاعيدالارعا نەگىزدەلىپ قۇرىلماقشى.
- عالامتوردىڭ ءباسى بيىك تۇرعان تۇستا جاستاردىڭ قانداي اقپاراتپەن سۋسىنداپ وتىرعانى، دۇنيەتانىمىن قالاي قالىپتاستىرىپ جاتقانى كوپتى تولعاندىراتىن وزەكتى ماسەلە ەكەنى انىق. وسى تۇستا ءبىز جاستار ءۇشىن قازاق تىلىندە ساپالى كونتەنتتى جاساي الدىق پا؟ قالاي ويلايسىز؟
- ماقتانىپ-مارقاياتىنداي كونتەنتىمىز كوپ دەي الماساق تا، مەملەكەتتىك تىلدەگى ساپالى دۇنيەلەردىڭ قاتارى تولىعۋدا. ۇلتتىق يدەيانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى قازاق ءتىلدى كونتەنت بولعاندىقتان، بۇل ماسەلە الدە دە كەشەندى شەشىمدەر قابىلداۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل - يدەولوگيالىق ماسەلە، ۇلتتىق يدەولوگيا ءالسىز بولسا، كەرى ىقپالىن تيگىزبەي قويمايدى. بابالاردىڭ باي تاجىريبەسىن تەمىرقازىق ەتىپ الىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەڭبەككە، ونەر-بىلىمگە، وتانىن سۇيۋگە، ار-نامىسىن قورعاۋعا، ىزگىلىك-ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋدا زاماناۋي ءادىس - ول كونتەنت بولىپ تۇر. وكىنىشكە وراي، بالانىڭ تاربيەسىنە تىكەلەي ىقپال ەتەتىن اتا-اجە، اكە-شەشە ەمەس، عالامدى ۋىسىندا ۇستاپ تۇرعان - ينتەرنەت. سول عالامتوردا ءوز ۇل-قىزىمىزدىڭ قالپىن بۇزباي، ارناسىنان شىعارماي تۇراتىن ءبىزدىڭ كونتەنت. جاي كونتەنت ەمەس، ساپالى كونتەنت. قازىرگى جاستار جاڭالىق پەن اقپاراتقا قانىق، العىر، وزگەرىسكە بەيىم، ماقساتى ايقىن. ءسىز بەن ءبىز شاما-شارقىمىزشا وسى باعىتتا ەڭبەكتەنىپ ءجۇرمىز. مەنىڭشە اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ءسات الىس ەمەس. كرەاتيۆتى، شىعارماشىل جاستار ءوز تىلىندە ساپالى دۇنيەنى جاساپ شىعارادى.
- جاستارعا ارنالعان قازاقشا كونتەنت دەمەكشى، Instagram جەلىسىندە ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان "Ult.news" جوباسى وقىرماندار اراسىندا ەرەكشە ىلتيپاتقا يە. بۇل جوبانى اشۋدا العا قويعان ماقساتىڭىز نە ەدى؟ قازىر سول ماقساتقا جەتتىم دەپ ايتا الاسىز با؟
- تەڭىز تامشىدان قۇرالاتىنى، تاما-تاما تامشىنىڭ تاس جاراتىنى ءاربىرىمىزدى سوزدەن ىسكە كوشۋگە شاقىرىپ تۇر. نيەتىمىزگە قاراي امالىن تابۋ، سودان سوڭ ارەكەتكە كوشۋدى شەشتىك. وسىلايشا ۇلتقا قىزمەت ەتۋدى كۇندەلىكتى ومىردە ادامداردىڭ رۋحاني ازىعىن تولتىراتىن دەرەكتەر مەن دايەكتەردەن تۇراتىن "Ult.news-ءتى" قۇردىق. جاستارىمىز اعا ۇرپاقتىڭ لايىقتى مۇراگەرى بولۋى ءۇشىن ولاردىڭ ەل مۇددەسى جولىنداعى ەرلىك ىستەرىن ءتۇسىندىرىپ، ارىدەن تانىستىرىپ وتىرۋدى ءجون كوردىك. قوعامعا ناسيحات جۇرگىزۋدىڭ وسى جولىن تاڭدادىق. ءبىزدىڭ كونتەنتىمىز ادالدىق، شىنشىلدىق، كىشىپەيىلدىك، قاراپايىمدىلىق، ەرجۇرەكتىك، ادامگەرشىلىكتى دارىپتەيدى. سول ارقىلى وتكەننىڭ ونەگەسىن تاجىريبەمىزدە قولدانۋ، ءوز ارامىزدا تاراتۋ، ءوز بويىمىزعا ءسىڭىرۋ سياقتى قاراپايىم داعدىلاردى قالىپتاستىرا الساق، ماقساتىمىزعا جەتكەنىمىز.
- ەگەمەن ەلدىڭ بولاشاق ءۇمىتى، ەرتەڭگى يەسى سانالاتىن جاستارعا ارنالعان «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» اتتى ارنايى جوبا ىسكە قوسىلدى. جاھاندانۋ بەلەڭ العان زاماندا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىمىز بەن ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاستار قانداي باعىت ۇستانۋى ءتيىس؟
- جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ، تاربيە بەرۋ دەگەن ۇعىم بار. سونىمەن قاتار، ۇلگى-ونەگە بولۋ، باعىت-باعدار بەرۋ، جول كورسەتۋ، ءجون نۇسقاۋ دەگەن كەرەمەت تۇسىنىك بار. بۇل جايىندا مۇحتار اۋەزوۆ: «الدىڭعى جاقسى ارتقى جاسقا ءتالىم ايتپاسا، ەل بولعانىڭ قايسى» دەپ جاقسى ايتقان. ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇردى ساقتاپ، ەل بولىپ جاس ۇرپاققا ءجون سىلتەۋ باستى شارۋا. ەكىنشى ماسەلە - قازاقي بولمىس-بىرەگەيلىگىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن جاستاردى قاي باعىتتا تاربيەلەيمىز، جاستاردى ءداستۇر جالعاستىعىن ساقتاي وتىرىپ ۇلتتىق يدەيالار اياسىنا توپتاستىرۋ قاجەت: قياناتقا جول بەرمەس ادىلدىكتىڭ، كۇپىرلىككە جول بەرمەس ادالدىقتىڭ، ارسىزدىققا جول بەرمەس پاراساتتىلىقتىڭ ۇلگىسىن تانىتقان اعا ۇرپاقتىڭ ىزىنەن جاڭىلماۋ كەرەك. بابالار ۇلت بىرەگەيلىگىنىڭ قازىعىن مىقتاپ قاققان، قۇنىن جويماس قازىنا رەتىندە قالدىرعان. ءبىز بەت العان باعىتى بەيمالىم ەل ەمەسپىز. سوناۋ عاسىردان-عاسىرعا جويىلماي جەتىپ جاتقان بەت تۇزەيتىن قۇبىلامىز بار: جەلماياسىنا ءمىنىپ جەرۇيىقتى ىزدەگەن اسان قايعىنىڭ ەتيكالىق، پوەتيكالىق، گۋمانيزم تۇرعىسىنداعى باعدارى; قورقىت اتانىڭ فولكلورى مەن فيلوسوفياسى; بايگەلى جەردە باق بولعان، قازاقتىڭ ابىروي-ارىنا بىتكەن كومەكەي اۋليە بۇقاردىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ءماندى جىر-تولعاۋلارى; بي مەن باتىرلار، سال-سەرىلەر، اقىن-جىراۋلار، كەمەڭگەر حان-سۇلتاندار، الاش زيالىلارى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ سارا جولى، ارمان-مۇراتىن جالعاساق، باعىتىمىزدان جاڭىلمايمىز دەپ ويلايمىن.
- جاستاردى قولداپ، ولارعا جاعداي جاساۋعا قۇلىقتى بولساق، قانداي ماسەلەلەرگە ءمان بەرىلۋى كەرەك؟ قازىرگى قازاق جاستارىن نە مازالايدى؟ ولارعا قانداي قولداۋلار كورسەتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟
- جاستار كۇش-قۋاتتى، اقىلدى، ىزدەنىمپاز. مەملەكەت تەك ولاردىڭ كۇش-قۋاتىن، اقىلىن، ىزدەنىسىن مەملەكەتتىك مۇددەگە قولدانۋعا ءمان بەرۋ كەرەك. جاستىق جالىن مەن امبيتسيانى ەلەمەۋگە نەمەسە مويىنداماۋعا بولمايدى. جاستاردى دا مازالايتىن سول نارسە، ۇمتىلىسى مەن تالاپتارىنا ءمان بەرگەنىن، قولداعانىن قالايدى. ارينە ولار ۇنەمى دۇرىس تاڭداۋ جاسايدى، كوزسىز، رەتتى-رەتسىز ماقۇلداي بەرۋ دەگەن ءسوز ەمەس، باستىسى جاقسى باستامالارى بار جاستاردى دەر كەزىندە تانۋ كەرەك. سولارعا يدەيالارىن ىسكە اسىرۋعا قولداۋ بەرۋ كەرەك. ءوزى دامىپ، وزگەلەردى العا سۇيرەيتىن جاستارىمىز كوپ. قۇبىلمالى قوعامدا ءومىر سۇرسە دە، بىركۇندىك ەمەس، بىرنەشە ۇرپاقتىڭ نازارىن وزىنە اۋدارارلىق ءبىرتۋار ازاماتتار قازىر دە ارامىزدا بار. ەلدىكتىڭ ەڭسەسىن تىكتەيتىن دە، وركەنيەتتىڭ بەلەسىنە كوتەرەتىن دە، ۇلتتى وركەندەتىپ نە قۇلاتاتىن دا - جاستارى. ۇلت جاستارى ارقىلى وسەدى نەمەسە وشەدى. قوعامنىڭ وزەگى - جاستار، مۇنى جاستار دا جاقسى تۇسىنەدى ءارى وزدەرىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋعا دايىن.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
